ei esse possit. Hæc quarta Falcidia vocatur 1). Si plures sunt heredes, in singulis ratio legis Falcidiæ ponenda est 2). Nil autem interest, utrum testamentarii an legitimi sint heredes. Ipsis legatariis, qui rogati sunt ad aliquid præstandum, hoc beneficium non datur 3); interea tamen pro rata partis ex legato illis detractæ, etiam legata, ex testatoris dispositione ab ipsis præstanda, minuuntur 4).

§. 725. Legatariis igitur vel fideicommissariis quarta pars, vel quod ad eam supplendam heredi deest, detrahitur, item iis qui mortis causa aliquid capiunt. Inter vivos donationes ex hac lege minui non possunt 5).

§. 726. In quarta Falcidia computanda bonorum quantitas mortis tempore spectatur, et computatio fit deductis funeris impensis et omni ære alieno. Quod post mortem hereditati adcrescit, legatariis non prodest, et si quo casu hereditas minuitur, id legatariis non nocet: nam heres semper poterat hereditatem ei delatam omittere 6). Computantur autem in quartam partem ea tantum, quæ hereditario iure habet, neque legata, vel fideicommissa ei relicta vel donationes in eum collatæ 7).

§. 727. Si heredi deficientis heredis portio adcrescit, ratio legis Falcidiæ tali modo est habenda, ut, si cius pars, qui heres existit, legatis exhausta sit, adiuventur legatarii per deficientem partem, quia non est legatis onerata; si vero defecta pars legatis est exhausta, perinde in ea ponenda legis Falcidiæ ratio, atque si ad eum ipsum pertineret, a quo est defecta. Si utraque pars nimis onerata vel exhausta invenitur, in utraque separatim fit legatorum minutio 8).

§. 728. Cessat igitur in quibusdam casibus legis Falcidiæ beneficium; et quidem semper in testamento militis, quippe quod sola voluntate nititur 9). Cessat si heres inventarium hereditariarum rerum facere neglexerit 10), aut si testator expressis verbis indicaverit se nolle Falcidiam ab herede retineri 11) eaque sub conditione heredem eum instituerit. Item si heres huic beneficio renuntiaverit, aut sciens vel ius ignorans integrum legatum le

1) C. 2, 5. C. h. t.

2) §. 1. I. h. t. fr. 77. D. eod.

3) Fr. 18. pr. fr. 47. §. 1. fr. 55. §. 2. D. eod. 4) Fr. 32. §. 4. D. eod. 5) C. 2-5. c. 12. C. h. t. fr. 28. D. 39, 6 (de mortis caus. donat.). 6) §. 2. 3. I. h. t. fr. 1. §. 19. fr. 73. pr. D. eod.

7) Fr. 74. 86. 91. D. eod.

8) Fr. 78. 87. §. 4. D. eod. 9) Fr. 17. 92. 96. D. h. t.

10) C. 22. §. 14. C. 6, 30 (de iure deliberandi). Nov. 1. c. 2. §. 2. 11) C. 18. C. h. t. Derogat ei Nov. 1. c. 2.

gatario præstiterit 1). Denique Falcidia cessat in legatis ad pias causas relictis et quibusdam aliis 2).

TIT. VI. DE FIDEICOMMISSARIIS HEREDITATIBUS 3).

§. 729. Hæc omnia quidem dicta sunt de legatis vel rebus singulis per fideicommissum relictis; sed testatores etiam heredes rogare possunt, ut totam hereditatem, vel partem eius alicui restituant; qui post factam restitutionem heres efficitur, ideoque in omne ius defuncti succedit, eiusque personam sustinet non minus, ac fiduciarius heres ante restitutionem.

