1684 PARTITIONES ORATORIÆ, CAP. 40. neque sine ea aut inveniri, aut intelligi, aut tractari possunt: nam et partiri ipsum, et definire, et ambigui partitiones dividere, et argumentorum locos nosse, et argumentationem ipsam concludere, et videre, quæ sumenda in argumentando sint, quidque ex iis, quæ sumta sunt, efficiatur, et vera a falsis, verisimilia ab incredibilibus dijudicare, et distinguere, aut male sumta,3 aut male conclusa reprehendere, et eadem vel anguste disserere, ut dialectici qui appellantur, vel, ut oratorem decet, late exprimere ; * illius exercitationis et subtiliter disputandi, et copiose dicendi [artis] est. 140. De bonis vero rebus et malis, æquis, iniquis, utilibus, inutilibus, honestis, turpibus, quam potest habere orator, sine illis maximarum rerum artibus,' facultatem, aut copiam? Quare hæc tibi sint, mi Cicero, quæ exposui, quasi indicia fontium illorum:" ad quos si nobis eisdem ducibus aliisve perveneris, tum et hæc ipsa melius, et multo majora alia cognosces. C. F. Ego vero, ac magno quidem studio, mi pater: multisque ex tuis præclarissimis muneribus nullum majus expecto." • Sine philosophia morali. w Philosophicorum. Velim ad illas artes philosophicas pervenire. y Quam si mihi aditum ad philosophiam aperias. runt sic intelligendum; sed illud melius puto.' Ernesti. effloruerunt de Bruti conjectura receperunt Schutz. et Orell.-2 Schutz. de conjectura, et ambigui partes.-3 Ita Grut. et aut male sumta codd. et edd. vett. Venet. Ald. Junt. Crat. Manut. Lamb. Schutz. Orell.—4 Guelf. nnus Oxon. et Schutz. in ed. maj. expromere.-5' Artis spurium puto: nam copiose dicendi ita ad exercitationem refertur, ut subtiliter disserendi, quia per et conjunguntur.' Ernesti. Voc. artis delevit Schutz. § 9. et 43. NOTE Subtiliter disputandi] Dialecticæ enim est dividere, definire, et ar gumentari, sed suo, id est, subtili modo. M. TULLII CICERONIS DE OPTIMO GENERE ORATORUM. ARGUMENTUM. Hæc est præfatio, quam Cicero conversis a se e Græco in Latinum sermonem orationibus Æschinis in Ctesiphontem et Demosthenis pro Ctesiphonte præmisit. Quo consilio id fecerit, cum ex ipsa hac scriptione intelligi potest, tum ex Quintiliano XII. 10. scilicet ut horum reprehensiones dilueret, qui ipsius dicendi genus nimis redundans et Asianum atque vitiosum esse dicebant. Ostendit ergo, plerosque quid sit Attice dicere nescire, atque optimum dicendi genus esse Atticum, h. e. quod tenuja firmiter, mediocria mediocriter, summa graviter tractet. a 1. 1. [p. 243.] ORATORUM genera esse dicuntur, tanquam poëtarum: id secus est: nam alterum est multiplex. Poëmatis enim tragici, comici, epici, melici etiam ac dithyrambici, quod magis est tractatum a Latinis, suum quodvis est diversum a reliquis. Itaque et in tragœdia' comicum vitiosum est, et in comoedia turpe tragicum; et in ceteris suus est cuique sonus, et quædam intelligentibus nota vox. 2. Oratorum autem si quis ita numerat plura genera, ut alios grandes, aut graves, aut copiosos, alios tenues, aut subtiles, aut breves, alios eis interjectos, et tanquam medios putet; de hominibus dicet aliquid, de re parum. In re enim, quod optimum sit, quæritur: in bomine dicitur, quod est. Itaque licet dicere et Ennium, summum epicum poëtam, si cui ita videtur; et Pacuvium tragicum; et Cæcilium fortasse comicum. 