Page images
PDF
EPUB

dere unzugängliche Stellen übermeffen, Gromat. vet. 285, 6 u. a. Vgl. varatio.

1. Varro, ōnis, m., ein röm. Zuname, bes. der te rentinischen Familie. Am bekanntesten find: C. Terentius Varro u. M. Terentius Varro, f. Terentius. u. P. Terentius Varro Atacinus, ein von den Alten gerühmter Dichter, geb. 82 v. Chr. im narbon. Gallien, gest. 37 v. Chr., Hor. sat. 1, 10, 46 (dazu Fritsche). Quint. 10, 1, 87. Vell. 2, 36, 2: Plur. Varrones vel Atacinus vel Terentius, Sidon. ep. 4, 3. Vgl. Fr. Wuellner de P. Ter. Varronis Atac. vita et scriptis. Monaster. 1829. W. Teuffel's Gesch. der röm. Liter. 208. - L. Licinius Varro Murena, f. Murena; von diesem Plur. Varrones, Männer wie Varro, Tac. ann. 1, 10. Dav. Varrōnĭānus, a, um, varronianisch, milites, die unter dem Consul C. Ter. Varro (f. Terentius) gedient, Liv. 23, 38, 9: comoediae, die von M. Ter. Barro (f. Terentius) als ächt bezeichneten 21 Lustspiele des Plautus, Gell. 3, 3, 3.

2. varro, ōnis, m., s. 1. varo. vărulus, i, m. (Demin. v. 2. varus), ein Gerstenforn am Auge, Marc. Emp. 8.

1. vārus, a, um, von der geraden Linie abweichend, I)eig., auseinandergebogen, -gespannt,-gewachfen, auswärts gebogen, -gehend, a) übh.: cruribus potius varis quam vatiis, Varr.: cornua, Ov.: tenui a pectore varas manus, ich hielt die Fäuste von der Br. nach auswärts gekrümmt, Ov. b) prägn., von Pers., mit auswärts gebogenen Schenkeln, dachsbei nig, grätschelnd, subst.,einGrätschler,Tedelden,Plaut., Lucil. fr. u. Hor. - II) übtr., divergirend, abweis chend, entgegengescßt, alterum (genus) huic varum, Hor. sat. 2, 3, 56: gemini varo genio, Pers. 6, 18. 2. vărus, i, m. = ovdos, eine Art Gesichtsaus schlag, Knöspchen, Finnen, Cels. u. Plin.

[ocr errors]

3. Varus, i, m., Beiname mehrerer röm. Familien, aus denen am bekanntesten: I) L. Varus, ein Epicureer u. Freund des Augustus, Quint. 6, 3, 78. II) Q. Attius Varus, ein tapferer Anführer zur Zeit der Bürgerkriege, Caes. b. c. 1, 13 u. 30 u. a. III) P. Alfenus Varus, Consul u. berühmter Rechtsgelehrter, Gell. 6, 5, 1; vgl. Hor. sat. 1, 3, 130. — IV) P. Quintilius Varus, der bekannte Feldherr des Augustus, welcher im J. 9 n. Chr. von Arminius in Germanien mit seinen Truppen vernichtet wurde, Vell. 2, 117. Suet. Aug. 23. Tac. ann. 1, 3. Dav. Vārĭānus, a, um, varianisch, des Varus, clades, Plin. 7, 149. Suet. Aug. 23.

4. Vārus, i, m., ein Fluß an der östl. Grenze des narbon. Gallien, der sich in das Mittelmeer ergießt, j. Var, Plin. 3, 31. Caes. b. c. 1, 86: dasselbe Vārum, i, n., Mela 2, 4, 9.

1. vas, vădis, m. (v. vado), der Bürge durch Caution für das pünktliche Erscheinen in jure, bes. einer in re capitali vor Gericht geforderten Person (vgl. praes), I)eig.: vades publici, Liv.: dare vades, Varr. LL. u. A. (vgl. quum praetori praedes vades dedissent, Liv.): vades poscere, Cic.: vades deserere, Liv. als Bürge mit dem eigenen Leib (bei den Griechen), vas factus est alter (Damon) ejus sistendi, Cic. de off. 3, 45: vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, Cic. de fin. 2, 79. — II) übtr., vestram virtutem rerum, quas gesturus sum, vadem praedemque habeo, Curt. 9, 2 (10), 25.- Nomin. vas gemessen bei Auson. edyll. 12. per interr. 1. p. 201 ed. Bip.

2. vās, vāsis, n., altlat. u. vùlg. vāsum, i, n. u. vāsus, i, m. (f. unten ), Plur. vasa, órum, n., jedes Gefäß, Geschirr, Geräth, I) eig. u. übtr.: A) eig.: 1) im Allg.: vas vinarium, Cic.: frumen