§. 730. Antiquo iure talis fideicommissarius heredis loco non erat, sed post restitutionem hereditatis ut legatarius partiarius habebatur. Senatusconsulto demum Trebelliano cautum est, (an. u. c. 814. sub Nerone) ut actiones restituta hereditate 4) contra fideicommissarium darentur. Sed cum nihilominus heredes, qui rogati erant hereditatem restituere, si vel nullum vel minimum tantum lucrum habuissent, sæpe recusarent adire hereditatem, Senatusconsultum Pegasianum successit, quod statuit, ut si heredi restituere rogato, quarta pars libera non esset, is eam, uti ex lege Falcidia, retinere ex hereditate posset, in eiusmodi vero casu, ubi non simpliciter ex Senatusconsulto Trebelliano tota hereditas, quantam heres restituere rogatus erat, restituebatur, stipulationes partis et pro parte inter fiduciarium et fideicommissarium interponebantur, actionibus contra illum tantum competentibus, cum hic legatarii loco haberetur 5). Idem Senatusconsultum præcepit, ut heres semper adstrictus esset ad suscipiendam hereditatem, quam restituere erat rogatus, utque, si eam quasi damnosam adire noluerit, Prætor, petente fideicommissario, eum cogere deberet, ad eam suscipiendam et totam restituendam, ita, ut ei et in eum, qui reciperet hereditatem, actiones darentur, perinde atque si ex Trebelliano Senatusconsultó ea restituta fuisset 6). §. 731. Iustinianus hoc ius omne, exploso Pegasiani senatus→ consulti nomine, auctoritati Trebelliani Senatusconsulti attribuit,

1) Fr. 46. 71. D. h. t. c. 9. 19. C. eod. Nov. 1. c. 3.

2) Nov. 131. c. 12.

3) I. 2, 23 (de fideicommissar. hereditat.). Gai. 2. §. 247. seq. Dig. 35, 2 C. 6, 49 (de SCtum Trebellianum). v. Vangerow §§. 565-568.

4) Accuratius hæc enarrantur apud Gai. 2. §. 253. §. 4. I. h. t. et in Commentariis meis t. 3. p. 508. seq.

5) Gai. 2. §. 254. Ulp. XXVI. 15. §. 5. I. eod.

6) §. 6. 1. eod. Gai. 2. §. 255. et seq.

et utrumque Senatusconsultum in unum conflavit atque transfudit 1). Unde hodie heres, si non coactus adit hereditatem, quartam bonorum partem retinere potest, eodem modo, quo, si eius portio legatis exhausta esset, quarta Falcidia retineretur; vocatur a recentioribus quarta Trebellianica, et in eius computatione eædem regulæ observantur, quæ in ratione legis Falcidiæ obtinent 2). Fideicommissarius post restitutionem semper heredis loco est.

§. 732. Qui testari possunt, iidem etiam hereditatem per fideicommissum possunt relinquere, sed ab herede tantum, tanquam recto iure instituto vel ab alio herede fideicommissario 3); in eius vero solummodo favorem, qui testamentifactionem habet cum iis. §. 733. Permittitur testatori, vel pure vel sub conditione relinquere fideicommissum, et tam ex certo die quam ad diem certum; denique heres rogari potest, ut post mortem suam hereditatem restituat, quod factum esse intelligitur, si testator heredem integram hereditatem suis quandoque heredibus relinquere rogaverit 4). Non solum de sua sed etiam de aliena hereditate restituenda heres rogari potest, vel ita ut alicui restituat hereditatem, testatori ab extraneo relictam, aut eam, quæ heredi obvenit, aut ut suam hereditatem vel partem eius alii restitui iubeat. In prima specie fideicommissum universale adesse videtur, in altera legatum; in tertia denique fideicommissarius iuris quidem successor efficitur, sed fiduciarius ad adeundam testatoris hereditatem suamque restituendam cogi non potest 5).

