THEOLOGICE,

QUAS AD USUM SEMINARIORUM,

CONTRAXIT

PETRUS COLLET,

PRESBYTER CONGREGATIONIS MISSIONIS,

SACRE THEOLOGIE DOCTOR ET PROFESSOR.

TOMUS TERTIUS.

Continens Tractatus DE JUSTITIA ET JURE, DE CONTRACTIBUS;

OPUS AD JURIS ROMANI, ET GALLICI NORMAM EXACTUM.

EDITIO NOVA.

GANDE,

TYPIS A.-I. VANDER SCHELDEN, IN PLATEA DICTA ONDERSTRAETE,

TRACTATUS

DE

JUSTITIA ET JURE.

Ix hoc summi momenti Tractatu dicemus 1.o de justitiâ, 2.o de jure, 3.o de restitutione in genere, 4.° de diversis ejusdem speciebus.

CAPUT PRIMUM.

De Justitia.

(S. TH. 2, 2, q. 58. per totam.).Justitia quæ aliquando accipitur pro complexione omnium virtutum, ut Matth. 5. Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, sumitur in præsenti pro unâ è quatuor virtutibus cardinalibus, et definitur ab Ulpiano, constans et perpetua voluntas jus suum unicuique tribuendi; melius vero, Virtus moralis firmans voluntatem ad perpetuo reddendum alteri jus suum ad æqualitatem.

Dicitur 1. Virtus. Virtus enim est habitus naturæ modo et rationi consentaneus, hominemque et hominis opus bonum efficiens: atqui justitia talis est habitus. Quid enim naturæ et rationi consentaneum magis, quam ut homo alteri reddat quod eidem debet?

Dicitur 2.° Virtus moralis. Neque enim est theologica, cùm objectum ejus immediatum non sit Deus, sed jus alteri reddendum, adeoque creatum aliquid et finitum.

Dicitur 3. Virtus inclinans ad reddendum alteri jus suum, seu id quod alteri debitum est plus aut minùs rigorosè; debitum enim justitiæ commutativæ strictius est quam debitum justitiæ legalis.

Dicitur 4.0 ad æqualitatem; quæ quidem æqualitas est commensuratio rei quæ reddi debet, cum jure alterius. Et hæc est causa cur justitia dicatur attingere medium rei, quod semper idem est respectu cujuscumque personæ, seu nobilis, seu ple

beiæ aliæ vero virtutes servant medium rationis, quod pro personarum diversitate diversum est; sic temperantia infirmo aliter et sano mensuram alimentorum determinat.

Justitia dividitur in generalem, quæ etiam publica et legalis dicitur; et particularem.

Justitia generalis est virtus firmans voluntatem privati ad tribuendum communitati id quod ei debitum est ratione juris quod habet communitas in personas privatas, earumque bona, quibus uti potest prout exigit Reipublicæ utilitas. Hinc non desunt casus in quibus justitia legalis ad rationem justitiæ strictè sumpte accedat, et versetur circa debitum strictè sumptum. Sic communitas, aut qui eidem præest, habet verum jus ad exigenda à subditis ea quæ ad Reipublicæ bonum necessaria adeò ut hæc à subditis etiam invitis extorqueri possint; unde subditi in conscientiâ tenentur ad hæc subministranda, prout diximus agendo de Lege tributorum.

Justitia particularis dividitur in commutativam, et distributivam. Commutativa definitur, Virtus firmans privatum, ad reddendum alteri privato quod ei debitum est, servatâ æqualitate rei ad rem. Distributativa verò est Virtus firmiter inclinans communitatem, vel illum qui eam repræsentat, ad servandam debitam proportionem inter ea quæ distribuuntur, et conditionem personarum quas distributio respicit. Hinc justitia. commutativa servat proportionem arithmeticam, quæ ipsa est æqualitas rei ad rem: v. g. dati ad acceptum, mercedis ad laborem, rei restitutæ ad sublatam. Justitia verò distributiva servat proportionem geometricam, quæ est adæquatio proportionis rerum distribuendarum, cum proportione conditionis personarum quibus eæ res distribui debent: ita ut in bonorum communnium distributione tantò plùs tribuatur uni præ altero, quantò major est dignitas aut meritum istius præ illo; unde si sex recipiat nummos qui dignus est ut duo, duodecim recipere debet qui dignus est ut quatuor. Contra verò in distributione onerum communium, si nummos centum contribuat qui viginti nummorum millia habet; quinquaginta tantum præbêre debet, qui summam habet media parte breviorem.

