Page images
PDF
EPUB

a. b. Paucis admodum in causis concessa sunt huiusmodi corpora, ut ecce vectigalium publicorum sociis permissum est corpus habere, vel aurifodinarum vel argentifodinarum vel salinarum. Item collegia Romae certa sunt, quorum corpus senatusconsultis atque principalibus constitutionibus confirmatum est, veluti pistorum et quorundam aliorum, et naviculariorum qui et in provinciis sunt. 1. 1 pr. h. t. c. Mandatis principalibus praecipitur praesidibus provinciarum, ne patiantur esse collegia sodalicia . .; sed permittitur tenuioribus stipem menstruam conferre, dum tamen semel in mense coeant. Collegia si qua fuerint illicita, mandatis et constitutionibus et senatusconsultis dissolvuntur; sed permittitur eis, cum dissolvuntur, pecunias communes, si quas habent, dividere pecuniamque inter se partiri. Marcian. 1. 1 pr. 1. 3 pr. D. de colleg. 47, 22.

III. Was die zweite Klasse der juristischen Personen, die einem selbständigen Zwecke gewidmeten Güterinbegriffe, anbetrifft, so gelangten sie erst in der christlichen Kaiserzeit zur weiteren Ausbildung; doch beschränkte sich die Anerkennung der juristischen Persönlichkeit auf Kirchen und sogenannte fromme oder milde Stiftungen (piae causae).

Dritter Teil.

Vermögensrecht. ('Res.')

Erstes Buch.

Reines oder einfaches Vermögensrecht.

Erster Abschnitt.

Sachenrecht.

Erstes Kapitel. Begriff und Einteilung der Sachen.

§ 70. (§ 60.) I. Begriff der Sache. Res corporalis corporalis; in commercio

in

[ocr errors]

extra commercium.

[Müll. § 62. 63. B. J. § 67-71. P. § 222. 223. Schi. § 51-58. K. § 34. Ku. I. § 125. 430. 435–37. 486. II. 386.399. Ď. § 119.]

1. Sache im juristischen Sinne ist (nach Röm. Auffassung alles im Raume Befindliche, was nicht Persönlichkeit besißt, richtiger) jedes räumlich begrenzte, der Herrschaft der Person unterwerfbare Stück der unfreien Natur, welches einen Vermögenswert hat, res corporalis. (§ 32. I.) Daneben sprechen die Römer noch von res incorporales, unter welchen sie im Gegensaße zu den Eigentumsobjekten alle nicht-körperlichen, sondern bloß in der Vorstellung eristirenden R-objekte, die zu einem Vermögen gehören können (wie 3. B. Nießbrauch, Forderungen), korrekter: die anderen Vermögensrechte gegenüber dem, mit seinem Objekt häufig identifizirten, Eigentums-R.verstehen.

a. Quaedam praeterea res corporales sunt, quaedam incorporales. Corporales hae sunt, quae tangi possunt, veluti fundus homo vestis aurum argentum et denique aliae res innumerabiles: incorporales sunt, quae tangi non possunt, qualia sunt ea quae in iure consistunt, sicut hereditas ususfructus obligationes quoquo modo contractae. Nec ad rem pertinet, quod in hereditate res corporales continentur (nam) et fructus, qui ex fundo percipiuntur, corporales sunt, et id quod ex aliqua obligatione nobis debetur plerumque corporale est, veluti fundus homo pecunia: nam ipsum ius successionis et ipsum ius utendi fruendi et ipsum ius obligationis incorporale est. Eodem numero sunt et iura praediorum urbanorum et rusticorum, quae etiam servitutes vocantur. Gaj. 1. 1 § 1 D. h. t. (= de R. D. 1, 8.) b. Esse ea dico, quae cerni tangive possunt, ut fundum aedes parietem stillicidium mancipium pecudem suppellectilem penus, cetera; non esse rursus ea dico, quae tangi de

monstrarive non possunt, cerni tamen animo atque intelligi possunt, quarum rerum nullum subest quasi corpus.

Cic. Top. 5, 27.

c. Rei appellatione et causae et iura continentur. D. de V. S. 50, 16.

