XX.A tutela non

telam quidem minorum vel furiofæ recipere poffet. Orationem D. Marci factumque eam in rem SC. huic curationi obftitiffe novimus ex L. 14. D. de cur. fur. L. 4. & L. 17. Cod. de excuf. tut.

XX. Sed obfolevit fenfim ifta mulierumtuBullæ pri tela: Et primo quidem privilegium illuftriorivilegio bus nonnullis feminis conceffum, ut fine tutolibertæ.. rum auctoritate res fuas gererent. Virginibus

Poppex

Veftalibus eam libertatem indulferat non Numa (ut ex Plutarcho in Numa p. 66. colligunt) fed Auguftus, fub quo poftea etiam Octaviæ & Liviæ idem beneficium præftitit Senatus. Dio Caff. XLIX. p. 44.

XXI. Le- XXI. Neque tamen eo ipfo plane fublata gis Papia tutela mulierum: fi quidem lege Papia Popfanétio de pæa caverat Auguftus, ut a Prætore urbis tututela tor daretur ei mulieri virginive, quam ex hac mulier ipfa lege nubere oporteret, ad dotem dandam,

dultum

dicendam, promittendamve, fi legitimum tutorem pupillum haberet. Vide Comm. noftr. ad L. Jul. & Pap. Lib. II. Cap. 13. p. 253. Sequ. Immo poftea Senatus cenfuit, in provinciis a. præfidibus ex eadem cauffa dando's effe tutores Ulp. Fragm. XI, 20.

XXII. XXII. Eadem tamen lege Papia Poppaa inPrivile- vectum eft jus trium & quatuor liberorum, gium in- quod etiam a tutela liberabat ingenuas, quæ lieri. ter; libertinas, quæ quater peperiffent. Dio bus, que Lib. LVI. p. 578. Úlpián. Fragm. XXIX, 2. & 3.. ter qua- Fragm. regul. ex veteri Jurifconfulto subjectum Referant » Collat. Leg. Mof. & Rom. n. XV. p. m. 807. Id vero jus quum fæpius etiam fteriles & orbi utriufque fexus beneficio Principis i npetrarent:

kere pe

Dio Caff. LV. p. 549. Plin. Epift. II, 13.VII, 26. X, 95. Paull. Sent. IV, 9. 26. facile patet, rariores ex eo tempore factas effe mulierum tutelas.

rit?

XXIV.

rint ?

XXIII. Succeffit SCtum Claudianum, quo XXIII. An tamen non omnis in universum fublata eft SC. Clau. dianum tutela mulierum, ceu vifum eft Jac. Cujacio tutelas ad L. un. C. ubi tutor. vel curat. & Marco mulieru Vertran. Mauro, de jure trium liber. XXXI. Sed fuftule tantum ceffitia. Nolebat enim Claudius tutelas mulierum aliis cedi, id quod antea fieri confueverat; fed oportebat proximos agnatos eas ipfas adminiftrare. Et ita intelligenda effe verba Ulpiani Fragm. XI, 8. erudite docet Ant. Schultingius in Adnotat. p. 596. feq. XXIV. Manfit ergo ea mulierum tutela fub Antoninis, quorum temporibus exemplum Qua diu exftat Pudentillæ, uxoris Apuleji, quæ, tu- durave. tore auctore prædium emerat. Apulej. Apol. II. p. 327. Manfit tempore Ulpiani, quem ad Alexandri Severi tempora vixiffe conftat. Manfit fub ipfo Conftantino, ceu adparet ex L. 2. C. Theod. de tut. creand. Manfit denique fub Leone Imp. cujus conftitutionen de tutela mulierum L. 3. Cod. de legit. tut. a Triboniani interpolationibus vindicavit Schilter. Exerc. XXXVII, 239. Senfim tamen ex eo tempore obfolevit, adeo, ut Juftiniani temporibus illius nec vola, nec veftigium fupereffet. Unde & multa in Pandectis & Codice latent fragmenta, quæ, quum de tutela mulierum loquerentur, a Triboniano in fenfum prorfus alium detorta funt.

Q

De Capitis deminutione

Uia agnationis jus capitis deminutione perimitur, & proinde etiam tutela legitima morte ifta civili perit; vifum eft Triboniano doctrinam illam de CAPITIS DEMINUTIONE loco plane alieno interferere, eamque fubjicere titulo XV. de legitima agnatorum tutela. Nos, quum omnes tutelarum fpecies conjunxerimus, jam & de capitis deminutione agemus, non quad eum ordinem putemus concinnum, fed quia Juftiniani inftitutiones fequi constitui

mus.

