Page images
PDF
EPUB

S. 56 oben) durch Erhebung der actio pro socio, mittelst welcher der socius das ihm als Resultat der Vereinigung Zukommende fordert. Die Auflösung der durch die Vereinigung begründeten Vermögensgemeinschaft ist dagegen nicht Gegenstand dieser Klage.

Societas solvitur ex personis, ex rebus, ex voluntate, ex actione; ideoque sive homines, sive res, sive voluntas, sive actio interierit, distrahi videtur societas. Intereunt autem homines quidem maxima aut media capitis deminutione, aut morte; res vero, cum aut nullae relinquantur, aut condicionem mutaverint, neque enim eius rei, quae iam nulla sit, quisquam socius est, neque eius, quae consecrata publicatave sit; voluntate distrahitur societas renuntiatione. Nonnunquam necessarium est, et manente societate agi pro socio, veluti cum societas vectigalium causa coita est, propterque varios contractus neutri expediat recedere a societate, nec refertur in medium, quod ad alterum pervenerit. L. 63 §. 10, L. 65 §. 15 D. ht.

Communi dividundo iudicium ideo necessarium fuit, quod pro socio actio magis ad personales invicem praestationes pertinet, quam ad communium rerum divisionem. Denique cessat communi dividundo iudicium, si res communis non sit. L. 1 D. comm. div. 10, 3.

V. Das mandatum begründet für den Mandatar die Verpflichtung das übernommene Geschäft sorgfältig auszuführen und sein Resultat auf den Mandanten zu übertragen, für den Mandanten die Verpflichtung der Schadloshaltung des Mandatars; die Forderung einer Belohnung ist dem Begriffe des Mandates zuwider. Das Verhältniss erlischt durch Tod oder Rücktritt eines Theiles.

[ocr errors]

Mandatum nisi gratuitum nullum est; nam originem ex officio atque amicitia trahit. Quodsi tua tantum gratia tibi mandem. . magis consilium est quam mandatum et ob id non est obligatorium. Diligenter igitur fines mandati custodiendi sunt: nam qui excessit aliud quid facere videtur et, si susceptum non impleverit, tenetur. Impendia mandati exequendi gratia facta, si bona fide facta sint, restitui omni modo debent. Si mandavero exigendam pecuniam, deinde voluntatem mutavero . . extinctum est mandatum finita voluntate. Sicut autem liberum est mandatum non suscipere, ita susceptum consummari oportet nisi renuntiatum sit. Inter causas omittendi mandati etiam mors mandatoris est. Morte quoque eius, cui mandatum est, si is integro adhuc mandato decesserit, solvitur mandatum. L. 1 §. 4, L. 2 sqq. D. ht. 17, 1.

5. Obligationes quasi ex contractu.

§. 58.

I. Nach Analogie der Darlehensforderung erzeugt auch ohne Vertrag eine condictio auf Rückerstattung derjenige Vermögenszuwachs auf Kosten eines anderen, dessen Ausgleichung die Gerechtigkeit fordert, weil sein Grund entweder ein unrechter oder ein unzutreffender ist.

Haec condictio ex bono et aequo introducta quod alterius apud alterum sine causa deprehenditur revocare consuevit. L. 66 D. de cond. ind. 12, 6. A. Unzutreffend ist der Grund einer Zuwendung, wenn sie erfolgt

1) in der irrthümlichen Annahme einer Verbindlichkeit; ist eine Leistung erfolgt zum Zwecke der Erfüllung einer in Wirklichkeit nicht auch nicht einmal als naturalis obligatio

bestehenden Verbindlichkeit, so geht auf Rückerstattung

des Geleisteten die indebiti condictio.

Si quis indebitum ignorans solvit, per hanc actionem condicere potest; sed si sciens se non debere solvit, cessat repetitio. L. 1 eod.

Is quoque, qui non debitum accepit ab eo, qui per errorem solvit, re obligatur; nam proinde ei condici potest 'si paret eum dare oportere' ac si mutuum accepisset. Gai. III. 91.

2) Das Ausbleiben eines vorausgesetzten zukünftigen Umstandes begründet die c. causa data causa non secuta bezüglich der erklärtermassen in Erwartung seines Eintritts erfolgten Zuwendung.

Damus aut ob causam aut ob rem. Ob causam praeteritam, veluti cum ideo do, quod aliquid a te consecutus sum vel quia aliquid a te factum est. Ob rem vero datur, ut aliquid sequatur, quo non sequente repetitio competit. L. 52 D. de cond. ind. 12, 6.

Fundus dotis nomine traditus, si nuptiae insecutae non fuerint, condictione repeti potest. L. 7 §. 1 D. de cond. causa data causa non secuta. 12, 4. B. Ein unrechter ist der Grund eines Vermögenszuwachses 1) wenn er durch ein Unrecht erfolgt ist; im besonderen Falle des furtum setzt die condictio (furtiva) gar keinen Vermögenszuwachs voraus, indem das furtum dieselbe Haftung begründet, wie wenn sein Object in das Vermögen des fur gelangt wäre.

