fictione quadam constituuntur, et singulorum ad instar vice personæ funguntur, ut universitas, hereditas, aliæ. Inde non raro hodie duo personarum genera distinguunt, naturales nimirum personas i. e. singulos homines, et morales seu civiles, i. e. quæ personarum loco habentur.

§. 122. Quodsi de statu hominum quærimus, primum inspiciendum, quando natus pro persona haberi possit? Et constat eum tantum pro homine habendum, qui vivens, forma humani generis indutus, iusto tempore, ubi partus perfectus est, in lucem est editus. Qui mortui nascuntur liberi, nunquam fuisse creduntur. Septimo mense nasci perfectum partum, receptum est propter auctoritatem doctissimi viri Hippocratis 1). Non sunt liberi qui contra formam humani generis converso more procreantur; velut si mulier monstrosum aliquid aut prodigiosum enixa sit. Partus autem, qui membrorum humanorum officia ampliavit, inter liberos connumerabitur 2). Qui in utero est perinde ac si in rebus humanis esset, custoditur, quoties de commodis ipsius partus quæritur, quamquam alii, antequam nascatur, nequaquam prosit 3).

§. 123. Homines varia ratione inter se differunt, veluti sexu, ætate, mentis sanitate, dignitate.

Sexus ratione aut mares seu masculi sunt homines, aut feminæ ; hermaphroditus enim eius sexus esse censetur, qui in eo prævalet 4). Utriusque sexus eadem fere est conditio, licet feminæ in multis iuris articulis conditionis deterioris habeantur, iisque ob earum fragilitatem privilegia quædam concessa sint (§. 112) 5). §. 124. Varia est autem ætatum in iure recepta distinctio. Maiores xxv annis soli plenum intellectum habere censentur, libere rebus suis præesse atque omnia civilia negotia celebrare possunt. Differunt ab iis minores xxv annis, qui in puberes et impuberes distinguuntur. Puberes quidem rite omnia contrahunt, si curatoribus non sunt subditi, sed rescindi aliquando possunt, quæ gesserunt. Venia ætatis impetrata maiorum loco sunt 6). Impuberes plenam in iure personam non habere intelliguntur, nec nisi alio auctore, si quidem sui iuris sunt, recte negotia tractant. Est

1) Paulus in fr. 12. D. h. t. septimo mense natus videtur, qui die 182 a momento conceptionis editus est. Fr. 2. §. 12. D. 38, 16 (de suis et legitimis). Abortus pro persona non habendus. c. 2. C. 6, 29 (de postumis). 2) Paulus in fr. 14. D. h. t. cfr. et fr. 38. 135. D. 50, 16 (de verb. sign.). 3) Paulus in fr. 7. D. h. t. cfr. et fr. 16 eod.

4) Fr. 10. D. h. t. fr. 15. §. 1. D. 22, 5 (de testibus).

5) Pomponius in fr. 9. D. h. t. cfr. L. 195. pr. D. 50, 16 (de verb. sign.). 6) C. 2. C. 2, 45 (de his qui veniam ætatis).

autem pubertatis ætas in maribus decimus quartus, in feminis duodecimus annus 1). Infantes, h. e. qui nondum septimum superarunt annum, itemque infantiæ proximi nullum habere intellectum videntur). In pubertate computanda dies singulos numeramus et ultimus dies cœptus 3) habetur pro impleto.

Aliquando et senectutis in iure ratio habetur 4).

§. 125. Differunt deinde inter se homines animi integritate, quidam enim non sunt sanæ mentis, qui mente capti vocantur; ¡idemque aut furiosi sunt aut dementes 5); furiosis in iure æquiparati sunt prodigi, quibus bonis interdictum est 6).

§. 126. Dignitas quoque hominis in iure consideratur. Nam unusquisque vir probus in civitate propria fruitur existimatione, quæ est dignitatis illæsæ status, moribus et legibus comprobatus. Existimatio autem auctoritate legum vel consumitur vel minuitur ex delicto nostro. Consumitur existimatio eius, qui libertate aut civitate privatur, minuitur variis ex causis 7).

§. 127. Maxima existimationis diminutio eorum est, qui infamia notantur aut ex causis in Prætoris edicto relatis 3), aut aliis quibusdam principum constitutionibus maxime statutis. Infames non omni existimatione privati habendi sunt, sed neque testes esse nec ad honores admitti, nec in iudiciis pro aliis postulare aut publice accusare possunt 9). Alii ipso facto infames fiunt, alii sententia iudiciali tantum damnati; inde illa in immediatam et mediatam infamiam apud recentiores auctores distinctio.

§. 128. Minuitur quoque existimatio eorum, qui, quamvis certa lege non notati, propter vitæ turpitudinem aut ob facta inhonesta sui opinionem gravari patiuntur, factique ignominiam sibi contrahunt. Est hæc, quam infamiam facti auctores appellare consueverunt, minor existimationis diminutio 10).