-

tarium, Getreideforb, Porphyr.: potorium, Plin.: obscoenum, Nachtgeschirr, Sen.: vitreum, Scrib.: testaceum, Hier.: vana aenea, Plaut. u. A.: vasa argentea, Cic.: fictilia, Nep. u. Sen.: fabrilia, Säcke (aus cilicischem Ziegenhaar), um Handwerkszeug hineinzuthun, Varr. r. r. 2, 11, 11: vasa comitesque, Geräth eines Gesandten, Liv.: sit anulus tuus non ut vas aliquod, sed tamquam ipse tu, Cic. ad Qu. fr. 1, 1, 4. §. 13. — 2) insbes.: a) Plur. vasa, das Kriegsgeräth, Gepäd, conclamare vasa, Caes.: colligere vasa, Cic. b) das Landwirthschaftsgeräth (Pflug, Hacke, Sichel 2c.), Ulp. dig. 33, 7, 8: v. den Bienenkörben, Col. 9, 6, 1. c) das Jagdgeräth, Grat. cyn. 219. B) übtr., Plur. vasa, die Hoden, das Schamglied, Plaut. Poen. 4, 2, 41 (732). Priap. 68, 24. — II) bildl.: vasus fictilis, von einem Dummen, der sich nicht vertheidigen kann, Petr. 57, 8. Seltene_Nbf. Nomin. vasum, i, n. (vgl. Charis. 146, 26. Caper 112, 3 K. Mart. Cap. 3, 295), Plaut. truc. 1, 1, 33 (54). Cato oratt. inc. fr. 10 (6. Gell. 13, 23, 1). Vitr. 8, 1, 5 codd. optt.: u. vasus, i, m., Petr. 57, 8: Genit. vasi (vgl. Ĉharis. 146, 25), Fest. 169 (a), 11. Porphyr. Hor. ep. 1, 7, 30 (nach Mart. Cap. 3, 295 auch Lucr. 6, 233, wo aber Lachm. u. Bern. vasis): Acc. vasum, Fab. Pict. b. Non. 544, 26. Vitr. 9. praef. §. 11: Dat. u. Abl. vaso, Col. 2, 2, 20. Vitr. 8, 1, 4 u. 9. praef. §. 12. Plin. 24, 79; 27, 47. Scrib. 122. Gell. 3, 14, 5. Plin. Val. 1, 6; 1, 25 u. a. Gargil. Mart. medic. 41; 43 u. a. Apic. 1, 22. Schol. Juven. 4, 33. Corp. inscr. Lat. 3, 2214; vgl. Lachm. zu Lucr. p. 363.Genit. Plur. auch vasum, nach Charis. 146, 24; dagegen Caper 94, 12 K.

vāṣārĭum, ĭi, n. (2. vas), I) das Geräth-, Möbelgeld, das dem Statthalter bei seinem Abgange in die Provinz zu seiner Reise und häuslichen Einrichtung vom Staate gegeben wurde, Cic. Pis. 86. — IÍ) daš Geschenk für den Delpresser, das Delgeld, Cato r. r. 145. III) (in den Bädern) ein Bottich zu heißem od. lauem Wasser, Vitr. 5, 9, 9. — IV) ein Berzeichniß, Archiv, Plin. 7, 162 u. Spät.

vāsārius, a, um (2. vas), zu den Gefäßen gehörig, Gefäß-, mensa, Varr. LL. 5, 125.

Vāsātes, um, m. u. Vāsātae, ārum, m., eine Völkerschaft in Aquitanien, im heutigen Bazadois, Auson. parent. 24, 8 u. Amm. 15, 11, 14. - Dav. Vasaticus, a, um, vasatisch, reda, Auson. ep. 7, 18.

vāsātus, a, um (vas, vasis), mit einem starken Schamgliede begabt, bene, Lampr. Heliog. 5. §. 3; 8. §. 6 u. a.

vascelium, ii, n., f. vascellum.

vascellum, i, n. (Demin. v. 2. vas), ein kleines Gefäß, ein Tööfchen, Plin. Val. 3, 3. Plin. Sec. 3, 17 Rose: vasc.sardinarium, Chronogr. ed. Mommsen p. 647, 27: si qua vascella pedibus meis confregi, Testam. porcell. p. 231, 5 Buech. - insbes., ein kleiner Aschentopf, eine kleine Urne, Orell. inscr. 4555. Vgl. Gloss. Labb.: 'ozevάolov, vascel lum (jezt falsch vascelium)'; u. Not. Tir. 150: 'vas, vasculum, vascellum'.

[ocr errors]

vascio, onis, m. (Demin. v. vas), ein Töpfchen, Näpfchen, Th. Prisc. 4, 1.

vasclārius, į. vascularius. Vasco, onis, m., s. Vascones.

Vascones, um, m., ein Volk in Hispania Tarracon. an den Pyrenäen, im heutigen Navarra, dessen Nachkommen noch in den jezigen Basken vorhanden sind, Plin. 3, 22. Juven. 15, 93: Acc. Vasconas, Avien. or. mar. 251.-Sing. Vasco, onis, m., attrib., vasconisch, poet. = pyrenäisch, Vascone saltu, Paul. Nol. carm. 10, 311. - Dav.: A) Vasconia, ae, f.,

das Land der Vasconen, Vasconien, Paul. Nol.carm. 10, 202.B) Vasconicus, a, um, vasconijch, Paul. Nol. carm. 10, 217.

vascŭlārius, ii, m. (vasculum), der Verfertiger kleiner Gefäße (Becher 2c.) aus edlem Metall, der Metallarbeiter, der Gefäßschmied, caelatores ac vascularii, Cic. Verr. 4, 54: vascularius aut faber argentarius, Javolen. dig. 34, 2, 39 pr.: argentarius v., Ulp. dig. 19, 5, 20. §. 2. Gruter. inscr. 643, 3: jynkop. vasclarius, Corp. inscr. Lat. 2, 3749.

vascŭlum, i, n. (Demin. v. vas), I) ein kleines Gefäß, Geschirr, a) übh., Cato, Quint. u. A.: stagneum (= stanneum), Apul.: vinarium, Plin. b) insbes., ein Bienenkorb, Pall. 7, 7, 8. - II) übtr.: 1) die Samenkapsel gewisser Früchte, Plin. 15, 115 u. 18, 53. — 2) (wie im Griech. oxɛvos) = mentula, Petr. 24, 7.

vascus, a, um = лháуios, quer, schief, tibia = nλayiavios, die Querflöte, Solin. 5, 19. Serv. Verg. Aen. 11, 737. Vgl. O. Jahn in den Berichten der Sächs. Ges. der Wiss. 1851, 169 f.

váso, ōnis, m. (vas), mit einem starken Shamgliede begabt, *Pompon. com. 61 R.2

vaspicētum, i, n. (vaspix), ein dichtes Gebüsch, *Apic. 1, 23.

vaspix, picis, f., viell. ein dichter Büschel, *Apic. 1, 17.

vastābundus, a, um (vasto), überall verwüstend, Amm. 31, 8, 6.

