III. De hereditatibus, quae ab intestato deferuntur. De Senatusconsulto Tertulliano. De acquisitione per arrogationem. De eo, cui libertatis causa bona addicuntur. De successionibus sublatis, quae fiebant per bonorum venditionem et ex Senatusconsulto Claudiano. De obligationibus. Quibus modis re contrahitur obligatio. De verborum obligatione. De duobus reis stipulandi et promittendi. De literarum obligatione. De locatione et conductione. De mandato. De obligationibus quasi ex contractu. Per quas personas nobis obligatio acquiritur. Quibus modis obligatio tollitur. IV De obligationibus, quae ex delicto nascuntur. De vi bonorum raptorum. De lege Aquilia. De iniuriis. De obligationibus, quae quasi ex delicto nascuntur. Quod cum eo, qui in aliena potestate est, negotium ge stum esse dicetur. De noxalibus actionibus. Si quadrupes pauperiem fecisse dicetur. De his, per quos agere possumus. De satisdationibus. De perpetuis et temporalibus actionibus, et quae ad heredes vel in heredes transeunt. De exceptionibus. De replicationibus. De interdictis. De poena temere litigantium. De officio iudicis. De publicis iudiciis. 1)IN NOMINE DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI "). IMPERATOR CAESAR FLAVIUS IUSTINIANUS, ALAMANNICUS, GOTHICUS, FRANCICUS, GERMANICUS, ANTICUS, ALANICUS, VANDALICUS, AFRICANUS, PIUS, FELIX, INCLUTUS, VICTOR AC TRIUMPHATOR, SEMPER AUGUSTUS CUPIDAE LEGUM IUVENTUTI. Imperatoriam maiestatem non solum armis decoratam, sed Pr. etiam legibus oportet esse armatam 2), ut utrumque tempus, et bellorum et pacis 3), recte possit gubernari, et princeps Romanus victor existat non solum in hostilibus proeliis, sed etiam per legitimos tramites calumniantium iniquitates expellens b), et fiat tam iuris religiosissimus *), quam victis hostibus triumphator e). Quorum utramque viam cum summis vigiliis 5) et summa 1 providentia, annuente Deo, perfecimus. Et bellicos quidem sudores nostros barbaricae gentes sub iuga nostra deductaed) cognoscunt; et tam Africa, quam aliae innumerosae) provinciae) post tanta temporum spatia ?) nostris victoriis, a caelesti numine praestitis, iterum dicioni Romanae nostroque additae imperio protestantur. Omnes vero populi legibus tam a nobis promulgatis quam f) compositis ®) reguntur. 9) Et cum sacratissimas constitutiones antea confusas in luculentam ereximus consonantiam 1o), tunc nostram extendimus curam et ad immensa 11) prudentiae veteris volumina, b) expellat. a) Raro def. c) tr. magnificus. e) numerosae, innumeratue, innumerabiles, innumerae. vel, iam.. vel, iam.. vel promulgatis vel. 1) Praeff. Dig. et Cod. Inscr. 6) Praef. Dig. 3 (2). §. pen. in f. Trapezuntina (a. 533.? ap. Mont- Procop. b. Vandal. I, 27.; b. Pers. faucon palaeogr. gr. 174.). Iust. I, 22. 7) Annorum 95. C. de rescr. ad Narsetem (Cuiac. obss. off. pr. Afr. 1, 27. 1. 1. pr. 8) X, 12.). C. de offic. praef. Afr. I, Praef. Dig. 3 (2). §. 19. in f. 27. 1. 1. Nov. 17. 43. 134. 139. 9) Paul. Warnefrid, gesta Longo2) Praef. Cod. 2. pr. Nov. 24. bard. 25. Procop. aedif. praef.; c. 1. 3) Lucian. Parasit. 39: hist. arc. 11. 13. 10) Tertull. Gesta senatus de recip. Cod. Theod. Apolog. 3. Praef. Dig. 1. §. 1. (Wenck p. 4.) 4) D. de legat. 8 (2). §. 