Perpetuo Sabinus probavit veterum opinionem existimantium, id, quod ex iniusta causa apud aliquem sit, posse condici; in qua sententia etiam Celsus est. Ex ea stipulatione, quae per vim extorta esset, si exacta

esset pecunia, repetitionem esse constat. L. 6, 7 D. de cond. ob turpem vel iniustam causam 12, 5.

Certum est, non posse nos rem nostram ab alio ita petere 'si paret eum dare oportere', nec enim quod nostrum est, nobis dari potest. Plane odio furum receptum est, ut extra poenam dupli aut quadrupli rei recipiendae nomine fures etiam hac actione teneantur: si paret eos dare oportere. Gai IV. 4.

2) Ist Zweck einer Zuwendung die Abhaltung von rechtswidrigem oder sittlich verwerflichem Verhalten, so geht gegen den Empfänger die condictio ob turpem causam.

Omne, quod datur, aut ob rem datur aut ob causam; et ob rem aut turpem aut honestam; turpem autem, aut ut dantis sit turpitudo, non accipientis, aut ut accipientis duntaxat, non etiam dantis, aut utriusque. Ob rem igitur honestam datum ita repeti potest, si res, propter quam datum est, secuta non est. Quodsi turpis causa accipientis fuerit, etiamsi res secuta sit, repeti potest. Utputa dedi tibi, ne sacrilegium facias, ne furtum, ne hominem occidas; in qua specie Iulianus scribit, si tibi dedero, ne hominem occidas, condici posse. Item si tibi dedero, ut rem mihi reddas depositam apud te, vel ut instrumentum mihi redderes. Ubi autem et dantis, et accipientis turpitudo versatur, non posse repeti dicimus, veluti si pecunia detur, ut male iudicetur. L. 1-3 D. de c. ob t. c.

II. Wegen Abhandenkommens oder Beschädigung der einem nauta caupo oder stabularius in Ausübung seines auf Beherbergung von Personen oder Vieh gerichteten Gewerbes unmittelbar oder mittelbar - durch Verbringen in das Schiff oder Gebäude - anvertrauten Gegenstände gab der Prätor die actio de recepto, falls nur nicht eigene Schuld des Beschädigten oder unabwendbare Naturgewalt vorlag.

Ait praetor: NAUTAE, CAUPONES, STABULARII QUOD CUIUSQUE SALVUM FORE RECEPERINT, NISI RESTITUENT, IN EOS IUDICIUM DABO. Maxima utilitas est huius edicti, quia necesse est plerumque eorum fidem sequi et res custodiae eorum committere. Ne quisquam putet graviter hoc adversus eos constitutum; nam est in ipsorum arbitrio, ne quem recipiant. Recipit autem salvum fore, utrum si in navem res missae ei adsignatae sunt, an, etsi non sint adsignatae, hoc tamen ipso quod in navem missae sunt receptae videntur? Et puto, omnium eum recipere custodiam, quae in navem illatae sunt, et factum non solum nautarum praestare debere, sed et vectorum sicuti et caupo viatorum, et ita de facto vectorum etiam Pomponius libro trigesimo quarto scribit. Idem ait, etiamsi nondum sint res in navem receptae, sed in litore perierint, quas semel recepit, periculum ad eum pertinere. Ait praetor: nisi restituent, in eos iudicium dabo. Ex hoc edicto in factum actio proficiscitur. Sed an sit necessaria, videndum, quia agi civili actione ex hac causa poterit. Si quidem merces intervenerit, et locato

vel conducto; sed si tota navis locata sit, qui conduxit, ex conducto etiam de rebus, quae desunt, agere potest; si vero res perferendas nauta conduxit, et locato convenietur; sed si gratis res susceptae sint, ait Pomponius depositi agi potuisse. Miratur igitur, cur honoraria actio sit inducta, cum sint civiles; nisi forte, inquit, ideo, ut innotesceret praetor curam agere reprimendae improbitatis hoc genus hominum, et quia in locato conducto culpa, in deposito dolus duntaxat praestatur, at hoc edicto omnimodo, qui recepit, tenetur, etiamsi sine culpa eius res periit vel damnum datum est, nisi si quid damno fatali contingit. Inde Labeo scribit, si quid naufragio aut per vim piratarum perierit, non esse iniquum exceptionem ei dari. Idem erit dicendum et si in stabulo aut in caupona vis maior contigerit. Eodem modo tenentur caupones et stabularii, quo exercentes negotium suum recipiunt. Ceterum si extra negotium receperint, non tenebuntur. L. 1 pr. §. 1, 8, L. 2, L. 3 pr. §. 2 D. ht. 4, 9.

