Page images
PDF
EPUB

-

stelligt, daß der rechtsprechende Magistrat die schädigende R-wirkung der juristischen Thatsache die eingetretene R-veränderung aus einem besonderen Grunde rescindirt, dieselbe also als ungeschehen behandelt. Aus dem Vorhergehenden ergiebt sich zugleich die außerordentliche Natur der i. i. r. (Vgl. auch § 4. V.)

a. Integri restitutio est redintegrandae rei vel causae actio. Paul. sent. I. 7 § 1.

b. Utilitas huius tituli non eget commendatione, ipsa enim se ostendit. Nam sub hoc titulo plurifariam praetor hominibus vel lapsis vel circumscriptis subvenit Ulp. 1. 1 D. de I. I. R. 4, 1.

c. D. Antoninus. . rescripsit: Etsi nihil facile mutandum est ex solemnibus, tamen ubi aequitas evidens poscit, subveniendum est. Marc. 1. 7 pr. eod.

d. In causae cognitione etiam hoc versabitur, num forte alia actio possit competere citra in integrum restitutionem; nam si communi auxilio et mero iure munitus sit, non debet ei tribui extraordinarium auxilium -. Ulp. l. 16 pr. D. de minor. 4, 4.

e. Scio illud a quibusdam observatum, ne propter satis minimam rem vel summam, si maiori rei vel summae praeiudicetur, audiatur is qui in integrum restitui postulat. Callistr. 1. 4 D. de I. I. R.

II. Die Voraussegungen der i. i. r. find folgende: a. Läsion des Petenten, d. i. ein durch den fraglichen juristischen Vorgang herbeigeführter weder zufälliger, noch selbstverschuldeter in der Regel vermögensrechtlicher (nicht ganz unbedeutender) Nachteil. (§ 107. II. a. 2.) b. Vorhandensein einer iusta causa, d. h. eines thatsächlichen, in einem Kausalverhältnisse zur eingetretenen Läsion stehenden Umstandes auf seiten des Petenten oder des ihm Gegenüberstehenden, welcher die außerordentliche Hülfe im einzelnen Falle rechtfertigt. (Restitutionsgrund.) (Restitutionsgrund.) c. Ein rechtzeitiges im früheren R. innerhalb eines annus utilis, im Justinian. R. innerhalb eines quadriennium continuum anzubringendes - Gesuch um Restitution.

a. 1. Item non restituetur, qui sobrie rem suam administrans occasione damni, non inconsulte accidentis sed fato, velit restitui; nec enim eventus damni restitutionem indulget, sed inconsulta facilitas. . Unde Marcellus apud Iulianum notat, si minor sibi servum necessarium comparaverit, mox is decesserit, non debere eum restitui; neque enim captus est emendo sibi rem pernecessariam, licet mortalem. Ulp. l. 11 § 4 D. de minor. 4, 4.

2. Et placet in delictis minoribus non subveniri. Id. 1. 9 § 2 eod.

3. Non negligentibus subvenitur, sed necessitate rerum impeditis. Paul. 1. 16 D. ex qu. ca. maj. 4, 6.

1. Is qui reipublicae causa abest, in aliqua re laesus non restituitur, in qua, etiam si reipublicae causa non abfuisset, damnum erat passurus. Id. 1. 44 eod.

2. Si locupleti heres (minor) exstitit et subito hereditas lapsa sit, puta praedia fuerunt quae chasmate perierunt, insulae exustae sunt, servi fugerunt aut decesserunt, Iulianus quidem sic loquitur, quasi possit minor in integrum restitui; Marcellus autem notat, cessare in integrum restitutionem; neque enim aetatis lubrico captus est adeundo locupletem hereditatem, et quod fato contingit, cuivis patrifamilias quamvis diligentissimo possit contingere. Sed haec res adferre potest restitutionem minori, si adiit hereditatem, in qua res erant multae mortales vel praedia urbana, aes autem grave: quod non prospexit posse evenire, ut demoriantur mancipia, praedia ruant, vel quod non cito distraxerit haec quae multis casibus obnoxia sunt. Ulp. 1. 11 § 5 D. de minor.

