Page images
PDF
EPUB

bonorum venditio: extitit enim defuncti defensor, et quidem ido3 neus, qui de solido creditoribus cavet. Inprimis hoc rescriptum totiens locum habet, quotiens testamento libertates datae sunt. quid ergo si quis intestatus decedens codicillis libertates dederit neque adita sit ab intestato hereditas? favor constitutionis debet locum habere. certe si testatus decedat et codicillis dederit libertatem, 4 competere eam nemini dubium est. Tunc constitutioni locum esse verba ostendunt, cum nemo successor ab intestato existat: ergo quamdiu incertum sit, utrum existat an non, cessabti constitutio : si certum esse coeperit neminem extare, tunc erit constitutioni 5 locus. Si is, qui in integrum restitui potest, abstinuit se ab hereditate, an, quamvis potest in integrum restitui, potest admitti constitutio et addictio bonorum fieri? quid ergo, si post addictionem libertatum conservandarum causa factam in integrum sit restitutus? utique non erit dicendum revocari libertates, quae 6 semel competierunt. Haec constitutio libertatum tuendarum causa introducta est ergo si libertates nullae sint datae, cessat constitutio. quid ergo, si vivus dedit libertates vel mortis causa et. ne de hoc quaeratur, utrum in fraudem creditorum an non factum sit, idcirco velint addici sibi bona, an audiendi sunt? et magis est. 7 ut audiri debeant, etsi deficiant verba constitutionis. Sed cum multas divisiones eiusmodi constitutioni deesse perspeximus, lata est a nobis plenissima constitutio, in quam multae species collatae sunt, quibus ius huiusmodi successionis plenissimum est effectum: quas ex ipsa lectione consitutionis potest quis cogncosere.

XII

DE SUCCESSIONIBUS SULBATIS, QUAE FIEBANT PER BONORUM VENDITIONEM ET EX SENATUSCONSULTO CLAUDIANO.

Erant aute praedictam successionem olim et aliae per universitatem successiones. qualis fuerat bonorum emptio; quae de bonis debitoris vendendis per multas ambages fuerat introducta et tunc

ne kerüljön, sem el ne adják. Legalább. ha a hagyatékot ily alapon odaitélték, elmarad a hagyaték eladása; mert az örökhagyónak védelmezője támad, még pedig olyan, a ki a hitelezőknek összes követeléseik iránt biztositékot tud adni. E rescriptumnak első sor- 3 ban akkor van helye, valahányszor szabadságot adományoztak a végrendeletben. Hogy lesz azonban, ha valaki végrendelkezetlenül húnyván el, fiókvégrendeletben adományozott szabadságot, és az örökséget még végrendet nélküli örökösödés alapján sem fogadták el? A constitutio kedvezményének itt is helye van. Ha meg valaki végrendelkezve húnyt el. és fiók végrendeletekben szabadságot adományozott, akkor semmi kétség az iránt, hogy ez megáll. A constitu- 4 tiónak, miként szavai is mutatják, akkor van helye, ha végrendelet nélküli jogutód nem jelentkezett. A meddig tehát kétséges, vajjon jelentkezik-e valaki. vagy sem, a constitutiónak nincs érvénye, ha bizonyossá lesz, hogy senki sem jelentkezik, akkor van a constitutiónak helye. Ha az, a ki előbbi állapotába visszahelyezhető, az örök- 5 ségtől távol tartotta magát, vajjon keresztülvihető-e a constitutió, és odaitélhető-e hagyaték, noha ő előbbi állapotába visszahelyezhető ? Mi lesz akkor, ha a szabadságadományozások fentartása czéljából történt odaitélés után visszahelyezték az előbbi állapotába? Semmi esetre sem szabad azt mondani, hogy vissza kell venni a szabadságadományozásokat, a melyek már egyszer megtörténtek. Ezt a 6 constitutiót a szabadságadományozások fentartása czéljából hozták be: ha tehát szabadságot nem adományoztak, nem vihető keresztül a constitutó. Hogy lesz tehát, ha az elhúnyt még életében adományozott szabadságot, vagy halál esetére, és hogy fel ne merüljön a kérdés, vajjon ez a hitelezők kijátszására történt-e, vagy sem, a már felszabadítottak a hagyatékot oda akarják magoknak itéltetni. vajjon meghallgatandók-e? Több szól a mellett, hogy meg kell őket hallgatni, bár a constitutió szavai erről nem szólnak. De mert beláttuk. 7 hogy ama constitutióban több intézkedés hiányzik, mi egy tökéletes constitutiót hoztunk, melyben sok eset van összeállitva, mi által az ilymódú jogutódlás jogintézménye teljes hatályra jutott, a mit magának a constitutiónak elolvasásával bárki megtudhat.