vastatio, onis, f. (vasto), die Verheerung, Verwüstung, agri, Liv.: finium, Liv.: silvarum, Sen.: omnium, allgemeine B., Cic. - Plur., depopulationes, vastationes, caedes, rapinae, Cic. Phil. 5,25: intactum vastationibus regnum, Tac. ann. 15, 27. vastātōr, ōris, m. (vasto), der Verheerer. Verwüster, Arcadiae (v. e. Eber), Ov.: ferarum, Jäger, Verg.: hic (Alexander) a pueritia latro gentiumque vastator, Brandschaper, Sen.

vastātōrius, a, um (vastator), verheerend, verwüstend, Amm. 18, 6, 9; 19, 9, 7; 27, 2, 2.

vastatrix, trīcis, f. (vastator), die Verheererin, Verwüsterin, vastatrix illa bestia, Intpr. Iren. 1, 13, 4: übtr., luxuria terrarum marisque vastatrix, Sen. ep. 95, 19: vastatrix humani generis invidia, Cassiod. in psalm. 32, 20.

vastē, Adv. (vastus), I) sehr weit, weithin, ungeheuer, vaste cedentia litora, Mela: vastius insurgens, Ov.: vastius podagra correpti, Scrib. Il) unförmlich, ungebildet, plump, loqui, die Buch staben zu breit, mit zu weit geöffnetem Munde aus sprechen, Cic.: ne vastius diducantur verba, Cic. vastesco, ĕre (vastus), öde, wüst werden, Acc. tr. 600.

vastificus, a, um (vastus u. facio), unförmlich von Körper, belua, das Unthier, Ungethüm, Cic.poët.

Tusc. 2, 22.

vastitās, atis, f. (vastus), die weite Leere, die Dede, Berödung, 1) eig.: A) im Allg.: judiciorum vastitas et fori, Cic.: quae solitudo in agris esset, quae vastitas, Cic.: ne vastitatem et solitudinem mallent, quam etc., Tac.: quum ubique foeda vastitas esset, Eutr.: inter Aegyptum et Aethiopas arenarum inculta vastitas jaceat, Sen. B) insbes., die Verödung durch Verwüstung, die Verheerung, Verwüftung, Italiam totam ad exitium et vastitatem vocare, Cic.: fugam ac vastitatem late facere, flie hen und weit u. breit eine Dede zurücklassen, Liv. hanc tantam vastitatem efficere, Cic.: tantam vastitatem in Sabino agro reddere, ut etc., Liv. Blur., tantae vastitates funerum, Acc. tr. 175. II) meton.: 1) der unermeßliche Umfang, die entsetz

[ocr errors]

D.

liche Größe, -Beschaffenheit, die Furchtbarkeit, Gräßlichkeit, solis, Plin.: pari vastitate beluae, Col.: odoris, Plin.: vocis, entsegliche Stimme, Col. Abstr., laboris, die furchtbare Größe, Col.: scientiae rei rusticae, Col. u. concr. der Koloß, tanta vastitas, p. Elephanten, Plin. 8, 30. 2) Plur. vastitates, die Verwüfter, provinciarum vastitates, Cic. prov. cons. 13.

[ocr errors]

vastitiēs, ēi, f. (vastus) = vastitas, die Verwüstung, Zerstörung, Plaut. Pseud. 70.

vastito, (āvi), ātum, āre (Intens. v. vasto), arg verheeren, verwüsten, terrae saepe vastitatae, Amm. 16, 4, 4 G.: vastitatis propinquioribus locis, Amm. 26, 5, 9 G.

vastitūdo, dĭnis, f. (vastus), die Verheerung, Verwüstung, Acc. tr. 374 u. 455. Pacuv. tr. 314. Vet. carm. ɓ. Cato r. r. 141. Varr. sat. Men. 254. — II) meton., die entseßliche-, furchtbare Größe, corporis, Acc. tr. 615. Gell. 5, 14, 9.

vasto, avi, atum, āre (vastus), öde-, wüft machen, veröden, leer machen, I) im Allg.: forum, Cic.: agros, Liv.: agri (Dörfer) vastati sunt, Liv.: terram stirpium asperitate vastari, müst, unfruchtbar werden, derwildern, Cic.: vastata lustra, vom Wilde entblößt, Val. Fl. m. Abl., latos cultoribus agros, Verg.: fines civibus aedificiis pecore, Hirt. b. G.: direpti vastatique classe, Tac. II) insbes., verwüstend veröden, 1) eig.: a) ein Land verwüften, verbeeren, Italiam vastare et diripere, Cic.: vastare depopularique fines, Hirt. b. G.: v. agros, Caes. u. Cic.: omnia ferro ignique, Liv. u. Eutr., oder igni ferroque, Vell. - abfol., vastandi causă, Caes. b) die Bewohner eines Landes brandschatzen (s. Nipperd. Tac. ann. 14, 23. Heräus Tac. hist. 2, 87 extr.), cultores, Tac.: Mardos, Tac.: Macedones, Justin. c) ein Heer 2c. gänzlich schlagen, niederbauen, apud Trasimennum Flamini exercitum, Ampel. 46, 5: Scythas, Treb. Poll. Gallien. 7, 3: u. so noch Treb. Poll. Gallien. 12, 1. Aur. Vict. epit. 1, 13. Sex. Ruf. 9 u. 17. 2) bildl., etwas zerrütten, auf etw. zerrüttend wirken, ita conscientia mentem excitam vastabat, Sall. Cat. 15, 4.