I. Origo capitis deminutionis, quam neI. Origo capitis mo adhuc pro dignitate expofuit, a cenfideminus bus Romanis videtur repetenda. Notum est, tionis Serv. Tullium Regem univerfum populum

quæ ?

Romanum in fex claffes & CXCIII. centurias defcripfiffe, in quibus conftituendis non regionum urbis aut communium facrorum, fed opun & facultatum iniit rationem. Unde in primam claffem conjecit qui CM. æris, aut majorem cenfum haberent: in fecundam, qui infra centam ufque ad LXXV. millia poffiderent. Tertia claffis L. millium cenfum effe voluit, quarts XX V. millium quinta XI. milliun. In fextam denique claffem conjecti egeni & tenues, qui vel proleEtarii dicti, vel capite cenfi. Illi quod propaganda tantum alendaque prole rempubli

cam juvarent, hi quod præter caput & nomen
nihil admodum in cenfu profiterentur, id no-
men adepti funt. Liv. I, 41. feq. Dionyf. Hali-
carn. Antiq. Rom. IV, 22. Gell. Not. Attic.
XVI, 10. Quemadmodum ergo capite cenfi
dicebantur, qui faltim jure libertatis & civita-
tis gaudebant, adeoque in censuales tabu-
las referri poterant ; ita fervi, peregrini
filii familias, capite deftitui dicebantur, quod
non poffent in cenfum fuo nomine referri.
De fervis certe reliqua eft in jure nostro
phrafis, eos caput non habere §. 4. Inft. hoc &.
Et filiis familias opponi libera capita, ex
L. 1. D. de tutel. Gell. V. 30. Ulp. Frag. XI, 5.
conftat. Sed & capitalis poena Romanis di-
cebatur > non tantum illa, quæ ultimum in-
ferebat fupplicium, fed quæ cenfu exime-
bat, adeoque vel libertatein, vel civitatem
perimebat. Barn. Briffon. de Verbor.fignif. vo-
ce capitalis. Quoties ergo quis quacunque
de cauffa a tabulis cenfualibus delebatur;
toties caput de civitate dicebatur eximi, ut
loquitur Jurifconfultus L. 2. D. de public.
jud. & inde ejufmodi ftatus mutatio capitis
deminutio adpellabatur. Hinc recte Claudius
apud Livium XLV, 15. contendit,
omnibus tribubus, nihil aliud effe, quam li-
bertatem civitatemque eripere, & CENSU
EXCLUDERE.

movere

II. Hanc ergo capitis deminutionem ju- II. Et reconfulti in MAXIMAM, MEDIAM quotu ET MINIMAM dividunt, (a) pro tri- plex?

plici

(a) Equidem nonnunquam veteres duplicem tantum faciunt capitis deminutionem, majorem

III. Ma

xima pa

fi.

plici hominis ftatu, qui Romæ poterat mu

tari.

III. Si quis non civitatis tantum, fed & tiebantur ipfius libertatis feciffet jacturam; deminutio1) incen- nem capitis MAXIMAM dicebatur paffus §. 1. Inft. h. t. Et hoc quidem contingebat I) incenfis, ideft, iis, qui cenfum vel militiam subterfugerant, quos jam Serv. Tullius vinctos & cæfos trans Tiberim venumdari jufferat (b) Dionyf. IV. p. 221. Cic. pro A. Cacinna XXIV. Ulpian. Fragm, XI, 11. Id quod per fictionem quandam contigiffe, quum alias libertas adimi nemini poffet, egregie docet Ger. Nood. Frob. 3. 12. p. 85.

IV. II)

hoftrbus.

IV. Deinde maximam illam capitis deCapti ab minutionem patiebantur II) capti ab hofpibus. Nam & hi, quum effent in fervitutem detrufi, omnia & libertatis & civitatis ipfaque agnationis jura amittebant. Poterant tamen ab his priftina jura recuperati jure poftliminii, fi in civitatem revertiffent. Cic. in Topic. VIII. Fingebatur enim tunc, eos, qui capti fuerant, femper in civitate fuiffe.

§. 5.

& minorem. vid. L. 1. §. 4. D.de fuis & legit. her. L. 5. S. 3. D. de extraord. cognit. Sed in verbis effe differentiam, in re nullam, luculenter oftendit Ger. Nood. obf. II, zz. p. 468. fequ. (b) Quando itaque Liv. I, 44. ait: Cenfu perfecto, quem natura vetat metu legis, de incenfis latæ, cũ vinculorum minis mortifque edixit, ut omnes cives Romani, equites peditefque in fuis quifque centuriis in campo Martio adeffent: procul dubio intelligit mortem iftam civilem. Non enim credibile eft, acrioris fupplicii metu luftrum quam ipfum cenfum, maturaffe Servium.

>