ferebatur quidem, fed levis, & quæ vix mereri videbatur tantam animadverfionem. Sic C. Sulpicius Gallus extrufit uxorem, quod foris nudo capite verfata effet: Q. Antiftius Vetus, quod cum libertina vulgari fecretó collocuta: P. Sempronius Sophus, quod ludos fpectaffet, fe ignorante. Val. Max. VI, 3. 10. feq. Cicero ipfe, Cato quam honeftatis ftudiofus? Terentiam ob as alienum non a dote exfolvendum: & Publiliam, quod Tullix morte lætari vifa effet, domo exegit. Plutarch. Vit. Ciceron. Alii propter fenectutem abjiciebant uxores, L. 62. de don. inter vir. Ô ux. alii quia jam cum alia fuerat tranfactum Quo pertinent illa Juvenalis Sat. VI, v. 147.

2

Exi

Ocyus, & propera, ficco venit altera nafo. Immo quum dimilla ob mores graviores uxore, maritus dotem lucraretur; fiebat aliquando ut viri data opera male moratas ducerent, dummodo bene dotatæ effent. Sic C. Titinnius Minturnenfis Fanniam uxorem impudicam de induftria duxerat, ut eo crimine repudiatam dote fpoliaret. Quod exemplum, latam que a C. Mario fententiam referunt Plutarch. in vita Marii p. 247. & Valer, Max. VIII, 2. 3. Denique etiam nonnunquam bona gratia a fe invicem difcedebant conjuges, & tum plerumque uxor non folum dotem recipiebat, fed & dona & munera a marito data lucrabatur. Unde Ovid. de Remed. Amoris v. 669. feq.

Tutius eft, aptumque magis, DISCEDE-
RE PACE,

Quam

XLVI.Et.

Quam petere a thalamis litigiofa fora: Munera, qua dederas habeat fine lite jubeto,

Effe folent magno damna minora male. XLVI. Ceterum quum olim maritis taniam uxo- tum jus effet dimittendi uxores, ceu ex Roribus li- muli lege obfervat Plutarch. in Vita Romuli ris diver- pag. 39. idque jus adhuc vigeret temporibus tere. Plauti, ceu ex ejus Mercat. Alt. IV. Scen. 6.

cuit a vi

conftat: poftea etiam uxores cœperunt a viris divertere, idque tam frequenter, ut graviter fcribat Seneca de Benef. 111, 16. Numquid jam ulla repudio erubefcit, poftquam illuftrès quadam & nobiles femina non confulum numero, fed maritorum, annos fuos computant, exeunt matrimonii taussa, nubunc repudii a Et Juvenal. Sat. VI. v. 20.

Sic funt olto mariti

Quinque per autumnos.

Et Martialis Epig. VI, 7.

من

Aut minus aut certe non plus, tricefima lux eft,
Et nubit decimo jam Thelefina viro.
Qua nubit toties, non nubit, adultera lege eft,
Offendar mocha fimpliciore minus.

Nec gravioribus opus erat cauffis, fi uxor a
marito, quam fi hic ab illa, fefe fejungeret.
Sæpius enim & mulieres fine cauffa diverte
bant a viris. Exemplum habes in Ciceronis
Epift. ad Fam. VIII, 7. ubi Coelius ad Cicero-
nem; Paulla Valeria, foror Triarii, divortium
fine cauffa, quo die vir e provincia venturus
erat, fecit. Nuptura eft D. Brute. Soli libertæ
non licebat per legem Papiam Poppæam a
patrono difcedere, cui erat matrimonio co-
pulata, ceu ipfa legitima verba docent, quæ

fer

fervavit Ulpian. L. ult. D. de divort. quæque diligentius interpretati fumus in Comment, ad L.Jul.& Pap. Popp. Lib. 2. Cap. 12.

tates in

fervatæ.

XLVII. Fiebat olim divortium non fine fol- XLVII. lemnitate. Quemadmodum enim uxores in Sollemnimanum conveniebant per confarreationem; divortiis ita fejungebantur alio facrificio, quod diftar- olin ob reatio adpellabatur. Feft. voce diffarreatio p. 280. Diffarreatio genus facrificii, quo inter vi-. rum mulierem fiebat diffolutio. Dicta diffar reatio, quia fiebat farreo libo adhibito. In ufu erat hoc facrificium adhuc Plutarchi ætate, quoties inter flaminem Dialem & flaminicam. fiebat difcidium nuptiarum. Quum enim antea flaminibus nefas effet, uxores a fe dimittere; refcripto id primus permifit Domitianus, tefte codem Plutarch. Quaft. R. p. 276. Tom. II. Qui & hac addit; οἱ δέ ἱερεῖς παρεγχύοντο τῇ τὸ γάμε διαλύσει, πολλὰ φρικώδη καὶ ἀλλόκοτα, και σκυθροπὰ δρῶντες. At facerdotes reliqui, qui interfuerunt, quum ejusmodi matrimonium diffolveretur, multa horrenda, inaudita & tri. ftia fecerunt. Unde patet trifte admodum ac mali ominis fuiffe hoc diffarreationis Sacrificium, in quo multos ritus ac cæremonias triftiores adhiberi oportuerit, Coemtione contractæ nuptiæ, remancipatione folutæ videntur Jac. Rævardo, de Leg. XII. Tab. XXII. p. 99. feq. Tom. I. Oper, Præterquam enim quod nihil tam naturale eft, quam unumquodque eo modo diffolvi, quod colligatum eft, L.35.D.de reg.jur. omniaque, quæ in jure contrahuntur, contrario jure pereunt: L. 100. D. eod. remancipationis hujufmodi difertis verbis meminit Feftus