3. Oratorem genere non divido : perfectum enim quæro. Unum est c Dedecet. d Sua est certa dictionis forma, quam norunt periti. • Dicet aliquid de hominibus, quorum aliis alius est dicendi character; pauca dicet de ipsa eloquentia, cujus idea perfectissima quæritur. f Oratorem in plura genera non divido. CAP. I. 1 Lamb. nam alterum est simplex, alterum multiplex.-2 Ita codd. edd. vett. Junt. Crat. Manut. Grut. cujusvis est div. &c. Ald. Post v. reliquis Gar. addit genus. Schutzins de Ernestii conjectura delevit quod magis est tractatum a Latinis. Turneb. Adv. 1. 4. ex uno cod. corrigit quo magis, &c. Nor. habet quo magis est tractatum a Latinis suum, quo cujusque est diversum a reliquis; Lamb. ex Amæsæi conjectura, quod minus est tractatum, &c. Ursin. suspicabatur, dithyrambici etiam, ac iambici, quod magis est tractatum, &c. Muretus conj. quod magis tractatum a Græcis, quam a Latinis. In Nor. lectione hæc fere sententia videtur latere : Quo quodquè magis est tractatum a Latinis, eo sunm cujusque genus magis est diversum a reliquis, eo magis enitet generum diversitas.' Orell.-3 Ita Vit. Schutz. Orell. suus est cujusque certus sonus Venet. Nor. Ald. Junt. Lamb. Manut. Grut.-4 Ernesti conj. numeret. Actutum, Vit. et Schutz. delent plura, quod placet Ernestio.-5 Vit. de re NOTE Dithyrambici] Consule notas in gicis res comica non vult: Indignalib. 111. de Orat. § 185. • Quod magis] Mirum, cum dithyrambici carminis genus dicatur maxime tractatum a Latinis, ejus monumenta omnia vel injuria temporum, vel veterum incuria periisse. Nisi cui forte magis arrideat interpretatio Turnebi Advers. 1. 4. qui quod magis est tractatum a Latinis, non ad dithyrambicum, sed universim ad poëma tum genus referendum putat. In tragœdia] Recte præcipit Horatius in Arte: 'Versibus exponi tra. tur item privatis ac prope socco Dignis carminibus narrari cœna Thyestæ. Singula quæque locum teneant sortita decenter... Interdum tamen et vocem comœdia tollit, Iratusque Chremes tumido delitigat ore; Et tragicus plerumque dolet sermone pedestri.' 8 Cæcilium fortasse] Multi primas inter comicos tribuere Cæcilio, nt jam annotavimus lib. 1. de Orat. § 40. h Genere non divido] Oratoris mu autem genus perfecti, a quo qui absunt, non genere differunt, ut ab Attioi Terentius; sed in eodem non sunt pares. Optimus est enim orator, qui dicendo animos audientium et docet, et delectat, et permovet. Docere, debitum est; delectare, honorarium; permovere, necessarium. 4. Hæc ut alius melius, quam alius, concedendum est: verum id fit non genere, sed gradu. Optimum quidem unum est; et proximum, quod eij simillimum: ex quo perspicuum est, quod optimo dissimillimum sit, id esse deterrimum. 11. Nam quoniam eloquentia constat ex verbis et sententiis, perficiendum est, ut pure et emendate* loquentes, (quod est Latine)* verborum præterea, et propriorum, et translatorum elegantiam' persequamur: in propriis, ut aptissima eligamus; in translatis, ut similitudinem secuti, verecunde' utamur alienis. 5. Sententiarum autem totidem genera sunt, quot diximus esse laudum : m2 sunt enim docendi, acutæ, delectandi, quasi argutæ, commovendi, graves." Sed et verborum est structura quædam, duas res efficiens, numerum, et lenitatem: 3 et sen Ut Attius genere differt a Terentio; Attius enim poëta tragicus, Terentius comicus est. j Optimo. * Præstet. * Loqui. i Diversa eloquentiæ specie. Nec audacius nec frequentius. Quot sunt genera dicendi cum dignitate. "Ad docendum adhibentur subtiles sententiæ, ad delectandum concinnæ et urbanæ, ad morendum graves. • Collocatio. parum ipsa.