=

vastŭlus, a, um (Demin. v. vastus), von nicht unbedeutender Größe, Apul. met. 2, 32.

vastus, a, um (Stamm VA, wov. auch vanus), öde, verödet, wüft, leer, I) eig.: A) im A¤g.: α) abfol.: loci coaedificati an vasti, Cic.: vasta ac deserta urbs, Liv.: ager vastus et desertus, Liv.: genus agrorum propter pestilentiam vastum atque desertum, Cic. dies per silentium vastus (Ggst. ploratibus inquies), Tac. - ß) m. ab u. Abl.: mons vastus ab natura et humano cultu, Sall.: urbs a defensoribus vasta, Liv.: abs te viduae et vastae virgines, vereinsamt, Enn. - B) insbes., durch Verwüstung verödet, verheert, verwüstet, Troja, Plaut.: solum, Liv.: poet., haec ego vasta dabo, werde ich verheeren, Verg. Aen. 9, 323. - II) meton.: 1) ungeheuer groß, weit, ungeheuer, koloffal, unermeßlich, entseglich, belua immanis et vasta, Cic.: mare, Caes.: crater, Ov.: clamor, Verg.: iter, Ov. - elephanto ad figuram quae (belua) vastior? Cic.: belua vastissima, Cic.: vastissimus Oceanus, Caes. Abstr., animus, unersättlicher Sinn, Sall.: scientia, weitumfassend, Col.: potentia, vielumfassend, Ov.

[ocr errors]

V.

2) ungebildet, plump, roh, vastus homo atque foedus, Cic.: sunt quidam vultu motuque corporis vasti atque agrestes, Cic.: littera vastior, harter, rauher Buchstabe, Cic.: oratio, Cornif. rhet.: omnia vasta esse, Liv.

vāsum, vāsus, f. vas, vasis.

vătax, ācis, frumme od. schiefe Füße habend, Lu

cil. sat. 28, 55 (aus Non. 25, 16, wo zu lesen ut ut vaticinantem audiebat pestilens collegae muvaricosus vatax).

Vaternus, [. Vatrenus.

vātēs, is, c. (verwandt mit párns, redend, sprechend), ein Prophet, Weissager, eine Prophetin, Weisfagerin, ein Seher, eine Seherin, eine Sibylle, I) eig.: A) im Allg., Plaut., Cic. u. A.: Cicero...quae nunc usu veniunt cecinit ut vates, Cic. - Amphrysia, Verg.: hac vate suadente, Cic.: vera fuit vates, Ras sandra, Ov. B) insbes., der gottbegeisterte, prophetische Sänger, die Sängerin = der Dichter, die Dich terin (hingegen poëta = der Dichter als künstlerischer Bildner), cothurnatus, Tragödienfänger, dichter, Ov.: maximus, v. Bergil, Sen.: Maeonius, v. Homer, Ov.: Lesbia, v. der Sappho, Ov. – bes. v. Aeneidos, v. Virgil, Ov.: u. v. optimus, v. sidereus, v. maxime venerandus, v. Vergil, Col. II) übtr., der Stimmangeber in einer Wissenschaft od. Kunst, der Matador, Meister, legum certissimus vates, Val. Max.: medicinae, Plin. Nom. Sing. auch vatis, Cic. de div. 2, 12 u. 13 ed. Christ. - Genit. Plur. gem. vatum; aber auch vatium, Cic. de div. 1, 115; de legg. 2, 20 u. 30.

vatia, ae, c. = vatius, Varr. LL. 9, 10. Vaticanus, a, um, vaticanisch, mons, collis, der vaticanische Hügel, auf der Westseite des Tiber, Vat. mons, Hor. carm. 1, 20, 7. Juven. 6, 343; Plur. montes Vaticani, der Berg mit seiner Umgebung, Cic. ad Att. 13, 33, 4: Vat. collis, Paul. ex Fest. 379, 6: bl. Vaticanus, Tac. hist. 2,69. Acron Hor. epod. 9, 25. Vgl. Becker's Handb. der röm. Alterth. 1,659 ff. ager Vat., das Gebiet in der Umgegend des Vatican, berüchtigt durch schlechten Boden, der daher auch schlechten Wein erzeugte, Cic. agr. 2, 96. Gell. 16, 17, 1, u. campus Vat., Cic. ad Att. 13, 33, 4; vgl. absol., in Vaticano, Plin 8, 37 u. a. dah. vom schlechten vatican. Wein, Vaticani vappa cadi, Mart. 12, 48, 14; u. Vaticana bibere, Mart. 6, 92, 3 u. 10, 45, 5. Vat. vallis, zwischen dem Vaticanus u. Janiculum, Tac. ann. 4, 14. circus, der in dieser Gegend befindliche Circus des Nero, Plin. 16, 201. - Vaticanus, i, m., die den Vaticanus schüßende Gottheit, Varr. b. Gell. 16, 17, 2. Augustin. de civ. dei 4, 8; 4, 11 u. 21.

Gem. Vaticanus (mit kurzem i) gemessen, wie Hor. carm. 1, 20, 7; später von Mart. u. Juven. mit langem i (s. die oben angef. Stellen); vgl. Lachm. zu Lucr. p. 37.

vaticinatio,ōnis,f.(vaticinor), die Prophezeiung, Weisjagung, virginis honestae vat, Suet.: veridica Pythicae vaticinationis fides, Val. Max.: earum litterarum vaticinationem falsam esse cupio, Cic. - Plur., sortes et vaticinationes, Caes.: Sibyllinae vaticinationes, Cic.: terrificae vaticinationes,Plin. ep.: eludere vaticinationes, Suet.

vaticinator, ōris, m. (vaticinor), ein Prophet, Weissager, Ov. ex Pont. 1, 1, 42. Prud. ham. 343. Paul. sent. 5, 21. §. 1 u. 3.

vaticinatrix, trīcis, f.(Fem. zu vaticinator), die Prophetin, Weisfagerin, Serv. Verg. ecl. 9, 13; Aen. 3, 443. Mythogr. Lat. 1. no. 96; 3, 3. no. 9. vaticinius, a, um (vates), weissagend, Weissage, vaticinii libri, Liv. 25, 1, 12; 39, 16, 8 H. (wo H. Müller u. Madn. vaticini). subst. vaticinium, li, n., die Prophezeiung, Weissagung, Sing. Not. Tir. 120: Plur., Plin. 7, 178. Gell. 16, 17, 1. vaticino, f. vaticinor.