Ulp. 1. 23

II. Die meisten Sachen sind ihrer natürlichen Bestimmung gemäß der Herrschaft des Einzelnen unterworfen. Es giebt aber auch Sachen, die nicht im Eigentum des Einzelnen stehen, also nicht Objekte des privaten Vermögens-R. sein können (res extra commercium): weil sie entweder von Natur Gemeingut aller (res communes), oder für den öffentlichen Gebrauch bestimmt sind (res publicae doppelsinnig, vgl. § 68. II. a. 1.), oder weil sie religiösen Zwecken gewidmet oder durch einen religiösen Akt geweiht sind (res divini iuris: sanctae religiosae). Solche res extra commercium können in keiner Weise Gegenstand von Privatrechten und von Privatdispositionen sein, so lange sie nicht durch einen besonderen R-aft dem Privatverkehr zurückgegeben sind.

sacrae

a. 1. Videamus de rebus; quae vel in nostro patrimonio sunt, vel extra nostrum patrimonium habentur: quaedam enim naturali iure communia sunt omnium, quaedam publica, quaedam universitatis, quaedam nullius, pleraque singulorum. pr. I. h. t. (= de R. D. 2, 1.)

2. Summa rerum divisio in duos articulos deducitur: nam aliae sunt divini iuris, aliae humani.. Quod autem divini iuris est, id nullius in bonis est . . . Hae autem res, quae humani iuris sunt, aut publicae sunt aut privatae; quae publicae sunt, nullius in bonis esse creduntur; ipsius enim universitatis esse creduntur; privatae autem sunt, quae singulorum sunt. Gaj. 1. 1 pr. D. h. t.

b. 1. Et quidem naturali iure communia sunt omnium haec: aer et aqua profluens et mare et per hoc litora maris.

C.

Est autem litus maris, quatenus hibernus fluctus maxime excurrit. § 1. 3 I. h. t.

2. In litore iure gentium aedificare licere, nisi usus publicus impediretur. Scaev. 1. 4 D. ne qu. in loc. p. 43, 8. 3. — in tantum, ut et soli domini constituantur, qui ibi aedificant, sed quamdiu aedificium manet. Marcian. 1. 6 pr. D. h. t.

1. Sacrae sunt, quae Diis superis consecratae sunt; religiosae, quae Diis Manibus relictae sunt. Sed sacrum quidem hoc solum existimatur, quod ex auctoritate populi Romani consecratum est, veluti lege de ea re lata aut senatusconsulto facto. Gaj. II. § 4. 5.

2. Sacra sunt, quae rite et per pontifices deo consecrata sunt, veluti aedes sacrae et dona, quae rite ad ministerium dei dedicata sunt. § 8 I. h. t.

3. Religiosum vero nostra voluntate facimus, mortuum

inferentes in locum nostrum, si modo eius mortui funus ad nos pertineat. Gaj. II. § 6.

4. Sanctae quoque res, velut muri et portae, quodammodo divini iuris sunt. Gaj. II. § 8.

5. Sanctum est, quod ab iniuria hominum defensum atque munitum est. Marcian. 1. 8 pr. D. h. t.

6. Purus locus dicitur, qui neque sacer neque sanctus est neque religiosus. Ulp. 1. 2 § 4 D. de relig. 11, 7.

d. 1. Bona civitatis abusive publica dicta sunt, sola enim publica sunt, quae populi Romani sunt. Ulp. 1. 15 D. de V. S. 50, 16.

2. Flumina [paene] omnia et portus publica sunt: ideoque ius piscandi omnibus commune est in portu fluminibusque. § 2 I. h. t. cfr. Marcian. 1. 4 § 1 D. h. t.

3. Riparum usus publicus est iure gentium sicut ipsius fluminis . . . Sed proprietas illorum est, quorum praediis haerent. Gaj. 1. 5 pr. D. h. t.

4. Loca publica utique privatorum usibus deserviunt, iure scilicet civitatis non quasi propria cuiusque. Ulp. 1. 2 § 2 D. ne qu. in loc. p. 43, 8.

