SANCTI O.

SI. QUIS. HUJUSCE. LEGIS. ERGO. ADVERSUS. LEGES. ROGATIONES. PLEBISVE. SCITÀ. SENATUSVE. CONSULTA. FECIT. FECERIT. SIVE. QUOD. EUM. EX. LEGE. ROGATIONEVE. PLEBISVESCITO. S. VE. C. FACERE. OPORTEBIT. NON. FECERIT..HUJUS. LEGIS. ERGO. ID. EI. NE. FRAUDI. ESTO. NEVE. QUIT. OB. EAM. REM. POPULO. DARÉ. DEBETO. NEVE. CUI. DE. EA. RE. ACTIO. · NEVE. JUDICATIO. ESTO. NEVE: QUIS. DE. EA. RE. APUD. SE. AGI. SINITO.

Hoc eft monumenti illius quantivis pretii fragmentum, ex quo fatis adparet, quod fupra oftendimus, legem regiam ex multis SC. in honorem Augufti, Tiberii, Claudii aliorumque Imperatorum factis, fuifse conAaram.

T IT. 111.

De Jure Perfonarum.

Rima apud Romanos hominum divifio erat in liberos & fervos Illi iterum vel ingenui erant, vel libertini. Hoc titulo de libertate & fervitute; fequentibus de inge

nuis & libertinis agitur. Tametfi vero fervitus fit juris gentium; Romanorum tamen fervi in plerifque differebant a reliquarum gentium mancipiis, ceu Germanorum Romanorumque comparatione oftendit Tacit. de moribus German. XXV.

tate.

I. Obfervandum ergo initio, Romanos ca- I. Servi ptos bello hoftes redegiffe in fervitutem. (a) fiebant Quemadmodum enim, qui, pofitis armis, ul. captivi tro fefe dedebant, fub jugum mittebantur, falvaque retinebant ingenuitatis jura; (quem ritum accuratiffime, ut folet, defcribit Dionyf. Halic. Ant. Rem. III. p. 159. ) ita capti in acie, vel violenta urbium expugnatione, fub corona venibant. Gell. Not. Att.VII, 4. Illi dedititii, hi ferui vocabantur, quod effent in bello fervati, itemque mancipia, quafi manu capti §. 3. Inft. h. t.

perfonis,

II. Redacti ergo in hanc conditionem non II.Et quia pro perfonis, fed pro rebus, immo pro nullis non pro habebantur. Hinc non folum in jure rebus Ted pro mancipi accenfebantur: Ulpian. Fragm. XIX, I. rebus ha fed & Juven. Sat. VI, v. 221. alludens ad mores bebantur Romanorum fcribere non dubitat: O demens, ita fervus HOMO eft? væepßoxends,,ut folet,nec tamen fine ratione. Quamvis enim fervi effent

ho

(a) Ita agebatur cum hoftibus. Excipiebantur ergo bella civilia, in quibus capti non in fervitutem redigebantur L. 21. §. 1. ff. de capt.& poftl. fed profcribebantur a victoribus. Quam profcriptionem, ita di&tam a tabula, qua nomina profcriptorum proponebantur primus invenit L. Sulla. Vellej. Parere. His fter. II, 28,

III. Et

ex ancil

homines, quamvis ratione ftatus naturalis etiam perfona dici poffent : L. 22.pr. D. de reg. jur.non tamen erant perfona civiles, & hinc dicuntur dapoowwo Theophilo pr. Inft. de ftip. Serv. perfonam legibus non habentes, Caffiod. Var. VI, 8. denique fine capite, οἱ ἐδεμίαν πάλαι είχαν nepal. Theoph. §. 4. Inftit. de cap. demin. Nihil ergo fibi adquirebant: non matrimonia contrahebant, fed in contubernio vivebant cum ancillis: nec gaudebant jure testamenti factionis & contractuum, nec ulla in perfonam fervilem cadebat obligatio. L. 22. D. de reg. jur. Unde fecundum genus hominum vơcantur Flor. Hift. III, 20.

III. Ex quo fequebatur, ut nec liberi fervaiam na- rum melioris, quam mater, conditionis hafcebantur berentur. Fructus enim, tamquam rerum aclis. ceffiones, non fecus ac ipfæ res, ad dominos pertinere videbantur. Et ejufmodi quidem fervi, dominati, verna adpellabantur.

