Page images
PDF
EPUB

80

VLPIANI LIB. REG. SING. FRAGM.

In rem actio est, per quam rem nostram, quae ab alio possidetur, petimus: et semper aduersus eum est, qui rem possidet. In personam actio est, qua cum eo agimus, qui obligatus est nobis ad faciendum aliquid uel dandum: et semper aduersus eun-5 dem locum habet.

1 Actionum autem quaedam ex contractu, quaedam ex facto, quaedam in factum sunt. Ex contractu actio est, quotiens quis sui lucri causa cum aliquo contrahit, ueluti emendo uendendo, 10 locando conducendo, et ceteris similibus. Ex facto actio est, quotiens ex eo teneri quis incipit, quod ipse admisit, uel uti furtum uel iniuriam commisit, uel damnum dedit. In factum actio dicitur', qualis est exempli gratia actio, quae datur patrono 15 aduersus libertum, a quo contra edictum praetoris in ius uocatus est.

2 Omnes autem actiones aut ciuiles dicuntur, aut honorariae.

querat: cui quidem Gaius totum commentarium quartum dicauit. Restat autem hoc fragmento de actionibus nihil nisi actionum diuisiones ac definitiones. Cf. Gai IV 1-9.

7 actiones Hal.

9.12 quoties Hal. 9 caussa Hal. 11 ex facto autem Vulg. ueluti si Hal. Vulg.

8 ex peccato Hal.

ex peccato autem Hal.

13

commiserit.. dederit Hal. Vulg.

DOMITII VLPIANI

INSTITVTION V M

RELIQVIAE

LIBER PRIMVS

I

Iuri operam daturum prius nosse oportet, unde nomen iuris descendat. est autem a iustitia appellatum: nam, ut eleganter Celsus definit, ius est ars 5 boni et aequi. 1 Cuius merito quis nos sacerdotes appellet: iustitiam namque colimus et boni et aequi notitiam profitemur, aequum ab iniquo separantes, licitum ab illicito discernentes, bonos non solum metu poenarum, uerum etiam praemiorum 10 quoque exhortatione efficere cupientes, ueram nisi fallor philosophiam, non simulatam affectantes. 2

Huius studii duae sunt positiones, publicum et priuatum. publicum ius est, quod ad statum rei Romanae spectat, priuatum, quod ad singulorum uti15 litatem: sunt enim quaedam publice utilia, quaedam priuatim: publicum ius in sacris, in sacerdotibus, in magistratibus constitit: priuatum ius tripertitum est: collectum etenim est ex naturalibus praeceptis aut gentium aut ciuilibus. 3 Ius na20 turale est, quod natura omnia animalia docuit: nam ius istud non humani generis proprium, sed omnium animalium, quae in terra, quae in mari nascuntur,

Liber I. I L. 1 D. de iustitia et iure I 1 Vlpianus libro primo Institutionum: luri' e. q. s. Hoc fragmentum ex ipso principio libri desumptum ad prooemium institutionum pertinet: quo Vlpianus genera iuris (publicum, priuatum: naturale gentium ciuile) definitionibus et exemplis inlustrat I-X. Cf. Mommsenus (Zeitschr. f. gesch. R. W. XV 378)

3 autem ius uulg. 15 utilitatem pertinet uulg. Hal. 21 non solum uulg. coelo, quae in mari uulg.

11 adfectantes Haloandrina
17 consistit Hal. 18 enim
22 quae in terra, quae in
quae terra marique Hal.

auium quoque commune est: hinc descendit maris atque feminae coniunctio, quam nos matrimonium appellamus, hinc liberorum procreatio, hinc educatio: uidemus etenim cetera quoque animalia, feras etiam, istius iuris peritia censeri. 4 Ius gentium 5

est, quo gentes humanae utuntur: quod a naturali recedere facile intellegere licet, quia illud omnibus animalibus, hoc solis hominibus inter se commune sit.

[blocks in formation]

Manu missiones quoque iuris gentium sunt. est autem manu missio de manu missio, id est datio libertatis: nam quam diu quis in seruitute est, manui et potestati suppositus est: manu missus liberatur potestate. quae res a iure gentium origi- 15 nem sumpsit, utpote cum iure naturali omnes liberi nascerentur, nec esset nota manu missio, cum seruitus esset incognita, sed postea quam iure gentium seruitus inuasit, secutum est beneficium manu missionis: et cum uno naturali nomine homines 20 appellaremur, iure gentium tria genera esse coeperunt: liberi et his contrarium serui et tertíum genus liberti, id est hi, qui desierant esse serui.

III

* * * arbitrariam explicantur aut per sponsio- 25

II L. 4 D. de iustitia et iure I 1 Vlpianus libro primo Institu

tionum

III E laciniis Vindobonensibus. Hunc his fragmentis locum Mommsenus uindicauit. Idem rationem qua et hic interdicta tangat Vlpianus et infra fr. VII redeat ad interdicta explicuit.

7 inde

2 coniugatio uulg. 4 feras etiam bestias uulg. 5 peritia] Alias: perita.' Gothofredus in not. licet facile intelligere Hal. 9 est Hal. omisit Hal. sus Hal.

12 missio id est

13 libertatis omisit Hal. 14 et manumis

21 appellarentur Hal. hominum genera Hal. 22 his] iis Hal. 23 libertini Hal. id est hi omi25 Restitutoria atque exhibitoria interdicta aut

sit Hal.

« PreviousContinue »