III. Als Restitutionsgründe sind im prätorischen Edikt anerkannt: a. Minderjährigkeit. (Lex Plaetoria de circumscriptione adulescentium c. 550 a. u. hatte eine öffentliche Anklage bei arglistiger Übervorteilung von Minderjährigen eingeführt; so auch exc. 1. Plaet. gegen die Klage aus dem betreffenden R-geschäft; durch die allgemeine Restitution wurden diese R-mittel entbehrlich.) Vgl. § 60. II. b. Metus, dolus, § 18. III. A.; (Irrtum § 203. III. A. a. 2. B. b. § 206. III.); mit der i. i. r. konkurrirt die act. quod. metus causa und die act. de dolo. (§ 137. III.) c. Capitis diminutio (minima) des Schuldners. (§ 56. III. b.) d. Abwesenheit einer Partei oder sonst gerechtfertigte Hindernisse als Grund der Nichtausübung eines R., durch welche dasselbe verloren ist. (Sog. *clausula generalis.)

[ocr errors]

a. 1. Hoc edictum praetor naturalem aequitatem secutus proposuit, quo tutelam minorum suscepit; nam cum constat inter omnes, fragile esse et infirmum huiusmodi aetatum consilium et multis captionibus suppositum, auxilium eis praetor hoc edicto pollicitus est et adversus captiones opitulationem. §. Praetor edicit: QVOD CVM MINORE QVAM VIGINTI QVINQVE ANNIS NATV GESTVM ESSE DICETVR, VTI QVAEQVE RES ERIT, ANIMADVERTAM. Ulp. l. 1 pr. § 1 D. de minor. 4, 4.

2. Non semper autem ea, quae cum minoribus geruntur, rescindenda sunt, sed ad bonum et aequum redigenda sunt, ne magno incommodo huius aetatis homines afficiantur nemine cum his contrahente, et quodammodo commercio eis interdicatur; itaque nisi aut manifesta circumscriptio sit, aut tam negligenter in ea causa versati sunt, praetor interponere se non debet. Paul. 1. 24 § 1 eod. 3. Non omnia, quae minores annis viginti quinque

b.

gerunt, irrita sunt, sed ea tantum, quae causa cognita eiusmodi deprehensa sunt, ut vel ab aliis circumventi vel sua facilitate decepti aut quod habuerunt amiserint, aut quod adquirere emolumentum potuerunt omiserint, aut se oneri quod non suscipere licuit obligaverint. Ulp.

1. 44 eod.

1. Ait praetor: QVOD METVS CAVSA GESTVM ERIT, RATVM NON HABEBO. Ulp. 1. 1 D. qu. met. 4, 2.

2. deceptis sine culpa sua, maxime si fraus ab adversario intervenerit, succurri oportebit, cum etiam de dolo malo actio competere soleat; et boni praetoris est, potius restituere litem, ut et ratio et aequitas postulabit, quam actionem famosam constituere. Marc. 1. 7 § 1 D. de I. I. R.

c. Ait praetor: QVI QVAEVE, POSTEAQVAM QVID CVM HIS ACTVM CONTRACTVMVE SIT, CAPITE DEMINVTI DEMINVTAEVE ESSE DICENTVR, IN EOS EASVE, PERINDE QVASI ID FACTVM NON SIT,

IVDICIVM DABO. Ulp. 1. 2 § 1 D. de cap. min. 4, 5.

d. ITEM, inquit praetor, SI QVA ALIA MIHI IVSTA CAVSA ESSE VIDEBITVR, IN INTEGRVM RESTITVAM. Haec clausula edicto inserta est necessario: . . ut quotiens aequitas restitutionem suggerit, ad hanc clausulam erit descendendum. . . Et generaliter quotienscumque quis ex necessitate, non ex voluntate abfuit, dici oportet ei subveniendum. — Nec non et si quis de causa probabili abfuerit, deliberare debet praetor, an ei subveniri debeat. Ulp. 1. 26 § 9. 1. 28 pr. D. ex qu. c. maj. 4, 6.

IV. Die i. i. r. wird im einzelnen Falle vom Prätor (oder sonstigem höheren Magistrat) nach vorgängiger causae cognitio durch ein decretum *iudicium rescindens erteilt. a) Diese Erteilung selbst kann, je nach der Art der Läsion, auf zweifachem Wege stattfinden: entweder so, daß das Dekret den früheren Zustand sofort wiederherstellt, den eingetretenen vermögensrechtlichen Nachteil unmittelbar beseitigt, indem es z. B. dem Beklagten die Ausgleichung desselben anbefiehlt; oder so, daß es ein iudicium (*restitutorium, rescissorium) anordnet, in welchem Kläger das von ihm behauptete, durch das fragliche Ereignis verloren gegangene R. so soll verfolgen können, als ob dasselbe nicht eingetreten wäre (actio utilis, ficticia). b) Die Vollstreckung und Ausführung der i. i. r. besteht in der möglichst vollständigen Wiederherstellung des früheren Zustandes. ©)

a. Omnes in integrum restitutiones causa cognita a praetore promittuntur, scilicet ut iustitiam earum causarum examinet, an verae sint, quarum nomine singulis subvenit. Mod. 1. 3 D. de I. I. R.

b. 1. Restitutio autem ita facienda est, ut unusquisque integrum ius suum recipiat. Itaque si in vendendo fundo

circumscriptus restituetur, iubeat praetor emptorem fundum cum fructibus reddere et pretium recipere. Paul. 1. 24. § 4 D. de minor. 4, 4.