IV. Et

commer

IV. Porro & hoc inde fluebat, fervos æarant in que ac alias res poffe legari, donari, immo & cio. vendi: unde perpetua Romæ erat fervorum nundinatio, quotidiana comparatio. L. 44. pr. D. de ufurp. & ufucap. Qui fervos vendebant, promittere tenebantur eorum fanitatem, L. 43. S. 1. D. de contr. emt. L. 16, §. 2. & L. 3 1. D. de evilt. Nonnunquam tamen mancipii fanitatem explorabant accenfi gagatis lapidis odore, maxime fi fervum morbo caduco laborare fufpicarentur. Apulej. Apolog. 1. Sed & nudos venum exponebant fervos, ne quod vitium corporis latitaret. Seneca Epift. LXXXI. & Controv. I, 2. Imino de animi vitiis caveri folebat

in ejufmodi venditionibus fervorum. Horat. Serm. II, 3. v. 285. fequ. veluti, nec furem effe, nec fugitivum, nec lenonem, noxis folutum effe, & quæ funt hujus generis alia. Singulorum enim fervorum titulos fcribi jufferat ædilis, ut, quid cuique morbi vitiique effet, intelligeretur. Gell. Not. Attic. IV, 2. Seneca Epift. XLVII. Turneb. Adv. XXIII, 2. Ceterum fervi, quorum nomine nihil promittebatur, pileati venibant. Gell. Not. Att. IV, 4. quemadmodum bello capti fub corona. Varro de re rust. II, 10. trans mare advecti cretatis vel gypfatis pedibus. Plin. Hift. Nat. XXXV. 17. 18. Tibull. III, 3. Alia quæ in fervorum venditionibus obfervata funt, explicavit Briffon. de Form. VI. p. 492. fequ.

bant fer.

V. Sæpe & pœnæ loco in fervitutem de- v. Szpe trudebantur facinorofi, veluti I. qui cenfum & in pœvel militiam fubterfugerant, quippe qui bonis nam fiein ærarium redactis virgis cæfi trans Tiberim vi. venibant. Dionyf. Halic. IV. p. 221. Cic. pro Cacin. XXIV. II. Damnati ad metalla vel beftias aliaque extrema fupplicia. Hinc enim fervi poenæ fingebantur. S. 3. Inft. quibus modis jus patr. pot. folv. Vide infra Lib. I. Tit. XVI. S.V.III. Liberti ingrati, quippe qui etiam in fervitutem revocabantur. Sueton. Claud. XXV. (b) IV. Mulieres liberæ, amore fervorum alienorum bacchantes , quam poenam tamen earum commodo fuftulit Juftinianus. L. un. C. de SC. Claud. tollendo. V. Qui ab alio adferti, præftitaque

cau

(6) Plura de hujus juris hiftoria notabimus infra Lib. I. Tit. VI. §. 9.

VI.Liber

cautione edictis citati per annum fe haud ftetiffent. L. 1. §. 2. C. de adfert. toll.

VI. Quemadmodum vero nihil erat fervitas non tute durius, nihil miferabilius; ita tantus erat commer libertatis favor, ut illa non crederetur effe in

erat in

cio.

VII. Ser

commercio, neque adeo liceret ingenuis, se ipfos addicere in fervitutem. (c) Multo minus rata habebatur venditio, fi quis extraneus (d) hominem liberum venumdediffet. Sigon. de antiquo jure civ. Rom. I, 6.

VII. Aft hic miræ fraudes. Solebant enim vi tamen adolefcentes male feriati fe ipfos aliis vendenqui fe dos dare, pretii participandi caufa, ac deinde

fiebant,

pre:ii partici

pandi

numdari

paffi erajit.

pro

caufa ve- (c) Quod licebat Hebræis, ut docet Selden. de jure nat. & gent. VI, 7. ut & Germanis, tefte Tac. de mor. Germ. XXIV. non item fas erat Roma-, nis. Unde errat Rævard. Conject. II, 8. fingens Tufcum vicum, ubi homines fe ipfi vendiderint. Plautus equidem Curcul. IV, 1. v. 19. Sub veteribus, ibi funt, qui dant, quique accipiunt fænore.

Pone adem Caftoris, ibi funt, quibus credas
male:

In Tufce vico, ubi funt homines, qui ipfè
fefe venditant.
Et Horat. Serm. II, 3. v. 228.

Ac Tufci turba impia vici.

Sed ibi de improbis meretricibus & lenonibus fermonem effe , jampridem obfervarunt eruditi. Vid. Taubmann. ad Plauti Curcul.l.c. (d) Patribus equidem liecbar filios, quos habebant in poteftate, ter venumdare: fed falvo tamen ingenuitatis jure: Manumiffi enim ex ea fervitute non libertini erant, fed ingenui Vid. infra Lib. I. Tit. IV. n. I.