vaticinor, atus sum, ari (v. vates), prophezeien, weissagen, I) eig.: A) im Allg.: vaticinari furor vera solet, Cic. de div. 1,67: m. folg. Acc.u. Infin., saepe deinde et Verginium consulem in contionibus vel

nus esse, Liv. 2, 41, 5: saevam laesi fore numinis iram, Ov. met. 4, 9 (vgl. 8, 773): oft absol., non multo secus possum vaticinari, Cic.: viros velut mente capta cum jactatione fanatica corporis vaticinari, Liv. - Partic. subst., vaticinantis in modum canere (mit folg. Acc. u. Infin.), Liv.: vaticinantes per furorem, Cic. B) insbes.: 1) als Seher ermahnen, warnen, Ov. met. 6, 159; 15, 174: verb. mit moneo, Ov. ex Pont. 1, 1, 47. 2) als Seher vortragen, lehren, Agrigentinum quidem doctum quendam virum carminibus Graecis vaticinatum ferunt, mit folg. Acc. u. Infin., in griech. Ged. das Seherwort gesprochen habe, daß 2c., Cic. de amic. 24. - scherzh., vetera vaticinamini, da sagt ihr nichts Neues, Plaut. Pseud. 364. - II) übtr., schwärmen, sich leeren Träumereien hingeben, in einem schwärmerischen (übersvannten) Zustande sein, sed ego fortasse vaticinor, Cic. ep. 2, 16, 6: eos vaticinari atque insanire dicebat, Cic. Sest. 23. - K Spät. active Nbf. vaticino, wop. vaticinasse, Greg. Tur. de glor. mart. 1, 6. p. 727 B.

vāticinus, a, um (vates), prophetisch, weissagend, weissagerisch, furores, Ov. met. 2, 640. Vgl. vaticinius.

vătillum, i, n., ein wie ein großer Löffel mit einem Stiel aussehender Hafen, a)als Schippe, Schaufel, zum Aufschaufeln des Düngers, Varr. r. r. 3, 6, 5: als Kohlenschaufel, Vulg. num. 4, 14: coctilium cotidiana vatilla quatuor, Treb. Poll. Claud. 14, 12. b) als Hafen des Hüttenarbeiters, um Metall zu glühen, der Glühhafen (mittelhochd.,,gluothafen“), vat. ferreum, Plin. 33, 127 u. 34, 112. c) als Hafen, Pfanne, um e. Speise abzukochen od. zu rösten, Apic. 7, 295. Marc. Emp. 27. d) als Eleines Kohlenbecken zum Räuchern, eine Räucherpfanne, Hor. sat. 1, 5, 36. Die Schreibung vatillum ist fast überall die der besten Handschriften (denn Varr. r. r. 1, 50, 2 ist bacillum zu lesen) u. in Gloss. Labb. (wo: 'vatillum, ǹ лvo̟άμη'); die spätere Form batillum in Gloss., 3B. bei Löwe Prodr. p. 277 (mo: 'batillum, turibulum').

Vatinius, a, um, eine röm. Familienbenennung. Bes. bekannt sind: I) P. Vatinius, ein Anhänger Cäsar's, von Cicero anfangs wegen seiner Verbrechen so gehaßt und angegriffen, daß odium Vatinianum u. crimina Vatiniana sprüchwörtlich gebraucht wurden, f. Sen. de const sap. 17, 3: Plur. = Männer wie Vatinius, Sen. ep. 118, 4 u. 120, 19. – Dav. Vătīniānus, a, um, vatinianisch, des Batinius, odium, crimina (sprüche., f. vorher), Catull. 14, 3; 53, 2. — II) ein Schuhmacher, Verfertiger gewisser Trinkgeschirre mit vier Schneppen, Mart. 14, 96: dah. meton., Vatinii calices Vatinii, Mart. 10, 3, 4. vatis, s. vates.

vătius, a, um, einwärts gebogen, frumm, crura, Varr. r. r. 2, 19, 4: homo, mit einwärts gebogenen Schenkeln, krummbeinig, Ulp. dig. 21, 1, 10 extr. vatrax, richtiger vatax, w. s.

Vatrenus, i, m., Fluß in Gallia cisalpina, jest Santreno, deffen Mündung den portus Vatreni bildet, Plin. 3, 119 sq.: ders. Vaternus, Mart. 6, 67, 2. vau, f. oben V, v.

vavato,ōnis, m., etwa ein Wechselbalg, stramenticius, Petr. 63, 8 B.

1. vě (aus vel durch Apokope gebildet), ein Anhängewörtchen, oder, wenn die Wahl zwischen mehreren Dingen freigelassen wird, oder auch, oder wohl (etwa) auch, duabus tribusve horis, Cic.: zweimal, Cic. Phil. 5, 10. - poet. doppelt, statt vel . . . vel, 38. quod fuimusve sumusve, Ov. met. 15, 215:

plusve minusve, mehr oder weniger, Ov. fast. 5, 110:
so auch ve... aut, Prop. 2, 1, 23; vgl. neve.

2. vē (vae), eine untrennbare Partikel, bezeichnet
ein fehlerhaftes Zuviel od. Zuwenig des im Sim-
pler enthaltenen Begriffs, 3B. vecors, vegrandis,
vesanus; vgl. Gell. 5, 12, 9.
věa, ae, f., s. via.