1) Pr. I. 1. 22 (quib. mod. tutela finitur). C. 3. C. 5, 60 (quando tutor. vel curat. esse desinant). Olim de ætate puberi disputabatur. Gai. I. §. 196. 2) §. 10. I. 3, 20 (de inutil. stipulat.). §. 18. I. 4, 1 (de obligat. quæ ex delicto). fr. 70. D. 45, 1 (de V. O.).

3) I. e. dies 365tus. fr. 5. D. 28, 1 (qui testamenta facere possunt).

4) §. 13, I. 1, 25 (de excusationib.). fr. 3. D. 50, 6 (de iure immunitatis).

5) §. 8. I. 3, 19 (de inutil. stipulat.). fr. 5. D. 50. 17 (de R. I.).

6) Ulp. Fragm. XII. 1. fr. 40. D. 50, 17 (de R. I.).

7) Fr. 5. §. 1-3. D. 50, 13 (de extraord. cogn.).

8) Fr. 1. D. 3, 2 (de his, qui notantur infamia).

9) Fr. 3. pr. §. 5. D. 22, 5 (de test.). c. 2. C. 12, 1. (de dignit.). fr. 1. §. 8. D. 3, 1 (de postul.). vide tamen §. 11. I. 4, 13 (de except.). fr. 4, 8. D. 48, 2 (de accusat.). Theoph. ad §. 11. I. 4, 13 inf.

10) Fr. 22. D. h. t. c. 13-17. C. eod. fr. 11. §. 1. D. 4, 3 (de dolo malo). fr. 2. D. 38, 15 (de obsequiis parent.). fr. 39. D. 47, 2 (de furtis).

§. 129. Distinguunt denique et eas personas, quas levi nota maculatas dicunt, quæ illæ vero sint, accurate in iure definitum non reperimus 1).

§. 130. Augetur existimatio nostra honoribus vel dignitatibus quæ nobis conferuntur. Uxores in eiusmodi casibus maritorum honoribus participes habentur 2).

§. 131. Pro capitis discrimine iure civili personæ in duo genera distinguebantur, aut enim cives erant aut peregrini. Cives autem triplex caput antiquitus habere dicebantur 3), libertatem, civitatem et familiam. Libertatem non habuere servi, cum aliorum dominio essent subiecti. Est autem libertas naturalis facultas eius, quod cuique facere libet, nisi quod vi aut iure prohibetur 4). Civitate carebant peregrini, qui iuris civium romanorum seu Quiritium expertes, nonnisi iure gentium vivebant. Civium autem iura alia publica alia privata: illis continentur ius suffragiorum in comitiis populi, ad honores et magistratus perveniendi facultas, cætera; hæc maxime in connubio et commercio consistebant, iuris fere omnis quo privatus frui potuit, causis et fontibus. Connubium est iustam uxorem habendi facultas, quo oritur patria potestas, vinculum agnationis, hereditas legitima, tutela; ex commercio proficiscitur dominium acquirendi, contrahendi et testandi potestas. Libertate nititur ius securitatis personæ nostræ, civitate vero ius existimationis, quam impune lædere nemini licet 5). Ex constitutione Imperatoris Antonini in orbe romano qui sunt, cives romani effecti sunt 6).

§. 132. Familiam quisque civis romanus habuit. Aut enim paterfamilias erat, aliasque personas potestati suæ subiectas habebat, vel submittere saltem easque agnationis vinculo coniungere potuit, aut ipse alicui familiæ principi erat subiectus, illoque nexu ei et ceteris eiusdem familiæ personis cohærebat. Inde familiæ vinculum idem atque agnationis haberi debet 7), quod durat inter coniunctos, sublata etiam principis familiæ potestate.

1) C. 27. C. 3, 28 (de inoff. testam.). fr. 44. pr. D. 23, 2 (de nuptiis). 2) C. 9. C. 10, 39 (de incolis, et ubi). Vaticana fragm. §. 104. 3) Fr. 11. D. 4, 5 (de capite minutis).

4) Ita sec. Florentinum in fr. 4. pr. D. h. t. C. 1, 5. Iustinianus in §. 1. I. 1. 3 (h. t.).

5) Ita elegantissime cel. von Savigny civium iura exponit in: Abhandl. der Berliner Acad. Jahrg. 1812-1813, Philolog. histor. Klasse, p. 201. 6) Ulpianus in fr. 17. D. h. t. (1, 5). 7) Fr. 195. §. 2. 196. pr. D. 50, 16. nati dicuntur. Fr. 10. §. 2. D. 38, 10. Roman. et Mosaicar. XVI. 4.

Inde agnati ex eadem familia cog.
Ulp. fr. 11. no. 4. Collatio legum

§. 133. Tres1) igitur erant capitis diminutiones seu status permutationes: maxima, cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit 2), quod accidit in eo, qui servus pœnæ efficitur; minor seu media, si libertate retenta civitas amittitur, veluti cum quis insulam deportatur 3). Hisce capitis diminutionibus punitos etiam civiliter mortuos appellare solent 4). Minima est capitis diminutio, quando status hominis duntaxat mutatur, i. e. cum agnatio emancipatione, adoptione, arrogatione aliisve modis, olim receptis, rescinditur 5). Servus autem manumissus capite non minuitur, quia nullum caput habuit 6).