2. Interdum autem restitutio et in rem datur minori i. e. adversus rei eius possessorem, licet cum eo non sit contractum; utputa rem a minore emisti et alii vendidisti: potest desiderare interdum adversus possessorem restitui, ne rem suam perdat vel re sua careat, et hoc vel cognitione praetoria vel, rescissa alienatione, dato in rem iudicio. Ulp. 1. 13 § 1 eod.

3. Si minor annis vigintiquinque sine causa debitori acceptum tulerit, non solum in ipsum, sed et in fideiussores . . actio restitui debet. Gaj. 1. 27 § 2 eod.

4. Si coactus hereditatem repudiem, duplici via praetor mihi succurrit, aut utiles actiones quasi heredi dando, aut actionem metus causa praestando. Paul. 1. 21 § 6 D. qu. met. 4, 2.

c. Qui restituitur in integrum sicut in damno morari non debet, ita nec in lucro: et ideo quidquid ad eum pervenit vel ex emptione vel ex venditione vel ex alio contractu, hoc debet restituere. Sever. 1. un. pr. C. de reputat. 2, 47. (48.)

§ 31. (§ 21.) IV. Sicherungsmittel der Rechte.
[Müll. § 38. B. J. § 127. 132. P. § 168. 179. Schi. § 95.]

I. In gewissen Fällen kann Sicherstellung eines R. oder eines fünftigen Anspruches durch Vertrag (cautio) von jemandem erzwungen werden: cautiones s. stipulationes necessariae im Gegensaße zu den voluntariae s. conventionales, d. i. den auf freier Übereinkunft beruhenden. Die Anordnung und Auferlegung solcher Kautionen stand nur den höheren Magistraten, vorzugsweise dem Prätor zu (praetoria e stipulationes), dessen Edikt stehende Formulare für dieselben enthielt. a) Die Sicherheitsleistung erfolgt entweder durch nuda repromissio, d. i. Versprechen in Form der stipulatio (Verbalkaution), oder durch Bestellung von Bürgen (satisdatio) oder Pfändern (Realkaution). b)

a. Praetoriarum stipulationum tres esse videntur species: iudiciales, cautionales, communes. — §. Cautionales sunt aut, quae instar actionis habent et, ut sit nova actio, intercedunt, ut de legatis stipulationes et de tutela . . et damni infecti. §. Et sciendum est, omnes stipulationes natura sui cautionales esse; hoc enim agitur in stipulationibus, ut quis cautior sit et securior interposita stipulatione. Ulp. 1. 1 pr. § 2. 4 D. de stip. praet. 46, 5.

b. Cautum intelligitur, sive personis sive rebus cautum sit. Paul. 1. 188 § 1 D. de V. S. 50, 16.

II. Ebenfalls Sicherstellung, ferner Realisirung (Exekution) von R-ansprüchen bezwecken die missiones in bona s. possessionem; das sind die durch obrigkeitliches Dekret — insbesondere als Zwangsmittel gegen contumaces erfolgenden Einweisungen in den Besiz des ganzen Vermögens oder einzelner Sachen eines anderen. Der Eingewiesene (missus) erhält durch Besizergreifung bloße rechtlich geschütte Detention (§ 74. IV.) behufs Bewachung und Beaufsichtigung, und ein Pfand-R. (§ 101. III.) Vgl. § 205. II. B. a.

a. Tres fere causae sunt, ex quibus in possessionem mitti solet: rei servandae causa, item legatorum servandorum gratia, et ventris nomine; damni enim infecti nomine, si non caveatur, non universorum nomine fit missio, sed rei tantum de qua damnum timetur. Ulp. 1. 1 D. qu. ex caus. in poss. 42, 4.

b. Cum bona possidere praetor permittit, . . non possidemus, sed magis custodiam rerum et observationem nobis concedit. Pomp. 1. 12 eod.

« PreviousContinue »