Justitia commutativa est justitia propriè et strictè sumpta, ex cujus violatione sequitur obligatio restituendi. Aliter sentiendum de justitiâ distributivâ: quia jus membrorum communitatis quibus aliquid distribui debet, non est jus strictum, ut patet in Beneficiis, vel Officiis secularibus, quæ à Superiore Ecclesiastico aut seculari ita distribui possunt, ut qui nullam vel levem eoruum partem recipiunt, de ejusdem Superioris agendi ratione, tanquàm strictè injustâ, conqueri non possint;

enim alicui digno officium confert, non aufert alteri etiam digno quod suum est.

Certum est nihilominùs Principem communitatis plerumque tenêri ad restitutionem, non præcisè quia violat justitiam distributivam; sed quia eam lædendo, simul et commutativam lædit. Sic quod summoperè notandum est, ad restituendum tenentur, 1. qui indignis officia conferunt; quia Respublica multùm inde recipit detrimenti, quod quidem detrimentum avertere tenentur qui eidem Reipublicæ præsunt; 2.o qui animo vindictæ, aut examinis defectu inter lances et ollas, ut frequen tiùs evenit, variis oneribus, putà militum hospitio annuis tributis, gallicè, la Taille, privatos gravant, ut parentibus suis parcant, aut magnatum favorem sibi concilient: 3.o qui in concursu minùs dignum præferunt digniori. Ex pacto enim quod intervenit in concursu, nascitur jus strictè sumptum in iis qui concurrunt; 4.o Parochi qui in distributione eleëmosynarum singulis loci cujusquam pauperibus legatarum, devotum gregem, garrulum quandoque et inertem abundè reficiunt, dum pauperiores familiæ fame et inediâ consumptæ languent et tabescunt; 5. Duces qui contra Regis intentionem, expugnatæ urbis spolia dividunt, absque ullo respectu ad eos qui acriter magis aut minùs decertavere; 6.o qui Beneficia vel Bursas, in Seminariis aut Collegiis pro paupere quâdam familiâ fundatas, alienigenis conferunt, et sæpè non indigentibus.

Justitia vindicativa est virtus reddens malefactori pœnam culpæ ejus debitam et adæquatam. Hæc justitiæ species summo perè est necessaria seu Principibus, cæterisque Superioribus, qui nisi eam servent, non rarò contrahunt obligationem restituendi ; sive privatis qui plerumque quod admiserunt recuperare non valent, sive toti communitati, quæ gravia propter Judicis in puniendo negligentiam, pati potest detrimenta. Et vero non minus tenetur Judex ad restituendum, cùm impunitos sinit eos qui civium vitæ et bonis insidiantur, quam ad id teneatur custos horti, qui accepto stipendio ut malas herbas auferat, iisdem bonum semen suffocari permittit: atqui, etc.

Quæres an explicata hactenus justitiæ divisio legitima sit. R. affirmat. quia totuplex est justitia, quotuplex est ordo in quo reddi potest alteri quod suum est: atqui triplex est hujusmodi ordo in Republica; totius nimirum ad partes, ad quem rescipit justitia distributiva, quæ partibus reddit quod ipsis debitum est, tum in præmiis, tum in pœnis; partium ad totum pro quo assignatur justitia legalis, per quam quælibet pars communi bono invigilat; partium denique ad se invicem, in