5. Si res non in usu publico sed in patrimonio fisci erit, venditio eius valebit. Papin. 1. 72 § 1 D. de C. E. 18, 1.

6. Celsus ait, hominem liberum scientem te emere non posse, nec cuiuscumque rei, si scias alienationem (non) esse, [= quamcumque rem, si scias eius etc. v. add.: emptionem esse]: ut sacra et religiosa loca aut quorum commercium non sit, ut publica, quae non in pecunia populi, sed in publico usu habeantur, ut est campus Martius. Pomp. 1. 6 pr. eod.

§ 71. ($61.) II. Res mobiles immobiles. [Müll. § 64. B. J. § 74. P. § 223. Schi. § 59. Ku. I. § 438. II. 394.] I. Res mobiles find alle beweglichen, mit Einschluß der sich frei bewegenden Sachen.

Moventium item mobilium appellatione idem significamus, nisi tamen apparet defunctum animalia dumtaxat, quia se ipsa moverent, moventia vocasse. Cels. 1. 93 de V. S. II. Res immobiles find Grund und Boden und was mit ihm zusammenhängt. (Solum et res soli i. e. solo cohaerentes.) a. Begrenzte Teile des solum find: fundus (praedium); ager — area; villa aedes. b. Die Grundstücke werden nach ihrer wirtschaftlichen Bestimmung eingeteilt in praedia rustica und urbana. c. Von besonderer Wichtigkeit ist im älteren Röm. R. die Unterscheidung von solum Italicum und provinciale (praedia stipendiaria,

Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

12

tributaria), welches lettere als Staatsgut aufgefaßt wurde und auf welches die R-verhältnisse des ius civile nicht anwendbar waren. a. 1. Fundus est omne quidquid solo tenetur; ager est, si species fundi ad usum hominis comparatur. Iavol. 1. 115 eod. 50, 16.

2. Locus est non fundus, sed portio aliqua fundi, fundus autem integrum aliquid est; et plerumque sine villa 'locum' accipimus . . Non magnitudo 'locum' a 'fundo' separat, sed nostra affectio: et quaelibet portio fundi poterit fundus dici, si iam hoc constituerimus; nec non et fundus 'locus' constitui potest: nam si eum alii adiunxerimus fundo, locus fundi efficietur. §. Sed fundus quidem suos habet fines; locus vero latere potest, quatenus determinetur et definiatur. Ulp. 1. 60 pr. § 2 eod.

3. Fundi appellatione omne aedificium et omnis ager continetur; sed in usu urbana aedificia aedes, rustica villae dicuntur. Locus vero sine aedificio in urbe area, rure autem ager appellatur. Idemque ager cum aedificio fundus dicitur. Flor. 1. 211 eod.

b. Urbana praedia omnia aedificia accipimus, non solum ea quae sunt in oppidis, sed et si forte stabula sunt vel alia meritoria in villis, . . vel praetoria voluptati tantum deservientia, quia urbanum praedium non locus facit, sed materia. Proinde hortos quoque, si qui sunt in aedificiis constituti, dicendum est urbanorum appellatione contineri; plane si plurimum horti in reditu sunt, vinearii forte vel etiam olitorii, magis haec non sunt urbana. Ulp. 1. 198 eod.

C.

1. In provinciali solo . . dominium populi Romani est vel Caesaris, nos autem possessionem tantum et usumfructum habere videmur. Gaj. II. § 7.

2. provincialia praedia, quorum alia stipendiaria, alia tributaria vocamus: stipendiaria sunt ea, quae in his provinciis sunt, quae propriae populi Romani esse intelliguntur; tributaria sunt ea, quae in his provinciis sunt, quae propriae Caesaris esse creduntur. Gaj. II. § 21.

3. Vocantur autem stipendiaria et tributaria praedia, quae in provinciis sunt; inter quae nec non Italica praedia ex nostra constitutione nulla differentia est. § 40 I. de R. D. 2, 1. III. Hinsichtlich der juristischen Behandlung findet ein Unterschied zwischen Mobilien und Immobilien im Röm. R. regelmäßig nicht statt.

§ 72. (§ 62.) III. Species und genus. Vertretbare,
verbrauchbare Sachen.

[Müll. § 64. B. J. § 76. 77. Schi. § 61. Ku. § 440. 441. D. § 143.]

I. Species (certum corpus) ist die individuell bestimmte, genus, die der Gattung nach bestimmte Sache. (Vgl. § 105. II.) a. Sachen,

« PreviousContinue »