Page images
PDF
EPUB
[ocr errors]

tentione incerti agendum. Nerat. 1. 6 D. de praescr. verb. 19, 5.

3. Si vendidi tibi insulam certa pecunia et ut etiam insulam meam reficeres, agam ex vendito, ut reficias: si autem hoc solum, ut reficeres eam, convenisset, non intelligitur emptio et venditio facta. Pomp. 1. 6 § 1 de A. E. V.

4. Qui fundum vendidit, ut eum certa mercede conductum ipse habeat, vel si vendat, non alii sed sibi distrahat, vel simile aliquid paciscatur, ad complendum id quod pepigerunt, ex vendito agere poterit. Hermog. 1. 75 D. de C. E. 18, 1.

§ 128. (§ 118.) B. Pacta Praetoria.

[Müll. § 125. B. II. § 34. P. § 276. Schi. § 335-340. Ku. I. § 702—5. II. 493-97.]

Gewisse formlose Verträge sind von den Prätoren mit einer Klage ausgestattet worden. Hieher gehört:

I. Das constitutum s. pecunia constituta (Zahlungszusage), d. i. der Vertrag, durch welchen jemand die Erfüllung einer bestehenden civilen oder naturalen eigenen oder fremden Verbindlichkeit (insbesondere Geldschuld), meistens und ursprünglich regelmäßig mit Festsetzung eines bestimmten Zahlungstermines, verspricht (constitutum debiti proprii - alieni); a) die hieraus entspringende Klage ist die actio de pecunia constituta. (§ 207. II.) Aus dem solennen Schuldbekenntnis der Argentarien (receptum argentarii) fand eine besondere wohl civile actio recepticia statt; auch konnte dasselbe auf jeden Gegenstand gerichtet sein, während das constitutum ursprünglich auf Geld und andere Quantitäten beschränkt war; Justinian hat jedoch die actio recepticia und zugleich jene Beschränkung des Constitutum aufgehoben. Das Constitutum läßt die bestehende Forderung unberührt und erzeugt stets nur eine accessorische Obligation, so daß also das constitutum debiti alieni sich als eine formlose Verbürgung darstellt. b)

[ocr errors]

a. 1. Debitum autem ex quacumque causa potest constitui, id est ex quocumque contractu. Debitum autem vel natura sufficit. Ulp. 1. 1 § 6. 7 D. h. t. (de pec. const. 13, 5.)

[ocr errors]

2. Si quis autem constituerit quod iure civili debebat, iure praetorio non debebat, id est per exceptionem, Pomponius scribit eum non teneri, quia debita iuribus non est pecunia, quae constituta est. Id. 1. 3 § 1 eod.

[ocr errors]

3. Si is qui.. debebat, in diem sit obligatus, - Labeo ait teneri (sc. constituendo); . . et adiicit, vel propter has potissimum pecunias, quae nondum peti possunt, constituta inducta. Sed et si citeriore die constituat se soluturum, similiter tenetur. § 2 ib. Paul. 1. 4 eod.

4. Constituere et praesentes et absentes possumus. 1. 14 § 3 eod.

Ulp.

5. Quod exigimus, ut sit debitum quod constituitur, in rem exactum est, non utique ut is, cui constituitur, creditor sit: nam et quod ego debeo tu constituendo teneberis, et quod tibi debetur, si mihi constituatur, debetur. Ulp. 1. 5 § 2 eod.

6. Quidam ad creditorem litteras eiusmodi fecit: 'Decem, quae Lucius Titius ex arca tua mutua acceperat, salva ratione usurarum habes penes me.' Respondit actione de constituta pecunia eum teneri. Scaev. 1. 26 eod.

b. 1. Ubi quis pro alio constituit se soluturum, adhuc is, pro quo constituit, obligatus manet. Gaj. 1. 28 D. h. t.

2. Titius Seio epistulam emisit in haec verba: 'Remanserunt apud me L ex credito tuo ex contractu pupillorum meorum, quos tibi reddere debebo Idibus Maiis probos; quodsi ad diem suprascriptum non dedero, tunc dare debebo usuras tot. Quaero an Titius in locum pupillorum hac cautione reus successerit? Marcellus respondit, si intercessisset stipulatio, successisse. 1. 24 eod.

3. Vetus fuit dubitatio, an qui hac actione egerit, sortis obligationem consumat. Et tutius est dicere, solutione potius ex hac actione facta liberationem contingere, non litis contestatione, quoniam solutio ad utramque obligationem proficit. Ulp. 1. 18 § 3 eod.