Vecilius mons, ein Berg in Latium, wahrschein-
lich ein Theil des Algidus, Liv. 3, 50, 1.

vecordia (vaecordia), ae, f. (vecors), der Aber
wizz, Wahnwiß, die Unfinnigkeit, der Wahnsinn und
die an Wahnsinn grenzende Wuth, Ter. u. Sall.: ve-
cordiam inicere alci, Einen um den Verstand brin-
gen, Tac.

vēcorditer, Adv. (vecors), unfinnig, Thom. thes.
627 (a).

vēcors(vaecors), cordis, Abl. cordi, Genit. Plur.
cordĭum (2. ve u. cor), aberwitzig, wahnwitzig, un-
finnig, der Besinnung beraubt, verrückt, auch frevlen
Sinnes, tüdisch (doλāris), a) v. Pers. 2c., verb. ve-
cors et prope hebes, Aur. Vict.: vecordes sine
colore, Cic.: conscientia vecordes, Tac.: vecors
de tribunali decurrit, Liv.: quum ille furibundus
incitata illa vecordi mente venisset, Cic.: more
vecordium in publicum evolat, Justin.: agresti-
bus parentibus vecordior, Aur. Vict.: iste vecor-
dissimus, Cic. u. Apul. (u. so Compar. u. Superl.
bei Rhemn. Palaem. 536, 20 K. ohne Beleg). ·
b) v. Zuständen u. Eigenschaften: impetus, Liv.:
facundia, Tac.: pertinacia, Val. Max. – ♫ Bai-
ter u. Müller schreiben Cic. Tusc. 2, 20 vaecors;
ebenso Halm Cic. Sest. 117 u. a., Halm Tac. ann.
1, 39, Jeep Justin. 2, 7, 10.

Vecta, ae, f., f. 2. Vectis.

-

vectabilis, e (vecto), tragbar, Sen. nat. qu. 3,
25, 9.

vectabulum, i, n. (vecto), ein Fahrzeug = ein
Wagen, Gell. 20, 1, 28.

vectācŭlum, i, n. (vecto), ein Fahrzeug, Tert.
de bapt. 3 u. de anim. 53.

vectarius, falsche Lesart für vecturarius, w. s.
vectatio, ōnis, f. (vecto), das Getragenwerden,
Reiten, Fahren, equi, Suet. Cal. 3. Th. Prisc. 2,
21. fol. 308 (a): vectatio iterque vigorem dabunt,
Sen. de tranqu. 17, 8 (15, 4): illius piae sarcinae
vectatione repente sanata est, Augustin. de civ.
dei 22, 8, 12. p. 575, 2 D.o

vectiarius, fi, m. (v. vectis), der durch den Druck
des Hebels eine Maschine bewegt, der Haspeler, Vitr.
6, 6, 3.

vecticŭlārius, a, um (vectis), das Brecheisen ge-
brauchend, vita, diebisch, Cato inc. ofatt. fr. 13 (b.
Paul. ex Fest. 378, 1).

vectīgal, gālis, Abl. gāli, n. (st. vectigale v.
vectigalis), die Einkünfte, 1) des Staates od. der ein-
zelnen Magistrate in den Provinzen: a) die Finanz-
einnahmen des Staates, die Abgabe, das Gefälle, der
Zoll (namentlich portorium, Hafen-, Ein- u. Aus
gangszol, decuma, Getreidezehnt, scriptura, Ge-
fälle, Abgabe von den Triften, s. bes. Cic. de imp.
Pomp. 6, 15), portoria reliquaque vectigalia, Caes.:
tributa (directe Steuern) aut vectigalia (indirecte
Steuern) aut onera (sonstige Lasten), Tac.: vectigal
viae silici stratae, Chauffeegeld, Orell. inscr. 7170:
vectigal pergrande imponere agro, Cic.: vectigal
imponere possessoribus agrorum, Liv. (u. fo vecti-
gal dimidium impositum ejus, quod regi pepen-
dissent, Liv.): vectigal statuere, bestimmen, Liv.:
pleraque vectigalia instituere, einführen, Plin.
pan.: vectigalia pendere, die Abgaben (einmal) zah-
len, Cic.: vectigalia pensitare, Abgaben zahlen,

--

steuerpflichtig sein, Cic.: vectigalia exigere, ein-
treiben, Cic.: vectigalia exercere, verwalten, er-
heben lassen, Cic.: vectigalia nova atque inaudita
primum per publicanos, deinde per centuriones
tribunosque praetorianos exercere, Suet.: vecti-
galia locare, vendere, verpachten, Cic.: redimere,
pachten, Cic.: vectigalia augere, Caes.: vectigalia
temperare, ermäßigen, Plin. pan.: agrum vectigali
levare, Cic. b) der Magistrate: praetorium, die
herkömmliche Abgabe, das Ehrengeschenk an den
Statthalter, Cic. ad Att. 5, 21, 11: aedilicium,
die von den Aedilen in Rom durch die Statthalter
in den Provinzen beigetriebene Abgabe zu den von
ihnen zu Rom zu haltenden Schauspielen der Bei-
trag der Provinzen zu den Aedilenspielen, Cic. ad
Qu. fr. 1, 1, 9. §. 26. II) der Privatpersonen,
die Renten, Einkünfte, Revenüen, vectigalia urba-
na, Cic.: ex meo tenui vectigali, Cic.: ego vecti-
galia magna divitiasque habeo, Hor.: capere ve-
ctigalis quinquagena talenta e castro, Nep.: ve-
ctigalis sui causă, seines Nußens od. Verdienstes
wegen, um etwas zu verdienen, Einkünfte zu be-
kommen, Plin. Sprüchw., parsimonia est ma-
gnum vectigal, Cic. parad. 6, 49. - 1 Abl. Sing.
gem. vectigali; doch auch ex eo vectigale, Inscr.
Neap. 4869. - Heteroklit. Genit. Plur. vectigalio-
rum, Suet. Aug. 101 u. Cal. 16.