XII.

A VAGYONTÖMEG ELADÁSA FOLYTÁN, ÉS A SENATUS CONSULTUM CLAUDIANUMNÁL FOGVA LÉTRE JÖTT UTÓDLÁSOK MEGSZÜNTETÉSE.

Az előbb emlitett utódlás előtt régebben más egyetemes jogutódlások is léteztek. Ilyen volt a vagyontömeg megvétele (bonorum emptio), melyet az adós vagyontömegének sok körülményességgel

locum habebat, quando iudicia ordinaria in usu fuerunt: sed cum extraordinariis iudiciis posteritas usa est, ideo cum ipsis ordinariis iudiciis etiam bonorum venditiones exspiraverunt et tantummodo creditoribus datur officio iudicis bona possidere et prout eis utile visum fuerit ea disponere, quod ex latioribus digestorum libris 1 perfectius apparebit. Erat et ex senatus consulto Claudiano miserabilis per universitatem adquisitio, cum libera mulier servili amore bacchata ipsam libertatem per senatus consultum amittebat et cum libertate substantiam: quod indignum nostris temporibus esse existimantes, et a nostra civitate deleri et non iseri nostris digestis concessimus.

XIII.

DE OBLIGATIONIBUS.

Nunc transeamus ad obligationes. obligatio estiuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nos1 trae civitatis iura. Omnium autem obligationum summa divisio în duo genera diducitur: namque aut civiles sunt aut praetoriae. civiles sunt, quae aut legibus constitutae aut certe iure civili comprobatae sunt. praetoriae sunt, quas praetor ex sua iurisdictione con2 stituit, quae etiam honorariae vocantur. Sequens divisio in quattuor species deducitur: aut enim ex confractu sunt aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex maleficio. prius est, ut de his quae ex contractu sunt dispiciamus. harum aeque quattuor species sunt: aut enim re contrahuntur aut verbis aut litteris aut consensu. de quibus singulis dispiciamus.

XIV.

QUIBUS MODIS RE CONTRAHITUR OBLIGATIO.

Re contrahitur obligatio veluti mutui datione. mutui autem obligatio in his rebus consistit, quae pondere numero mensurave constant veluti vino oleo frumento pecunia numerata aere argento auro, quas res aut numerando aut metiendo aut pendendo in hoc damus, ut accipientium fiant et quandoque nobis non eaedem res, sed aliae eiusdem naturae et qualitatis reddantur. unde etiam mutuum appellatum sit, quia ita a me tibi datur, ut ex meo tuum

járó eladása körül hoztak be, és melynek akkor volt helye, a mikor még a rendes eljárások voltak használatban; de minthogy később a rendkivüli eljárás lépett életbe, magukkal a rendes eljárásokkal a vagyontömeg eladások is megszűntek, s a hitelezőknek már csak azt engedjük meg, hogy a vagyontömeget birói segélylyel birtokba vegyék, s arról, miként nekik jónak látszik, rendelkezzenek, a mi a Digesták terjedelmesebb könyveiből világosabban kivehető. A senatus consultum Claudianum alapján is helye volt 1 egy meglehetősen nyomorúságos egyetemes szerzésnek, a mennyiben, ha egy szabad nő rabszolgával fajtalankodott, ezeu senatus consultumnál fogva magát a szabadságát elvesztette, és a szabadsággal együtt vagyonát; a mit mi korunkhoz nem illőnek tartván, birodalmunkban eltöröltettünk, és megengedtük, hogy Digestáinkból is kimaradjon.