II. Das receptum arbitrii. a. Wenn jemand die ihm durch ordentliches compromissum (pecunia compromissa) der Parteien übertragene Entscheidung des R-streites zwischen ihnen als Schiedsrichter (arbiter ex compromisso) übernommen hat, so wird er durch prätorische Zwangsmittel zur Abgabe des Schiedsspruches genötigt. b. Dagegen der Schiedsspruch selbst ist direkt nicht erzwingbar. Nur indirekt wird ihm Wirksamkeit gesichert durch Stipulationen (insbesondere stipulatio poenae), durch welche sich die Parteien schon bei Konstituirung des Schiedsgerichtes zur Befolgung des Schiedsspruches gegenseitig verpflichten müssen.

a. 1. Compromissum ad similitudinem iudiciorum redigitur et ad finiendas lites pertinet. Paul. 1. 1 D. de rec. 4, 8. 2. Recepisse autem arbitrium videtur, ut Pedius dicit, qui iudicis partes suscepit finemque se sua sententia controversiis impositurum pollicetur. Ulp. l. 13 § 2 eod.

3. Arbitrum autem cogendum non esse sententiam dicere, nisi compromissum intervenerit. Item Iulianus scribit non cogendum arbitrum, si alter promiserit alter non.

1. 11 § 1. 4 eod.

Id.

b. 1. Ex compromisso placet exceptionem non nasci, sed poenae petitionem. Id. 1. 2 eod.

2. Sed si poena non fuisset adiecta compromisso, sed sim

pliciter sententia stari quis promiserit, incerti adversus eum foret actio. Id. 1. 27 § 7 eod.

[ocr errors]

3. Ex sententia arbitri ex compromisso nec iudicati actio praestari potest, et ob hoc invicem poena promittitur, ut metu eius a placitis non recedatur. Anton. 1. 1 C. 2, 55. III. Das receptum nautarum etc. f. § 136. IV. b.

§ 129. (§ 119.) Pacta legitima; insbesondere Schenkung. [Müll. §126.127. B. J. §106. P. § 205. 206. Schi. § 345-64. K. §151. Ku. § 466. D. § 154.]

I. Von den formlosen Verträgen, welchen durch gefeßliche Bestimmung oder Gewohnheits-R. in späterer Zeit Klagbarkeit beigelegt worden ist, ohne daß sie dem geschlossenen Kreise der civilen contractus eingereiht wurden (pacta legitima), ist der wichtigste der Schenkungsvertrag. (Vgl. § 146. II. b. 2.)

Legitima conventio est, quae lege aliqua confirmatur; et ideo interdum ex pacto actio nascitur vel tollitur, quotiens lege vel senatusconsulto adiuvatur. Paul. 1. 6 D. de pact. 2, 14.

II. Während a. die Schenkung (donatio) i. w. S. jede aus reiner Liberalität erfolgende Zuwendung eines - wenn auch nur vorübergehenden - Vermögensvorteiles in sich begreift, ist b. Schenkung im eigentlichen Sinne nur die freiwillige und unentgeltliche, das Vermögen des Gebers (Schenkers, donator) mindernde, das des Empfängers (Beschenkten) bleibend vermehrende, und in der Absicht der Bereicherung (animus donandi) vor sich gehende Veräußerung eines Vermögensobjektes. c. Gegenstand der Schenkung kann jedes Vermögensstück sein, je nach dessen Natur sie durch die verschiedenartigsten R-geschäfte - dare, obligare, liberare bewirkt werden kann: wie z. B. durch Eigentumsübertragung, Einräumen oder Aufgeben einer Servitut, Verschaffen einer Forderung (z. B. durch Cession) oder Befreiung des Schuldners von einer Verbindlichkeit. d. Besteht die Schenkung in der Verpflichtung des Schenkers zu einer Leistung, also in der Begründung einer Forderung des Beschenkten an den Schenker, so spricht man von Schenkungsvertrag oder Schenkungsversprechen; ein solches bedarf zur Klagbarkeit nach Just. R. keiner weiteren Form, während es nach älterem R. in eine Stipulation gekleidet werden mußte. e. Die Schenkung kann sowohl unter Lebenden (donatio inter vivos), als auf den Todesfall (donatio mortis causa) stattfinden; von lehterer in § 186. II.

a. 1. Donari videtur, quod nullo iure cogente conceditur. Pap. 1. 82 D. de R. J. 50, 17.

2. In aedibus alienis habitare gratis donatio videtur; id enim ipsum capere videtur qui habitat, quod mercedem pro habitatione non solvit. Potest enim et citra corporis

b.

C.

donationem valere donatio, veluti si donationis causa cum debitore meo paciscar, ne ante certum tempus ab eo petam. Pomp. 1. 9 pr. D. h. t. (de donat. 39, 5.)

1. Dat aliquis ea mente, ut statim velit accipientis fieri nec ullo casu ad se reverti, et propter nullam aliam causam facit, quam ut liberalitatem et munificentiam exerceat: haec proprie donatio appellatur. Iul. 1. 1 pr. eod.

