Page images
PDF
EPUB

Thätigkeit (judizielle Zulassung der Kompensation und Abrechnung) wie sie andererseits auch völlig unabhängig ist von der Einwilligung des Klägers, sondern schon durch R-vorschrift: so daß, wenn der Beklagte seine Gegenforderung kompensationsweise (bei stricti iuris actiones mittelst exceptio doli) geltend macht und durchführt, die Forderung des Klägers schon vom Augenblicke des Entstehens jener an, soweit einander beide decken, als getilgt angesehen werden muß. Im Just. R. hat das 'ipso iure compensari' noch die weitere Bedeutung, daß es zur Geltendmachung der Kompensation infolge des veränderten prozessualischen Verfahrens keiner formellen exceptio mehr bedarf, sondern daß sie, wie ehedem nur bei den bonae fidei iudicia, so jest überall, wenn sich Beklagter auf sie wenn auch nach der Litis Contestatio (?) beruft, schon officio iudicis zu berücksichtigen ist.

a. Sed et in strictis iudiciis ex rescripto D. Marci opposita doli mali exceptione compensatio inducebatur. Sed nostra constitutio eas compensationes, quae iure aperto nituntur, latius introduxit, ut actiones ipso iure minuant sive in rem sive personales sive alias quascumque excepta sola depositi actione. § 30 I. de act. 4, 6.

b. 1. Si constat pecuniam invicem deberi, ipso iure pro soluto compensationem haberi oportet ex eo tempore, ex quo ab utraque parte debetur, utique quoad concurrentes quantitates. Alex. 1. 4 C. de compens. 4, 31.

2. Cum alter alteri pecuniam sine usuris, alter usurariam. debet, constitutum est a D. Severo, concurrentis apud utrumque quantitatis usuras non esse praestandas. Ulp. l. 11 D. eod.

3. Posteaquam placuit inter omnes id quod invicem debetur ipso iure compensari, si procurator absentis conveniatur, non debebit de rato cavere, quia nihil compensat, sed ab initio minus ab eo petitur. Paul. 1. 21 eod.

§ 141. (§ 131.) D. Liberatorischer Vertrag. (Nexi liberatio; acceptilatio; pactum de non petendo; contrarius consensus.)

[Müll. § 152. 153. B. II. § 35. P. § 280. K. § 115. 197. Ku. § 634. 636. 637. 658. D. § 140.]

Die Auflösung erfolgt hier nicht durch Erfüllung der Obligation, sondern durch Vertrag zwischen den beiden Subjekten der Obligation, durch welchen der Schuldner aus dem obligatorischen Nerus entlassen wird. Mit Ausnahme des pactum de non petendo wirken diese Erlaßverträge ipso iure und sind nur auf diejenigen Obligationen anwendbar, welche durch einen der Form derselben entsprechenden Obligirungsakt begründet sind. (§ 138. II.) Bei der nexi liberatio und acceptilatio kann übrigens mit dem Liberationsakte die Er

füllung der Obligation konkurriren, so daß derselbe

[ocr errors][merged small]

älteren R. wohl in der Regel stattfandals eine solenne Beurkundung der solutio (formelles Empfangsbekenntnis) auftritt.

I. Die nexi liberatio ist die solenne, der nexi obligatio (§ 116) fonforme solutio per aes et libram, welche auf Forderungen aus einem nexum und iudicatum anwendbar war.

Est etiam species imaginariae solutionis, per aes et libram;
quod et ipsum genus certis in causis receptum est, veluti
si quid eo nomine debeatur, quod per aes et libram gestum
sit, sive quid ex iudicati causa debeatur. §. Eaque res ita
agitur: adhibentur non minus quam quinque testes et libri-
pens; deinde is qui liberatur ita oportet loquatur: QVOD EGO

TIBI TOT MILIBVS CONDEMNATVS SVM, ME EO NOMINE A TE
SOLVO LIBEROQVE HOC AERE AENEAQVE LIBRA. HANC TIBI
LIBRAM PRIMAM POSTREMAMQVE EXPENDO SECVNDVM LEGEM

PVBLICAM; deinde asse percutit libram eumque dat ei, a quo
liberatur, veluti solvendi causa. §. Similiter legatarius here-
dem eodem modo liberat de legato quod per damnationem
relictum est; . . de eo tamen tantum potest hoc modo
liberari, quod pondere numero constet, et ita si certum sit:
quidam et de eo, quod mensura constat, idem existimant.
Gaj. III. § 173-175.

II. Acceptilatio ist der der stipulatio entsprechende und nur auf verborum obligationes anwendbare Liberationsvertrag, welcher in einem formellen, in mündliche Frage und Antwort gekleideten später gleich der stipulatio (§ 117. I. B.) schriftlichen und auch formell abgeschwächten Empfangsbekenntnis besteht.") Andere Obligationen müssen behufs der Acceptilation erst durch Novation (§ 142) in eine verborum obligatio verwandelt werden; ein bei Generalabrechnungen anwendbares Formular für die Gesamttilgung aller aus irgend welcher causa entsprungenen Forderungen mittelst der acceptilatio enthielt die Aquiliana stipulatio.b)

a. 1. Acceptilatio est liberatio per mutuam interrogationem, qua utriusque contingit ab eodem nexu absolutio. Mod. 1. 1 D. h. t. (de accept. 46, 4.)