XIII.

A KÖTELMEK.

Térjünk át most a kötelmekre. A kötelem oly jogi kötelék, mely minket államunk joga szerint valaminek szolgáltatására kényszerrel szorít. Valamennyi kötelem legfőbb osztályozása két 1 alapra vihető vissza: mert vagy civiljogiak, vagy praetoriak. Civiljogiak azok, melyeket vagy törvények hoztak be, vagy a civiljog legalább elismert. Praetoriak azok, melyeket a praetor saját joghatóságából alkotott, s ezeket tisztieknek (honorariae) is hivjuk. A második osztályozás négy osztályhoz vezet: mert vagy 2 szerződésből keletkeznek, vagy szerződésszerű jogviszonyból (quasi ex contractu), vagy vétségből, vagy vétséghez hasonló tényből. Előbbvaló, hogy azokat vizsgáljuk, a melyek szerződésből keletkeznek. Ezeknek szintén négy alfajuk van mert létrejönnek vagy ,a dolog, vagy „szavak", vagy „irat" vagy puszta megegyezés által. Vizsgáljuk ezeket külön-külön.

[merged small][merged small][ocr errors]

Dolog által jön létre a kötelem. p. o. kölcsönbe adással. A kölcsön kötelme pedig oly dolgokra vonatkozik, melyeket súlyuk, számuk és mértékük szerint számítanak, ilyenek: bor, olaj, gabona, vertpénz, ércz, ezüst, arany; ezeket a dolgokat vagy megszámolva, vagy megmérve, vagy lemérve oly czélból adjuk, hogy az átvevőkéi legye nek, a kik nekünk valamikor nem ugyanazokat a dolgokat, hanem más hasonló természetűeket és minőségűeket adjanak vissza. Innen

1 fiat. ex eo contractu nasc.tur actio, quae vocatur condictio. Is quoque, qui non debitum accepit ab eo qui per errorem solvit. re obligatur daturque agenti contra eum propter repetitionem condicticia actio. nam proinde ei condici potest 'si paret eum dare oportere' ac si mutuum accepisset: unde pupillus, si ei sine tutoris auctoritate non debitum per errorem datum est, non tenetur indebiti condictione non magis quam mutui datione. sed haec species obligationis non videtur ex contractu consistere, cum is. qui solvendi animo dat magis distrahere voluit negotium quam contra2 here. Item is cui res aliqua utenda datur, id est commodatur. re obligatur et tenetur commodati actione. sed is ab eo qui mutuum accepit longe distat: namque non ita res datur, ut eius fiat. et ob id de ea re ipsa restituenda tenetur. et is quidem qui mutuum accepit, si quolibet fortuito casu quod accepit amiserit, veluti incendio ruina naufragio aut latronum hostiumve incursu, nihilo minus obligatus permanet. at is qui utendum accepit sane quidem exactam diligentiam custodiendae rei praestare iubetur nec sufficit ei tantam diligentiam adhibuisse, quantam suis rebus adhibere solitus est, si modo alius diligentior poterit eam rem custodire: sed propter maiorem vim maioresve casus non tenetur, si modo non huius culpa is casus intervenerit: alioquin si id quod tibi commodatum est peregre ferre tecum malueris et vel incursu hostium praedonumve vel naufragio amiseris, dubium non est, quin de restituenda ea re tenearis. commodata autem res tunc proprie intellegitur, si nulla mercede accepta vel constituta res tibi utenda data est. alioquin mercede interveniente locatus tibi usus rei videtur: gratuitum enim 3 debet esse commodatum. Praeterea et is, apud quem res aliqua deponitur, re obligatur et actione depositi, qui et ipse de ea re quam accepit restituenda tenetur. sed is ex eo solo tenetur, si quid dolo commiserit. culpae autem nomine, id est desidiae atque neglegentiae. non tenetur : itaque securus est qui parum diligenter custoditam ren furto amisit, quia, qui neglegenti amico rem cus

« PreviousContinue »