1. 11) Praef. Dig. XXXI. 1. 67. §. 10.; de iustit. et 3 (2). §. 1. Sueton. Iul. 44. Euiure 1, 1. 1.1. 5) Procop. hist. nap. vit. Aedes. ed. Boisson. L. arc. 12. 13.; de aedific. 1, 7. D. 42. et opus desperatum 12), quasi per medium profundum eun8 tes 13), caelesti favore iam adimplevimus. 14) Cumque hoc Deo propitio peractum est, Triboniano, viro magnifico, magistro 15) et exquaestore ) 16) sacri palatii nostri, nec non Theophilo et Dorotheo, viris illustribus, antecessoribus (quorum omnium sollertiam et legum scientiam et circa nostras iussiones fidem iam ex multis rerum argumentis accepimus) convocatis specialiter mandavimus, ut nostra auctoritate nostrisque suasionibus componant institutiones: ut liceat vobis prima legum cunabula 17), non ab antiquis fabulis 18) discere, sed ab imperiali splendore appetere, et tam aures quam animae vestrae nihil inutile nihilque perperam positum, sed quod in ipsis rerum obtinet argumentis, accipiant; et quod in priore tempore vix post quadriennium ") prioribus contingebat, ut tunc constitutiones imperatorias legerent, hoc vos a primordio ingrediamini, digni tanto honore tantaque reperti felicitate, ut et initium vobis et 4 finis legum eruditionis a voce principali procedat. igitur post libros quinquaginta digestorum seu pandectarum 19), in quos omne ius antiquum collatum i) est (quos per eundem virum excelsum Tribonianum, nec non ceteros 2o) viros illustres et facundissimos confecimus), in hos quatuor libros easdem institutiones partiri iussimus, ut sint totius 5 legitimae scientiae prima elementa, in quibus breviter expositum est, et quod antea obtinebat, et quod postea desuetudine inumbratum ab imperiali remedio illuminatum est. 6 quas ex omnibus antiquorum institutionibus 2), et praecipue ex commentariis Caii nostri tam institutionum, quam rerum cotidianarum, aliisque multis commentariis compositas, cum tres praedicti viri prudentes nobis obtulerunt, et legimus, et cognovimus, et plenissimum nostrarum constitutionum robur eis accommodavimus. 7 Summa itaque ope et alacri studio has leges nostras accipite, et vosmet ipsos sic eruditos ostendite, ut spes vos pulcherrima foveat, toto legitimo opere 22) perfecto, posse g) quaestori, et exconsule. h) μetà toiεty (Theoph.), per triennium. cf. Praef. Dig. 2 (4). §. 1. 5. i) collectum. 12) Praef. Dig. 1. §. 2.; 3 (2). pr.; 4 (3). §. 12. (C. Th. de const. princ. I, 1. 1. 5. Wenck. p. 14.?) 13) Liv. XXXI, 1. Val. Max. II, 10, 6.; IX, 1. ext. 2. 14) Praef. Dig. 3 (2). §. 11.; 4 (3). §. 11. 15) Sc. officiorum. Praef. Dig. 3(2). pr. 16) A. 532. quaestura exutus (Procop. b. Pers. 1, 24. 25.), a. 535. iterum quaestor. (Nov. 17.) 17) Cic. de orat. I, 6. D. de orig. iur. I, 2. 1. 2. §. 38. 18) Gellius V, 18. in f. Ammian. Marcell. XXX, 4. 19) Praef. Dig. 3 (2). §. 1.; 4 (3). §. 1. 20) Praef. Dig. 3 (2). §. 9. 21) Praef. Dig. 2 (4). §. 2. Vet. inst. corpore. - 22) D. de orig. iur. 1, 2. 1. 2. §. 44. etiam nostram rempublicam in partibus eius vobis credesdisk) gubernare 1). Data undecimo calendas decembres, Constantinopoli, domino nostro Iustiniano perpetuo augusto tertium consule. INSTITUTIONUM VIRUM MAGNIFICUM, MAGISTRUM ET EXQUAESTORE SACRI INCIPIT LIBER PRIMUS. TITULUS PRIMUS. 