2. Acceptilatio autem est veluti imaginaria solutio; quod enim ex verborum obligatione tibi debeam, id si velis mihi remittere, poterit sic fieri, ut patiaris haec verba me dicere: 'quod ego tibi promisi, habesne acceptum?' et ut respondeas: 'habeo.' Gaj. III. § 169.

3. Verborum obligatio aut naturaliter resolvitur aut civiliter: naturaliter veluti solutione; . . civiliter veluti acceptilatione. Pomp. 1. 107 D. de solut. 46, 3.

4. Inter acceptilationem et apocham hoc interest, quod acceptilatione omnimodo liberatio contingit, licet pecunia soluta non sit, apocha non alias, quam si pecunia soluta sit. Ulp. 1. 19 § 1 h. t.

5. Acceptum fieri non potest, nisi quod verbis colligatum est: acceptilatio enim verborum obligationem tollit, quia et ipsa verbis fit. Id. 1. 8 § 3 eod.

6. Si accepto latum fuerit ei, qui non verbis sed re obligatus est, non liberatur quidem, sed exceptione doli mali vel pacti conventi se tueri potest. 1. 19 pr. eod.

b. 1. Sed et id, quod ex alia causa debeatur, potest in stipulationem deduci et per acceptilationem dissolvi. Gaj. III. § 170.

2. Eius rei stipulatio, quam acceptilatio sequatur, a Gallo Aquilio talis exposita est: 'Quidquid te mihi ex quacumque causa dare facere oportet oportebit praesens in diemve, quarumque rerum mihi tecum actio quaeque adversus te petitio vel adversus te persecutio est eritve, quodve tu meum habes tenes possides: quanti quaeque earum rerum res erit, tantam pecuniam dari stipulatus est As As, spopondit N N; quod N N A A promisit spopondit, id haberetne a se acceptum Ns N Am Am rogavit, As. As No No acceptum fecit. Flor. 1. 18 § 1 D. h. t. (cfr. § 2 I. qu. m. obl. 3, 29.)

III. Das pactum de non petendo (formloser Erlaßvertrag) gewährt dem Schuldner in der Regel (vgl. § 131. III. c. 3. § 134. II. a. 2. b. 7.) nur eine exceptio gegen die Klage. (§ 28. I. a. 2. § 199. a. 2.) a) Man unterscheidet: pactum de non petendo in rem und in personam,b) ferner pactum de non petendo in certum tempus (Stundungsvertrag) und in perpetuum. c) (Vgl. § 28. II.)

a. 1. Quaedam actiones per pactum ipso iure tolluntur, ut iniuriarum, item furti.

2, 14.

Paul. 1. 17 § 1 D. de pact.

2. Naturalis obligatio. . iusto pacto ipso iure tollitur, quod vinculum aequitatis, quo solo sustinebatur, conventionis aequitate dissolvitur. Pap. 1. 95 § 4 D. de solut. b. Pactorum quaedam in rem sunt, quaedam in personam: in rem sunt, quotiens generaliter paciscor, ne petam; in personam, quotiens ne a persona petam, id est ne a Lucio Titio petam. Utrum autem in rem an in personam pactum factum est, minus ex verbis quam ex mente convenientium aestimandum est. Ulp. 1. 7 § 8 D. de pact.

c. Dilatoriae exceptiones sunt, quae ad tempus valent, veluti illius pacti conventi quod factum est verbi gratia, ne intra quinquennium peteretur; finito enim eo tempore non habet locum exceptio. Gaj. IV. § 122.

S.

IV. Durch formlose Übereinkunft (contrarius consensus mutuus dissensus) können alle nudo consensu kontrahirten Obligationen, bevor sie noch von einer Partei erfüllt sind, aufgehoben werden.

a. Emptio et venditio sicut consensu contrahitur, ita contrario

consensu resolvitur, antequam fuerit res secuta. Paul. 1. 3 D. de resc. vend. 18, 5.

b. Si Titius et Seius inter se consenserunt, ut fundum Tusculanum emptum Seius haberet centum aureorum, deinde re nondum secuta (i. e. neque pretio soluto neque fundo tradito) placuerit inter eos, ut discederetur ab emptione et venditione, invicem liberantur; idem est et in conductione et locatione et omnibus contractibus, qui ex

C.

descendunt. § 4 I. h. t. 3, 29.

consensu

post pretium solutum infectam emptionem facere non possumus. Pomp. 1. 2 de resc. vend.

d. Ab emptione venditione locatione conductione ceterisque similibus obligationibus quin integris omnibus consensu eorum, qui inter se obligati sint, recedi possit, dubium non est. . . Nec quidquam interest, utrum integris omnibus, in quae obligati essemus, conveniret, ut ab eo negotio discederetur, an in integrum restitutis his, quae ego tibi praestitissem, consentiremus, ne quid tu mihi eo nomine praeNer. 1. 58 de pact.

stares.