voce remanciparam p. 403. Remancipata Gallas Elius effe ait, que mancipata fit ab eo, cui in manum convenerat. Ita fare Catonem Uticenfem uxorem Marciam præfentem defpondiffe Hortenfio, refert Plutarch. in Catone. Et Tiberium Neronem Liviam uxorem etiam prægnantem Augufto ceffiffe, ex Tacit. Ann. V, 1. & Dionis Lib. XLVIII. novimus. Id quod remancipationis ritu factum effe, non dubi taverim. Conveniffe enim Liviam in manumj ex verbis Dionis colligas: done 3 autlu αὐτὸς ὁ ἀνὴρ, ὥσπερ, τις πατήρ. Elocavir illam ipfe maritus, tanquam filiam. Ufu denique quæfita uxor, fi vellet a viro divertere, ufurpatione refcindebat matrimonium, fi nondum circumacto anno a viro trinoctium abfuisset. Gell. Nolt. Att. III, 2. Macrob. Saturn. I, 3. ¿gj XLVIII. At poftea invaluit, ut paucioriRitus fe. bus adhibitis cæremoniis, quæ legitimæ ob quiore - fervationis vocabulo veniunt in Z. 35. D. de vo ufitati. donat. int. vir.& uxor. diffolverentur matrimonia, quas fummatim recenfebimus. Primo confringebantur tabulæ dotales, ut patet ex Tacito Ann. XI, 30. & Scholiafta Juvenalis ad Sat. IX, v. 75. Deinde adimebantur claves. Quemadmodum enim novæ nuptæ, ingreffæ domum mariti claves in fignum communicati cum ea dominii tradebantur; Barn. Briffon. de ritu nupt. pag. 232. ita clavibus ademptis dirimebantur connubia. Cic. Philipp. II, 28. Petr. Victor. Var. Lect. II, 2. Tum porro dicebantur follemnia verba. His enim omnino opus fuiffe, vel inde patet, quod Cicero de Orat. I, 40. ait: Certis qui

XLVIII.

buf

bufdam VERBIS, non novis nuptiis, fieri cum fuperiore divortium. Verba illa hæc erant : RES TUAS TIBI HABETO. Vel TUAS RES TIBI AGITO, L. 2. §. 1. D. de divort. Barn. Briffon. de Form. VIII. p. 722, eique pronunciare plerumque folebat Libertus. L. 9. D. de divort. Juvenal. Sat. VI. v. 145.

Collige farcinulas, dicet libertus, & EXI Jam gravis es nobis, & fepe emungeris, EXI, Ocyus, & propera, ficco venit altera nafo, Solebant etiam nuncium mittere conjugi eaque fpeciatim dicebatur renunciatio matrimonii. Immo & libellus dabatur, cui eadem procul dubio verba infcripta. Quo 1bello jam oblato, locus quidem erat poenitentiæ, fi conjux repudiatus confentiret : L. 7. D. de divort. non fi huic placeret conditio. Tunc enim diffolutum cenfebatur matrimonium, libello etiam nondum tradito." L.6. C. de repud. Car. Sigon. de antiquo jure civ. Rom. 1. 9. p. 132. Denique Auguftus, (qui & alias divortiis modum impofuit, tefte Sueton. Oitav. XXXIV.) lege Julia de adulteriis cavit, ut divortium fieret, adhibitis præter libertum feptem teftibus civibus Romanis, puberibus: alias pro irrito haberetur. L. 9. D. de divort. Barn. Briffon. ad Leg.Jul. de adult. XXVIII. p. 123.

XLIX. Sed hæc omnia ad divortium inter XLIX. conjuges pertinent. Latius patebat repudium, Quid requod etiam fponfus fponfa, vel hæc illi dare pudium folebat. Paullus L. 191. D. de Verb.fignif. Inter divortium & repudium hoc intereft, quod repudiari etiam futurum matrimonium poteft: non

relle