§. 734. Die fideicommissi veniente, heres fiduciarius restituere fideicommissum debet, si fideicommissarius illud non repudiaverit 6) restitutio tam rerum traditione perficitur, quam nuda declaratione heredis: se restitutam velle hereditatem", quo facto actiones hereditariæ fideicommissario competunt (etiam contra fiduciarium) et ab extraneis in fideicommissarium dantur 7). Legata quoque ex hereditate præstanda fideicommissarius pro rata restitutæ partis agnoscere debet, nisi aliud statuerit testator 3).

1) §. 7. I. h. t. c. 7. §. 1. C. h. t.

2) Gai. 2. §. 254. fr. 74. fr. 30. §. 7. D. 35, 2. fr. 18. pr. §. 1. 2. fr. 22. §. 2. fr. 27. §. 1. D. h. t. Aliam esse quartæ computationem in hisce casibus multi volunt propter loca difficillima, nimirum fr. 86. fr. 91. D. 35, 2. c. 24. C. 3, 36. Dicunt enim in quartam hanc etiam ea esse computanda, quæ heredi titulo legati relicta sint. cfr. v. Vangerow §. 536.

3) Fr. 67. §. 3. D. h. t. §. 2. 8. 10. 11. I. h. t.

4) Fr. 74. pr. D. h. t.

5) Fr. 16. §. 5. fr. 27. §. 8.-10. fr. 114. §. 7. D. 30.

6) Quodsi igitur certo die non iubetur restitutio, statim post aditam hereditatem ea fieri debet. fr. 41. §. ult. (). 32 (de legat. III.).

7) C. 3. §. 2. 3. C. 6, 43 (communia de legatis et fideic.).

8) C. 2. C. h. t. Sunt varii casus dubii, de quibus v. Vangerow §. 559.

§. 735. Ante restitutionem hereditatis fiduciarius quidem bonorum dominus est, neque vero quidquam alienare potest, quod ad restituendam hereditatem pertinet, nisi ad æs alienum solvendum. Quod si nihilominus fecerit, rem abalienatam nulla præscriptione obstante, fideicommissarius post restitutionem vindicare potest. Si heres rogatus erat restituere, quod morte sua ex hereditate superfuturum erit, quartam partem servare et de ea servanda cavere cogitur 1). Denique heres tenetur, si in rebus hereditariis custodiendis eam diligentiam non adhibuerit, quam suis rebus adhibere solet 2).

§. 736. Exstinguitur fideicommissum ex iisdem causis, e quibus legata intercidunt, item fideicommissarii renunciatione. Fideicommissum alicuius familiæ perpetuo relictum, non solum, si postremus ex familia decesserit sed iam, si quatuor generationes interierint 3).

TIT. VII. DE CODICILLIS 4).

§. 737. Non raro in præcedentibus capitibus codicillorum mentionem habuimus; in eo est, ut de iis accuratius dispiciamus. Vocantur codicilli mentis testatio minus solemnis de eo, quod quis post mortem suam fieri velit, qua heres non instituitur 5). Et quidem ius codicillorum ante tempora Augusti non fuit in usu; sed occasione Lucii Lentuli, qui in Africa decedens codicillos scripserat, et ex cuius persona etiam fideicommissa cœperunt, temporibus Augusti prudentium et maxime Trebatii auctoritate introductum est ). Ex eo ius codicillorum cœpit singulare esse, ut quæcunque in iis scriberentur, perinde haberentur, ac si in testamento scripta essent 7).

§. 738. Initio sine ulla solemnitate codicilli fiebant: omnis enim epistola, per quam quis heredem suum rogaret pro codicillo habebatur 8). Postea Constantini et Constantis constitutione) sancitum est: in iis, sicut in voluntatibus testamenti, septem testium vel quinque interventum non deesse oportere. Theodosius autem et lustinianus, qui et sine scriptis codicillos ordinare

1) Fr. 54. 58. §. 7. 8. D. h. t. Nov. 108. c. 1—3.

2) Fr. 22. §. 4. fr. 24. §. 8. D. h. t.

3) Fr. 78. §. 3. D. h. t. (de legat. II.). Nov. 159. c. 2. 3.