§ 142. (§ 132.) E. Novatio.

[Müll. § 151. B. II. § 35. P. § 280. Ku. § 603-5. 636.]

I. a. Die in der Mitte zwischen solutio und Liberationsvertrag stehende novatio ist die Aufhebung einer Obligation durch Eingehung einer auf den Inhalt der letteren (id quod debetur) gerichteten verborum obligatio (stipulatio debiti) oder auch litterarum obligatio (§ 119. I.), welche an die Stelle jener treten soll: so daß also für eine bereits bestehende Schuld eine neue causa debendi konstituirt wird (wohl zu unterscheiden von den Fällen in § 89. I. A. b. 2. 3. § 120. I. a. 6. 7.) — b. Die novirende Obligation (stipulatio) fann entweder zwischen denselben Personen (Bsp.: 'Quidquid te mihi ex empto dare facere oportet, tantam pecuniam mihi dare spondes?'), oder zwischen dem bisherigen Gläubiger und einem neuen Schuldner (sog. expromissio, z. B. 'Quod Titius mihi debet, id tu mihi dare spondes?'), oder endlich zwischen dem bisherigen Schuldner und einem neuen Gläubiger, welchem ersterer von dem bisherigen Gläubiger überwiesen (delegirt) wird (delegatio i. e. S. z. B. Quod Titio debes, id mihi dare spondes?') begründet werden. Vgl. § 129. II. d. 1. III. B. a. 5. § 139. I. d. § 144. I.

a. Novatio est prioris debiti in aliam obligationem, vel civilem vel naturalem, transfusio atque translatio, hoc est cum ex praecedenti causa ita nova constituatur, ut prior perimatur; novatio enim a novo nomen accipit et a nova obligatione. Ulp. 1. 1 pr. D. h. t. (de novat. 46, 2.)

Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

23

b.

1. Praeterea novatione tollitur obligatio, veluti si quod tu mihi debeas a Titio dari stipulatus sim: nam interventu novae personae nova nascitur obligatio et prima tollitur translata in posteriorem. Gaj. III. § 176.

2. (II. c. 2.) Non tamen si quis stipuletur, quod mihi debetur, aufert mihi actionem, nisi ex voluntate mea stipuletur; liberat autem me is, qui quod debeo promittit, etiamsi nolim. Ulp. 1. 8 § 5 D. h. t.

3. Delegare est vice sua alium reum dare creditori, vel cui iusserit. Id. 1. 11 pr. eodem.

II. Die Voraussetzungen der Novation sind folgende: a. Novirt werden kann jede civile oder naturale Obligation. b. Die bisherige (praecedens, prior) Obligation wird nur zerstört, wenn eine neue (posterior) gültige - wenn auch unwirksame Obligation zustande kommt. c. Zur Aufhebung der bestehenden durch die neue Obligation ist animus novandi nach neuestem R. auch Erklärung der Novationsabsicht - erforderlich; sonst bestehen beide Obligationen neben einander fort. (Accessorische Stipulation.)

a. Illud non interest qualis praecessit obligatio, utrum naturalis an civilis an honoraria, et utrum verbis an re an consensu; qualiscumque igitur obligatio sit, quae praecessit, novari verbis potest: dummodo sequens obligatio aut civiliter teneat aut naturaliter, utputa si pupillus sine tutoris auctoritate promiserit. Ulp. 1. 1 § 1 D. h. t.

1. Novatio non potest contingere ea stipulatione, quae non committitur. Pomp. 1. 24 eod.

2. (I. b. 1.) prima (sc. obligatio) tollitur translata in posteriorem, adeo ut interdum licet posterior stipulatio inutilis sit, tamen prima novationis iure tollatur; veluti si quod mihi debes, a Titio post mortem eius vel a muliere pupillove sine tutoris auctoritate stipulatus fuero: quo casu rem amitto, nam et prior debitor liberatur et posterior obligatio nulla est; non idem iuris est si a servo stipulatus fuero: nam tunc (prior) proinde adhuc obligatus tenetur, ac si postea a nullo stipulatus fuissem. §. Servius tamen Sulpicius... respondit, si quis id quod sibi Lucius Titius. deberet, a servo fuerit stipulatus, novationem fieri et rem perire, quia cum servo agi non potest: sed alio iure utimur; nec magis. . novatio fit, quam si id quod tu mihi debeas, a peregrino, cum quo sponsus communio non est, SPONDES verbo stipulatus sim. Gaj. III. § 176. 179. C. 1. Omnes res transire in novationem possunt; quodcumque enim sive verbis contractum est sive non verbis, novari potest et transire in verborum obligationem ex quacumque obligatione: dummodo sciamus novationem ita demum fieri, si hoc agatur, ut novetur obligatio; ceterum si non hoc agatur, duae erunt obligationes. Ulp. 1. 2 D. h. t.

« PreviousContinue »