-

-

vectīgālĭārĭns, ĭi, m. (vectigal), der Steuerein-
nehmer, Firm. math. 3, 13.

vectīgālis, e (veho), I) zu den Abgaben an den
Staat gehörig. a) von dem, was an Abgaben an den
Staat gezahlt wird, pecunia, Abgaben, Steuern,
Cic.: so auch tributum, Justin. - b) v. der Pers.,
welche Abgaben giebt, v. der Sache, für welche man
Abgaben zu geben verbunden ist, steuerpflichtig, tri-
butbar, civitas, Cic.: agri, Cic.: Ubios sic sibi vecti-
gales facere, Caes.: omnes agros decumanos per
triennium populo Romano ex parte decuma, C.
Verri ex omni reliquo vectigales fuisse, Cic.
II) zu den Einkünften der Privaten gehörig = Geld
einbringend, equi, viell. = zu den circens. Wettrennen
vermiethete Pferde, Miethrennpferde, Cic. Phil. 2,
62: u. so quadrigae, Ascon. in Cic. or. in tog. cand.
p. 94, 14 B. (p. 83, 16 Kiessl.): libertas, Tert. apol.
18: ita ei lecti sui contumelia vectigalis est, Apul.
apol. 75.

vectio, ōnis, f. (veho), das Fahren, Reiten, effi-
cimus domitu nostro quadripedum vectiones, ma-
chen die v. Th. durch Zähmung zum Ziehen u. Rei-
ten brauchbar, Cic. de nat. deor. 2, 151.

=

1. vectis, is, m. (veho), ein Hebel, I) im Allg.,
zum Heben ein Hebebaum, zum Aufbrechen = eine
Brechstange, ein Brecheisen, quae molitio? quae fer-
ramenta? qui vectes? Cic.: biremes impellere ve-
ctibus, Caes.: saxa vectibus submovere, Caes.:
vectes subicere, Cic.: vectibus infima saxa turris
convellere, Caes.: signum vectibus labefactare,
Cic.: cum validis vecte certabat (v. Pompejus),
Sall. fr. II) insbes.: 1) die Preßhaspel in der Kel-
2) eine Handramme, der Stö-
fel, vectes lignei, Vitr. 7, 1, 3: vectes lignei fer-
rati, Vitr. 8, 6, 14. 3)=xλeis, ein großer Bal-
ken zum Verrammeln des Thores oder der Thür,
der Thor,, Thürriegel, Verg. Aen. 7, 609. Cic. de
div. 2, 62. — 4) die Tragstange, Claud. IV. cons.
Hon. 571. Abl. gew. vecte; doch vecti bei

[ocr errors]

ter, Vitr. 6, 6, 3.

-

Ter. eun. 774.

[ocr errors]

2. Vectis, is, f., eine Insel an der Südseite von
Britannien, j. Wight, Plin. 4, 130. Suet. Vesp. 4:
dasselbe Vecta, ae, f., Eutr. 7, 19. Eumen. pan.
Const. 15, 1.

[ocr errors]

vectĭto, (avi), atum, āre (Frequ. v. vecto, s.
Gell. 9, 6, 3. Caper 105, 3 K.), fahren, qui Choa-
spes ita dulcis est, ut Persici reges aquas ejus
secum vectitarent, mit sich führten, Solin. 38, 7:
quae palustria sunt, arundinem creant ita cras-
sam, ut fissis internodiis lembi vice vectitet na-
vigantes, Solin. 52, 48. Partic. Perf., Europam
tauri dorso ferunt vectitatam, jei geritten, Solin.
11, 9: curru quadrijugo vectitatus, fahrend, Ar-
nob. 5, 37: vectitati hoc ratis genere, Solin. 56, 8.
vecto, avi, ātum, are (Intens. v. veho), führen,
tragen, fahren, asini qui stercus vectent, Varr.:
ne mater fortasse filiam in mulam revoluta ve-
ctaret, Augustin.: vect. corpora carina, Verg.:
plaustris ornos, Verg.: fructus ex agris, allent-
halben abfahren, Liv. Passiv vectari, getragen
werden, octophoro, in einer Sänfte von acht Skla-
ven getragen werden, Apul.- reiten, humeris, Hor.:
equis, Ov., Curt. u. Justin.: ante signa, Liv. - fah
ren, zu Wagen, vehiculo, Fronto: u. só carpentis
per urbem, Liv.: voluptatis causa huc atque il-
luc, Petr.: au Schiffe, praeter oram Ligurum Al-
pinorum, hinschiffen an 2c., Liv.

-

Vectones, Vectonicus, f. Vettones.

-

vector, ōris, m. (veho), I) activ = der Träger,
Fahrer, Sileni vector asellus, Ov.: aureus vector,
v. goldenen Widder, Val. Fl.: v. Fährmann Cha-
ron, Apul. II) passiv = der Getragene, 1) in ei-
nem Schiffe, ein Passagier, Cic. u. A. u. der see
fahrende Kaufmann, Seefahrer, Verg. ecl. 4, 38.
2) auf einem Pferde, ein Reiter, Prop. 4, 7, 84.
Ov. art. am. 3, 555.

-

vectōrius, a, um (vector), zum Transport dien-
lich, Transports, navigium, Caes. b. G. 5, 8, 4: na-
vicula, Suet. Caes. 63.

vectrix, trīcis, f. (vector), tragend, auf sich rei-
ten laffend, subst., die Reitstute, Anthol. Lat. 149,
6 (962, 6). – u. überfahrend, navis, Paul. Nol. ep.
49, 8.

vectūra, ae, f. (veho), I) das Tragen, Fahren,
die Fuhre zu Wagen od. zu Schiffe, equi idonei ad
vecturam, Varr.: equus ad cursuram vegetus et
ad vecturam validus, Apul.: m. subj. Genit., leo-
nis, mit Löwen, Apul.: mit obj. Genit., frumenti,
Caes.: pro vectura solvere, die Fracht bezahlen,
Cic.: sine periculo vecturae, ohne das Risico des
Transports zur See, Cic.: Plur. vecturae, Trans-
porte, Zufuhren, Caes. b. c. 3, 32 u. 42: vecturas
onerum corpore suo factitare, den Lastträger ma-
chen, Gell. 5, 3, 1. II) meton., das Fuhrlohn,
das Frachtgeld, Plaut. most. 823. Sen. ben. 6, 15,
4. Petr. 101, 5.

vectūrārius, a, um (vectura), zur Fuhre ge-
braucht, equus, Bugpferd, *Varr. r. r. 2, 7, 15 (nach
Schneider's Verbesserung; die Vulg. vectarius): bo-
ves, Zugochsen, Cod. Theod. 14, 6, 1.- subst., vectu-
rarius, ii, m., ein Fuhrmann, Cod. Theod. 14, 6, 1.
Vediovis, f. Vejovis.