1) DE IUSTITIA ET IURE. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cui-Pr que tribuens )). Iurisprudentia est divinarum atque hu- 1 manarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia 3). His generaliter cognitis, et incipientibus nobis exponere 2 iura populi Romani: ita maxime b) videntur posse tradi commodissime, si primo lêvi ac simplici, post deinde diligentissima atque exactissima interpretatione singula tradantur. alioqui, si statim ab initio rudem adhuc et infirmum animum studiosi multitudine ac varietate rerum oneraverimus: duorum alterum, aut desertorem studiorum efficiemus, aut cum magno labore eius), saepe etiam cum diffidentia, quae plerumque iuvenes avertit, serius ad id perducemus, ad quod leviore d) via ductus, sine magno labore, et sine ulla diffidentia maturius perduci potuisset ").. 5) Iuris praecepta) sunt haec honeste") vivere, alte- 3 rum non laedere, suum cuique tribuere ). 9) Huius studii 4 1) D. de iustitia et iure I, 1. 2) D. h. 1. 10. pr. Plato de republ. I. (Bipont. T. VI. p. 155.) Id. Gorgia (Bip. IV, 130.) Lic. fin. V, 23. Id. de invent. II, 53. Id. de republ. III, 7. Id. de legibus I, 6. $. 19. 3) D. h. 1. 10. §. 2. Cic. of. I, 43. II, 2. Senec. ep. 88, 28. 4. 4) Aristot. Ethic. Ni 69, com. I, 7. Quintil. inst. VIII. pro- duae sunt positiones 10), publicum et privatum ''). publicum ius est, quod e) statum rei Romanae spectat; privatum, quod ad singulorum utilitatem pertinet. Dicendum est igitur de iure privato, quod tripertitum 12) est. collectum 1) est enim ex naturalibus praeceptis, aut gentium, aut civilibus. Pr. 1 TITULUS SECUNDUS. 1)DE IURE NATURALI ET GENTIUM ET CIVILI. 2) Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit. nam ius istud non humani generis proprium est, sed) omnium animalium 3), quae in caelo, quae in terra, quae in mari) nascuntur. hinc descendit maris atque feminae coniugatio b), quam nos matrimonium appellamus; hinc liberorum procreatio 5) et educatio ). videmus etenim cetera quoque animalia istius iuris peritia censeri. Ius autem civile, vel gentium ') ita dividitur. omnes populi, qui legibus et) moribus reguntur ), partim suo proprio, partim communi) omnium hominum iure utuntur: nam quod quisque populus) ipse sibi ius constituit, id ipsius proprium civitatis 10) est, vocaturque ius civile, quasi ius proprium ipsius civitatis; quod vero naturalis ratio) inter omnes homines constituit, id apud omnes populos peraeque custoditur, vocaturque ius gentium, quasi quo iure omnes gentes utuntur •) 12). ́Et populus itaque Romanus partim suo proprio, partim communi omnium hominum iure utitur. quae 10) I. e. 9έoris, themata. Liv. III, 34, 6. D. de orig. iur. I, 2. 1. 2. §. 46. 12) I. de testam. II, 10. §. 3. 1) Caius I, 1... 8. D. de iustit. et iure I, 1. (h.), de orig. iur. I, 2. Isidori origg. V, 4 sq. Gratianus Dist. I. c. 6 sq., II, 2. Fragm. de iuris spec. Dosithei 1. D. h. 1. 1. §. 2. Gell. VII, 3. 2) D. b. l. 1. §. 3. 3) Diog. Laert. VII, 89. Cic. fin. II, 10, 31. 32. III, 5. IV, 7. 11, 27. 28. V, 9. 11, 31. 4) Varro d. ling. Lat. IV. Plin. H. N. VIII. IX. X. 1. de rerum divis. II, 1. §. 12. 5) Plutarch. c) aut. d) pop. def. - περὶ τῆς εἰς τὰ ἔκγ. φιλοστ. 3. |