4) Fr. 2, 25. C. 6, 36 (de codicillis). D. 29, 7 (de iure codicillor.). Gai. 2. §. 270. 273. Cod. Theod. IV. 4.

5) Fr. 10. 20. D. h. t.

6) Pr. I. h. t.

7) Fr. 2. §. 2. D. h. t. 9) C. 1. C. Th. 4, 4.

8) §. 3. I. 2, 25 (h. t.).

permisit, statuerunt: in omni ultima voluntate excepto testamento, quinque testes vel rogatos, vel qui fortuito venerint, uno eodemque tempore debere adhiberi, sive in scriptis voluntas conficiatur, sive non, testibus scilicet, quando in scriptis voluntas componitur, subnotationem suam accommodantibus 1).

§. 739. Codicillos facere possunt, qui et testari possunt, et tam unum, quam plures; hi enim simul omnes admittuntur, etiam si forte testator adiecerit in prioribus, sese alios neque facere neque valere velle 2). Novissimus codicillus in iis tantum articulis prioribus præfertur, in quibus iis derogat aut adversatur 3).

§. 740. Non tantum autem testamento facto quis codicillos facere potest, sed et ab intestato decedens fideicommittere codicillis potest 4). Codicilli ab intestato facti vicem testamenti exhibent, suisque viribus subsistunt et proinde quicunque intestati successor erit, etiam postea natus, codicillis relicta præstabit 5). A testato vero facti, sive ante testamentum sive post illud sunt compositi, vires ex testamento accipiunt, et ius eius sequuntur, ita quidem, ut non adita ex testamento hereditate fideicommissum ex huiusmodi codicillis nullius momenti sit 6). Possunt tamen specialiter confirmari, codicilli, nec refert, utrum eos præcedat an sequatur confirmatio 7). Inter confirmatos et non confirmatos codicillos hoc interest, quod in illis et libertas directo dari potest et tutor constitui 8).

§. 741. Privilegia, quæ quibusdam personis in testamentis ordinandis concessa sunt, etiam in codicillis conficiendis iisdem competunt 9). Codicillis autem hereditas neque dari neque adimi potest, ne confundatur ius testamentorum et codicillorum, et ideo nec exheredatio in iis scribi. Item nec conditionem heredi insti

1) C. 7. C. Th. eod. et c. 8. §. 3. C. h. t. cfr. c. 13. C. 1, 3 (de sacrosanct. eccles.).

2) Fr. 6. §. 1.-3. D. h. t. §. 3. I. eod. fr. 8. §. 2. eod.

3) C. 3. C. h. t.

4) §. 1. I. h. t. fr. 8. pr. §. 1. fr. 16. D. h. t. 5) Pr. 3. pr. §. 1. fr. 8. pr. §. 1. fr. 16. D. h. t.

6) Fr. 3. §. 2. fr. 14. 16. D. h. t. c. 1. C. h. t. Inde et quod ad testamentifactionem pertinet, in his codicillis tempus testamenti conditi tantum inspicitur, aliud in his quæ facti sunt. fr. 8. §. 3 (h. t.). fr. 7. §. 1. eod. 7) Fr. 18. D. h. t. c. 6. C. h. t.

8) Fr. 43. D. 40, 4 (de manumiss. test.). fr. 3. pr. D. 26, 2 (de test. tut.). Cum ante testamentum factum codicilli facti erant, Papinianus putaverat, non aliter eos vires habere, quam si speciali postea voluntate confirmarentur. Severus autem et Antoninus rescripserunt, ut ex iis codicillis, qui testamentum præcedant, fideicommissum peti possit, si appareat eum, qui postea testamentum fecit, a voluntate, quam codicillis expresserat, non recessisse. De hoc loco recte interpretando cfr. v. Vangerow §. 526.

9) Fr. 8. §. 4. D. h. t. fr. 17. §. 4. D. 29, 1 (de testam. mil.).