1. Vedius, a, um, Name einer röm. Familie, aus
der am bekanntesten: Vedius Pollio, Zeitgenosse des
Augustus, berüchtigt durch grausame Behandlung
seiner Sklaven, Sen. de ira 3, 40; de clem. 1, 18,
2. Tac. ann. 1, 10. Plin. 9, 77 u. (Pollio Vedius)
2. Vēdīus, ii, m., s. Vejovis.
[9, 167.
věgěo, ēré (verw. mit vigeo), I) intr. lebhaft-,
munter sein, viget veget utpote plurimum, Varr.
sat. Men. 268. - II) tr. erregen, in Bewegung se-
ten, aequora, Enn. com. 2 V. (praet. 4 R.): Volca-
num, Enn. ann. 477: lyram, Varr. sat. Men. 351: tu
quidem edepol omnis moris (= omnes mores) ad
venustatem veges, du lenkst dein ganzes Thun u.

Wejen nach der Liebenswürdigkeit hin, läßt dein g.
Th. u. W. in 2. aufgehen, Plaut. mil. 657 Brix.:
animos Venus veget voluptatibus, Pompon. com.
78. - Lucr. 5, 1296 Lachmann u. Bernays
dextraque vigere.

vegetabilis, e (vegeto), belebend, flabra favonii,
Mart. Cap. 6, 694: radix, v. der Rhabarber, Amm.
22, 8, 28.

věgětāměn, minis, n. (vegeto), das Belebende
= die belebende Kraft, das belebende Princip, Prud.
ham. 75 u. 298.

věgētātĭo, ōnis, f. (vegeto), die Belebung, die
belebende Bewegung, Apul. met. 1, 2. Oros. 5, 18,
20. Mythogr. Lat. 3, 6, 14.

věgětātōr, ōris, m. (vegeto), der Beleber, Auson.
ephem. in orat. 16: irrequies, Paul. Nol. carm.
5, 16.

Věgětius, ii, m., röm. Männername, unter dem
bekannt sind: I) Flavius Vegetius Renatus, ein
Kriegsschriftsteller in der lezten Hälfte des 4. Jahrh.
n. Chr.; vgl. W. Teuffel's Gesch. der röm. Liter.
424, 1-7.- II) Vegetius Renatus, ein Veterinär
schriftsteller aus ganz später Zeit; vgl. W. Teuffel's
Gesch. der röm. Liter. 424, 8-10.

věgěto, āvi, ātum, āre (vegetus), körperlich und
geistig in Bewegung setzen, beleben, ermuntern, er-
regen, animalia, Apul.: animum, Sen.: memoriam,
Gell.: gaudia non illum vegetent, Auson.: pelagus
praeter (außerdem) ventorum flatus suo quoque
spiramine vegetatur, Veget. mil.: Partic. Perf. im
Compar., quia voluntas mea est vegetatior ad
aeternitatis custodiam, Chalcid. Tim. 41 B.

věgětus, a, um (vegeo), körperlich u. geistig be-
lebt, lebhaft, munter, rüftig, I) eig.: homo, Cic.: oculi,
Suet.: aspectus vegetior, Col.: pulsus venarum
(Ggst. languidior), Val. Max.: intervallum tem-
poris vegetissimum, der belebteste, regsamste, Plin.
- mens, Cic.: ingenium, Liv.: consilium, Val. Max.:
vegetioris esse ingenii, Val. Max. II) übtr.,
lebhaft, von der Farbe, color vegetissimus, Plin.
21,46: v. Geschmack, gustus, pikant, Auson. ephem.
loc. ord. coqu. 3: libertas, munter, belebt, Sen.
Hipp. (Phaedr.) 460 (468).

[ocr errors]

-

-

vē-grandis, e, abnorm seiner Größe nach, I) nicht
eben groß, klein, winzig, oves, Varr.: farra, Ov.:
frumentum, Fest.: faba, Paul. ex Fest.: gradus,
Plaut. fr. u. der Zeit nach = sehr kurz, vita, Lu-
cil. sat. 26, 79. II) überaus groß, Colossal, homo
vegrandi macie torridus, ein ganz verhozelter, Cic.
agr. 2, 93 (Kayser grandi): vegrandia saxa, *Itin.
Alex. 52 Volkm. (Mai 51 u. ed. Paris. 115 gran-
dia). Vgl. über die Bedeutung des Wortes
Fest. 372 (b), 13 sqq. Gell. 5, 12, 10. Ribbeck Bei-
träge zur Lehre von den lat. Part. S. 8 (der die
Bedeutung no. II in Abrede stellt).

-

věhätio, ōnis, f. (v. veho), das Fahren, Cod.
Theod. 14, 6, 3.

věhēla, ae, f. (veho), ein Fahrzeug = Wagen,
Capit. in Maximin. duob. 13, 5.

věhěmens, entis, I) heftig, hitzig, ftürmisch (Ggst.
lenis), a) v. leb. Wesen: nimis es vehemens ferox-
que natura, Cic.: v. in agendo, Cic.: orator pa-
rum vehemens (affectvoll), Cic.: se vehementem
praebere in alqm, Cic.-lupus, Hor.: canis, Phaedr.:
mit Genit. loc., veh. animi, Aur. Vict. Caes. 41,
23. — b) v. Abstr.: v. et pugnax exordium dicen-
di, Cic.: senatusconsultum vehemens et grave,
Cic.: ne haec quidem satis vehemens causa ad
objurgandum, das ist nicht Grund genug, um hißig
zu werden u. zu zanken, Ter. II) übtr., heftig.
stürmisch, stark, wirksam, fuga, Hirt. b. G.: dolor,

-

« PreviousContinue »