III. Jede Rechtsgemeinschaft erzeugt gegenseitige Verbindlichkeiten der Theilnehmer, socii, ob sie nun durch societas freiwillig sich vereinigt haben oder ohne ihren Willen in Gemeinschaft mit einander gerathen sind (sog. communio incidens). Geltend gemacht werden sie durch dieselbe Klage, durch welche die Aufhebung der Gemeinschaft gefordert wird, das judicium divisorium, d. h. im Fall eines gemeinschaftlichen Nachlasses durch actio familiae herciscundae, sonst durch actio communi dividundo.

Ut sit pro socio actio, societatem intercedere oportet; nec enim sufficit, rem esse communem, nisi societas intercedat. Communiter autem res agi potest etiam citra societatem, ut puta cum non affectione societatis incidimus in communionem, ut evenit in re duobus legata, item si a duobus simul emta res sit, aut si hereditas vel donatio communiter nobis obvenit, aut si a duobus separatim emimus partes eorum, non socii futuri (nam cum tractatu habito societas coita est, pro socio actio est, cum sine tractatu, in re ipsa et negotio communiter gestum videtur); ut in conductionibus publicorum, item in emtionibus; nam qui nolunt inter se contendere, solent per nuntium rem emere in commune, quod a societate longe remotum est. Et ideo societate sine tutoris auctoritate coita pupillus non tenetur, attamen communiter gesto tenetur. L. 31-33 D. pro soc. 17, 2.

IV. Wer freiwillig der Angelegenheiten eines anderen sich annimmt, haftet auf Grund des prätorischen Edictes mittelst actio negotiorum gestorum directa für gewissenhafte Besorgung der übernommenen Angelegenheit und Uebertragung des durch ihre Besorgung erzielten Resultates auf den dominus negotii; eine contraria actio hat er auf Schadloshaltung insoweit als seine Geschäftsführung entweder durch das Interesse des anderen geboten oder demselben effectiv nützlich war.

Hölder, Institutionen d. 1öm. Rechtes.

11

[ocr errors]

Hoc edictum necessarium est, quoniam magna utilitas absentium versatur, ne indefensi rerum possessionem aut venditionem patiantur, vel pignoris distractionem, vel poenae committendae actionem, vel iniuria rem suam amittant. Si quis absentis negotia gesserit, licet ignorantis, tamen quidquid utiliter in rem eius impenderit, vel etiam ipse se in re absentis alicui obligaverit, habeat eo nomine actionem. Itaque eo casu ultro citroque nascitur actio, quae appellatur negotiorum gestorum. Et sane sicut aequum est, ipsum actus sui rationem reddere et eo nomine condemnari, quidquid vel non, ut oportuit, gessit vel ex his negotiis retinet, ita ex diverso iustum est, si utiliter gessit, praestari ei, quidquid eo nomine vel abest ei vel abfuturum est. Ait praetor: SI QUIS NEGOTIA ALTERIUS, SIVE QUIS NEGOTIA, QUAE CUIUSQUE, CUM IS MORITUR, FUERINT, GESSERIT, IUDICIUM EO NOMINE DABO. L. 1-3 pr. D. ht. 3, 5.

V. Andere nach Analogie der Verträge verpflichtende Thatbestände gehören dem Vormundschafts- (§. 74. III. V.) und Erbrechte (§. 86) an.

C. Rechtsverletzungen.

1. Delicte.
§. 59.

I. Das eine privatrechtliche Verbindlichkeit erzeugende Delict ist Verletzung entweder der Person oder ihres Vermögens. Während die unmittelbare Kränkung der Persönlichkeit stets eine absichtliche ist, ist die Verletzung des Vermögens entweder absichtliche Behandlung fremden Vermögens als eigenen oder verschuldete Beschädigung eines fremdem Vermögen angehörenden Gegenstandes. Die Hauptdelicte des römischen Privatrechtes sind demgemäss injuria und furtum, welche stets dolus voraussetzen, sowie das nur culpa erfordernde damnum injuria datum.

II. Injuria ist nach der Wortbedeutung jedes, im technischen Sinne dasjenige Unrecht, welches begangen wird in der Absicht persönlicher Kränkung des Verletzten. Die Injurie ist entweder Körperverletzung oder Ehrenkränkung.

Iniuria ex eo dicta est, quod non iure fiat; omne enim quod non iure fit, iniuria fieri dicitur. Hoc generaliter; specialiter autem iniuria dicitur contumelia. L. 1 pr. D. ht. 47, 10.

Iniuria autem committitur non solum, cum quis pugno puta aut fustibus caesus vel etiam verberatus erit, sed et si cui convicium factum fuerit, sive cuius bona quasi debitoris possessa fuerint ab eo, qui intellegebat, nihil eum sibi debere; vel si quis ad infamiam alicuius libellum aut carmen scripserit, composuerit, ediderit, dolove malo fecerit, quo quid

« PreviousContinue »