-6 Venet. Ald. Junt. Lamb. Grut. ut ab Accio. CAP. II. 1 Ita edd. omnes; sed vet. cod. ap. Oudendorp. et tralatarum elegantiam. Idem codex mox, in tralatis.-2 Lamb. in ed. 1566. ex amici conjectura, esse gradus oratorum. Ipse postea improbavit.-3 Unus Oxon. Lamb. Schutz. Orell. et lævitatem. Mox probandam suspectum erat Lambino. NOTE nus est docere, delectare, permovere ; quo si quis non fungatur, inter oratores non numerabitur. Ut autem id alius alio melius præstet, non genere ipso, sed gradu distabit a ceteris. Poëtæ differunt genere; qui enim in arte dramatica excellet, si minime sit epopœiæ peritus, is ab epicorum poëtarum genere exclusus locum in ter comicos tenebit. i Attio] Vide lib. 111. de Orat. § 27. 1 Verbis et sententiis] De quibus copiose et eleganter præcipit lib. 111. de Orat. * Pure et emendate] Pure loqnitur qui sine peregrinis et barbaris vocabulis, emendate qui sine solœcismo loquitur. tentiæ suam compositionem habent, et ad probandam rem accommodatum ordinem: sed earum omnium rerum, ut ædificiorum, memoria est quasi fundamentum, lumen ac tio. 6. Ea igitur omnia in quo summa,' erit orator peri→ tissimus; in quo media, mediocris; in quo minima, deterrimus. Et appellabuntur omnes oratores, ut pictores appellantur etiam mali: nec generibus inter sese, sed fa cultatibus different. Itaque nemo est orator, qui se De mosthenis similem esse nolit: at Menander, Homeri noluit: genus enim erat aliud." Id non est in oratoribus: aut si est, ut alius gravitatem sequens, subtilitatem fugiat; contra, alius acutiorem se, quam ornatiorem, velit; eti amsi est in genere tolerabili, certe non est in optimo; siqui dem, quod omnes laudes habet,' id est optimum. 111. 7. Hæc dixi brevius equidem, quam res petebat: sed ad id, quod agimus, non fuit dicendum pluribus. Unum enim cum sit genus, id quale sit, quærimus. Est autem tale, quale floruit Athenis: ex quo Atticorum oratorum ipsa vis ignota est, nota gloria. Nam alterum multi P Dispositionem. 9 In quo perfectissima fuerint. Qui non bene pingunt. Nec specie differunt, siquidem artem eandem profitentur, sed facultute et industria qua alius alium superat. Esse similis. " Nam genus poëseos comicum Menander, epicum Homerus attigit. v Quod est ex omni parte perfectum. Est simile Attico dicendi generi. * In quo genere præcellenti pauci noverunt in quo consistat vis oratorum Atticorum, multi norunt quanta gloria floreant. Conjunctio et deest in Ald.-4 Hæc, ut ædificiorum, delenda censebant Lamb. et Nagel.-5 Ita Venet. Ald. Junt. Crat. Manut. Grut. omnia in quo erunt summa unus Oxon. Lamb. Orell. in quo omnia erunt summa Nor. omnia in quo summa erunt Schutz. haud monito lectore. Mox, is erit orator perfectissimus Schutz. ex emend. Ruhnkenii ad Rutil. Lup. p. 200. erit orator perfectissimus Lamb. in ed. 1566. et Orell. is conj. etiam Ernesti. peritissimus orator Vit. Venet. Mediol. Nor. erit orator præstantissimus Lamb. in marg. ed. 1584. 'An orator gloss.?' Orell.-6 Unus Oxon. et Lamb. aut etiamsi est.-7 Unus Oxon. et Nor. malit ; Lamb. esse velit. NOTE 1 Menander] Poëta comicus Atheniensis, comœdias amplius centum, et epistolas aliquot scripsit; quæ omnia, exceptis quibusdam fragmentis, desi derantur. Natus est Olympiadis 109. anno 3. ante Christum 342. Obiit, Eusebio teste, Olymp. 121. anno 4. ante Christum 293. |