2. definiri solet eam demum donationem impediri solere (sc. inter virum et uxorem), quae et donantem pauperiorem et accipientem facit locupletiorem. Si maritus heres. institutus repudiet hereditatem donationis causa, Iulianus scripsit donationem valere: neque enim pauperior fit qui non adquirat, sed qui de patrimonio suo deposuit; repudiatio autem mariti mulieri prodest, si vel substituta sit mulier vel etiam ab intestato heres futura. Simili modo et si legatum repudiet, placet nobis valere donationem, si mulier substituta sit in legato vel etiam si proponas eam heredem institutam. Ubicumque igitur non deminuit de facultatibus suis qui donavit, vel etiamsi deminuat, locupletior tamen non fit qui accepit, donatio valet. Ulp. 1. 5 § 8. 13. 14. 16 D. de don. int. vir. 24, 1.

3.

neque donationem sine acceptione intelligi posse. Cic. Top. 8, 37.

4. Non potest liberalitas nolenti adquiri. Ulp. 1. 19 § 2 D. h. t.

1. Iuliano placet, licet solvendo non sit debitor, cui acceptum latum sit, videri ei donatum. Per acceptilationem egens debitor liberatus totam eam pecuniam, qua liberatus est, cepisse videtur. Gaj. 1. 31 § 1. 4 D. de m. c. don. 39, 6. 2. Cum ego Titio pecuniam donaturus te, qui mihi tantundem donare volebas, iussero Titio promittere, inter omnes personas donatio perfecta est. Iul. 1. 2 § 2 D. h. t.

1. Eam, quae bona sua filiis per epistulam citra stipulationem donavit, si neque possessionem rerum singularum tradidit, neque per mancipationem praediorum dominium transtulit, nec interpositis delegationibus aut inchoatis litibus actiones novavit, nihil egisse placuit. (Pap.) Vat. fgm. 263. 2. Perficiuntur autem (donationes), cum donator suam voluntatem scriptis aut sine scriptis manifestaverit: et ad exemplum venditionis nostra constitutio eas etiam in se habere necessitatem traditionis voluit, ut et si non tradantur, habeant plenissimum et perfectum robur et traditionis necessitas incumbat donatori. § 2 I. h. t. (de don. 2, 7.) e. Donationum autem duo genera sunt: mortis causa et non mortis causa. Mortis causa donatio est, quae propter mortis fit suspicionem, cum quis ita donat, ut si quid humanitus ei contigisset, haberet is qui accepit: sin autem

supervixisset qui donavit, reciperet, vel si eum donationis poenituisset aut prior decesserit is cui donatum sit. pr. § 1 eod.

III. Die Schenkungen sind, sowohl was die Person des Beschenkten als was ihre Größe anbetrifft, mehreren Beschränkungen unterworfen.

A. Völlig unstatthaft sind Schenkungen unter Ehegatten, s. § 148. I.

B. Die noch zur Zeit der klassischen Juristen in voller Geltung befindliche, später durch desuetudo außer Anwendung gekommene 1. Cincia de donis et muneribus (a. u. 550) eine lex imperfecta (§ 4. VII. b. 3.) gestattete bis zum Tode des Schenkers den Widerruf einer jeden, ein gewisses unbekanntes Maß übersteigenden Schenkung (donatio immodica) mittelst actio oder exceptio (resp. replicatio), falls sie nicht a. bereits vollständig, juristisch und ökonomisch, bewirkt (donatio perfecta) - nach anderer Meinung einer jeden donatio immodica und einer jeden donatio non perfecta (?) —; oder b. an bestimmte nahestehende Personen. (personae exceptae) gemacht war; c. ausgenommen gewisse Arten von Schenkungen.

a. 1. (cfr. § 66. I. c. § 80. III. e. 2. 3.) Mulier sine tutoris auctoritate praedium stipendiarium instructum non mortis causa Latino donaverat: perfectam in praedio ceterisque rebus nec mancipi donationem esse apparuit, servos autem et pecora, quae collo vel dorso domarentur, usu non capta. Si tamen voluntatem mulier non mutasset, Latino quoque doli profuturam duplicationem respondi non enim mortis causa capitur quod aliter donatum est -: quoniam morte Cincia removetur. (Papin.) Vat. fgm. 259.

2. Perficitur donatio in exceptis personis sola mancipatione vel promissione, quoniam neque Cinciae legis exceptio obstat neque in factum: 'si non donationis causa mancipavi vel promisi me daturum.' Sed in persona non excepta sola mancipatio vel promissio non perficit donationem; in rebus mobilibus, etiamsi traditae sint, exigitur, ut et interdicto utrubi superior sit is cui res donata est, sive mancipi mancipata sit, sive nec mancipi tradita. (Paul.) § 310. 311 ib.

3. Si quis contra legem Cinciam obligatus non excepto solverit, debuit dici repetere eum posse: nam semper exceptione Cinciae uti potuit, nec solum ipse, verum, ut Proculeiani contra Sabinianos putant, etiam quivis, quasi popularis sit haec exceptio; sed et heres eius, nisi forte durante voluntate decessit donator: tunc enim doli replicationem locum habere, imperator noster rescripsit. (Ulp.) § 266 ib.

4. Fideiussori eius, qui donationis causa pecuniam supra Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

21

« PreviousContinue »