§. 134. Alterum personarum in iure genus varias species continet, quæ vel privato vel publico iure constituuntur ac diversa ratione diiudicari debent.

Privato iure hereditas vicem defuncti sustinet 7).

§. 135. Vi publici iuris ad personas has referuntur princeps in civitate 8), fiscus, qui privilegiis quibusdam fruitur, magistratus ecclesiastici et civiles 9), domus venerabiles, æraria ad pias causas instituta, et universitates seu corpora vel collegia.

§. 136. Hæ quidem primum locum in hoc personarum genere obtinent, veluti municipia, curiæ, collegia opificum aliave. Est autem universitatis plurium consociatio, cui vel ex lege, vel ex singulari constitutione, personæ qualitas publice concessa est, quo facta singularis personæ instar suum patrimonium, propria iura habere et aliis obligata esse potest, eaque iura non sunt, quemadmodum in simplici societate, pro parte singulorum sociorum, sed solius collegii vel corporis personæ. Idcirco quod universitati debetur, singulis non debetur; nec quod debet universitas, singuli debent 1o).

§. 137. Tali modo differt constituta semel universitas a singulis, ut omnibus hisce etiam mutatis, vel aucto diminutove eorum numero, etiamsi ad unum reciderit, eadem tamen persona esse videatur 11).

1) Inst. 1, 16 (de capitis diminutione).

2) §. 1. I. 1, 16 (h. t.). fr. 11. D. 4, 5 (tit. c.). Ulp. fragm. XI. 11–13. 3) §. 2. I. eod. 4) Ita et in fr. 209. D. 50, 17 (de reg. iure). 5) Ulp. XI. n. 13. §. 3, I. h. t. Gai. I. 159-163.

6) §. 4. I. 1, 16 (h. t.).

7) Fr. 22. D. 46, 1 (de fideiuss.). fr. 15. pr. D. 41, 3 (de usurp. et usucap.).

8) Fr. 56. 57. D. 32 (de legat. III.).

9) Fr. 25. D. 50, 1 (ad municip.). Nov. 134. c. 6.

10) Fr. 1. pr. §. 1. fr. 7. §. 1. D. 3, 4 (quod cui. universitatis).

11) Fr. 7. §. 2. D. ib. fr. 76. D. 5, 1 (de iudiciis).

§. 138. Si de voluntate huiusmodi corporis quæritur, id hoc voluisse dicendum est, in quo maior collegii pars consensit, neque omnium adprobatio requiritur; maior pars esse videtur, si ex duabus sodalium partibus maior pars consensit 1). In ordinata vero, uti hodie vocatur, universitate illi recte pro hac res gerunt, quibus ea potestas ex eius constitutione data est, veluti syndici, defensores, administratores 2).

§. 139. Est autem universitatis vel corporis ratio eadem, quæ singularum personarum, in rerum acquisitionibus, obligationibus, actionibus, cæteris 3). Et inter ipsam sociosque iura possunt constitui, veluti obligationes contrahi, hereditatum restitutiones deberi 4).

§. 140. Constituitur universitas vel conventione, cui confirmatio publica accedit, vel principis iussu; et semper tres esse debent socii, ut collegium incipere possit 5). Dissolvitur universitas vel temporis decursu, vel lege prohibente, vel conventione, et in eiusmodi casibus sociis bona inter se dividere permissum est 6), si non ab ipsa republica instituta erat universitas.

CAP. II.

DE STATU SERVORUM, LIBERTINORUM, ET

INGENUORUM.

TIT. I. DE SERVIS 7).

§. 141. Servitus definitur a veteribus constitutio iuris gentium qua quis alieno dominio contra naturam subiicitur 8). Apud omnes populos orbis antiqui ea erat in usu, quamvis et apud ipsos Romanos natura omnes homines liberi nasci dicerentur 9). §. 142. Servos autem ex eo appellatos veteres tradunt, quod

1) Fr. 160. §. 1. D. 50, 17 (de R. I.). 2) Fr. 2. 3. 8. D. h. t. (3. 4). 3) Fr. 1. §. 1. D. h. t. fr. un. pr. §. 1. D. 38, 3 (de libertis universitat.). fr. 2. D. 41, 2 (de acq. v. am. poss.). I. 22. D. 46, 1 (de fideiussor.). 4) Fr. 1. §. 15. D. 36, 1 (ad SCtum Trebell.). fr. 9. D. h. t.

5) Fr. 85. D. 50, 16.

6) Arg. fr. 3. pr. D. 47, 22 (de corpor. illicitis).

7) De servis disseritur in titulo Inst. de iure personarum, et 5. D. 1, 5 (de statu homin.). apud Gai. I. §. 9 seq.

8) Flor. in fr. 4. pr. D. (tit. cit.) et pr. I. h. t.

9) Ulpianus in fr. 4. D. 1, 1 (de iust. et iure).