Page images
PDF
EPUB

ment de l'entendement, et devant la détermination de la
volonté, parce que la determination de la volonté suit im-
mediatement le jugement de l'entendement: et d'ail-
leurs, placer la liberté dans une indifference, qui précède
la pensée et le jugement de l'entendement, c'est, ce me
semble, faire consister la liberté dans un état de tenèbres,
où, nous ne pouvons ni voir ni dire ce que c'est : c'est
du moins la placer dans un sujet incapable de liberté, nul
agent n'étant jugé capable de liberté qu'en consequence
de la pensée, et du jugement qu'on reconnoit en lui.
Comme je ne suis pas délicat en matière d'expressions,
je consens à dire avec ceux qui aiment à parler ainsi,
que la liberté est placée dans l'indifference; mais c'est
dans une sorte d'indifference qui reste après le jugement
de l'entendement, et même après la determination de
la volonté: ce qui n'est pas une indifference de l'homme,
(car après que l'homme a une fois jugé ce qu'il est me-
illeur de faire ou de ne pas faire, il n'est plus indifferent)
mais une indifference des puissances actives ou operatives
de l'homme, lesquelles demeurant tout autant capables
d'agir ou de ne pas agir après, qu'avant le decret de la
volonté, sont dans un état qu'on peut appeller, si l'on
veut, indifference: et aussi loin que s'étend cette in-
difference, jusques-là l'homme est libre, et pas au delà.
Par exemple, j'ai la puissance de mouvoir ma main, ou
de la laisser en repos: cette faculté operative est in-
differente au mouvement et au repos de ma main: je
suis donc libre à cet égard. Ma volonté vient à de-
terminer cette puissance operative ou repos, je suis en-
core libre, parce que l'indifference de cette puissance
operative qui est en moi, d'agir ou de ne pas agir, reste
encore; la puissance de mouvoir ma main n'étant nul-
lement diminué par la determination de ma volonté, qui
à present ordonne le repos; l'indifference de cette puis-
sance à agir ou na pas agir, est justement telle qu'elle
étoit auparavant, comme il paroit si la volonté veut en
faire l'epreuve en ordonnant le contraire. Mais si pen-
dant que ma main est en repos, elle vient à être saisie
d'une soudaine paralysie, l'indifference de cette puissance
operative est detruite, et ma liberté avec elle: je n'ai
plus de liberté à cet égard, mais je suis dans la néces-
sité de laisser ma main en repos. D'un autre côté, si

[ocr errors]

ma main est mise en mouvement par une convulsion, l'indifference de cette faculté operative s'évanouït ; et en ce cas-là ma liberté est detruite; car je me trouve dans la nécessité de laisser mouvoir ma main. J'ai ajouté ceci pour faire voir dans quelle sorte d'indifference il me paroit que la liberté consiste précisement, et qu'elle ne peut consister dans aucune autre, réelle ou imaginaire."

Joanni Locke Philippus à Limborch, s. p. D.
Amplissime vir,

QUOD tantum meâ causâ laborem susceperis, ut prolixiori epistolâ sententiam tuam mihi distinctius explicare non fueris gravatus, maximas tibi habeo gratias: legi, relegi, expendi epistolam tuam magnâ cum attentione. Quanto exactius eam expendo, tanto magis observare videor, nos tam sententiis, quam phrasibus ac loquendi modis discrepare, et quandoque diversas ideas iisdem, nonnunquam easdem ideas diversis vocibus designare. Respondissem citius, verum consulto responsum distuli, donec integrum tuum tractatum perlegissem. Eo jam perlecto, et cum epistolâ tuâ collato, magis magisque observare videor, omnem, qui inter nos apparet dissensum, non tam circa rem ipsam, quam circa voces, ac diversam ejusdem rei explicandæ rationem occupari. Quia vero non ubique phrasium mearum sensum recte percepisse videris, et ut, quicquid fortasse adhuc inter nos restat dissensûs, paucis et in compendio comprehendi possit, primo sensum vocum ac phrasium, quibus usus sum, quantâ possum perspicuitate explicabo: deinde phrasibus claris et ambiguitati non obnoxiis sententiam meam quantâ possum brevitate exponam. Tandem inquiram in quibus consentiamus, et quis adhuc remaneat dissensus; utrumne ille in re ipsâ, an vero in vocibus ac phrasibus, et diversâ rem quam inquirimus explicandi ratione consistat. Ita puto, si fortasse nondum per omnia idem sentiamus, brevi omnem dissensum sublatum iri, nec veritatem sincere eam quærentibus diu absconditam fore.

Significationem voluntatis, quod sit "potentia, quam homo habet incipiendi, sistendi, vel vitandi aliquam actionem mentis, vel corporis," ego tecum agnosco, et

ab eâ non recedam: à voluntate etiam distinguo desiderium, quo ferimur in bonum absens, neque id unquam sub notione voluntatis comprehendam. Agnosco hîc mé minus exacte locutum, et desiderium à voluntate esse distinguendum. Quod dixi, voluntatem etiam ferri in finem, nihil aliud volui, nisi quod tu ipse in epistolâ tuâ dicis: "Multis simul intellectui obversantibus bonis non subordinatis nec consistentibus, hominem unum, neglectis aliis, sibi proponere ut finem, et ut prosequendum: hoc facit voluntarie." Hæc ergo electio est actio voluntatis: quando hanc sibi electionem fecit homo, desiderio suo fertur in bonum illud quod sibi elegit; et voluntate suâ dirigit actiones suas, quibus se bonum desideratum consecuturum credit.

Vox "libertas" mihi designat dominium, quod homo habet in actionem suam: quo nempe, positis omnibus ad agendum requisitis, potest agere et non agere: qui non est actionis suæ dominus, seu agere non potest quod vult, non est liber. Verum ego puto hoc ad omnes hominis actiones, sine ullâ exceptione, extendi, tam ad internas actiones mentis, quam externas corporis, adeo ut etiam actio volendi, quæ est interna mentis actio, sit libera. Quando autem dixi voluntatem esse actionum nostrarum dominam, nihil aliud volui, nisi, actiones nostras externas dirigi à volitione nostrâ, adeo ut faciamus quæ volumus, et non faciamus quæ nolumus, nisi intercedat cohibitio, aut coactio: utraque enim illa libertatem destruit. Semel declaravi credere me animum, seu mentem immediate, absque ullis intermediis facultatibus, intelligere et velle: per intellectum itaque et voluntatem, quotiescunque iis vocibus utor, aliud non intelligo nisi potentiam seu facultatem ipsius animæ, quâ elicit actionem intelligendi ac volendi, et quam actionem anima immediate exercet. Et hanc significationem te etiam admittere puto.

Superest ut dicam de "indifferentiâ." De quâ primo præmoneo, eam non esse nostram, uti tu credis, id est, à nobis inventam, aut ita à nobis adscitam, ut pro eâ tanquam necessario in hac quæstione usurpandâ contendamus. Nihil minus. Nos diu illâ voce usi non fuimus: libertatem definientis, eam ordinarie vocavimus dominium quod homo in actionem suam habet. In dispu

tatione autem contra illos theologos, qui intellectum ac voluntatem statuunt duas esse facultates, realiter et ab animâ et à se invicem distinctas, quarum una tantum intelligit, nihil autem vult, altera tantum vult, nihil autem intelligit, hanc illorum sententiam hoc argumento oppugnavimus: quod per eam aut omnis libertas tollatur, aut omnis actio hominis reddatur bruta ac irrationalis. Aut enim voluntas determinatur ab intellectu, adeo ut necessario velit quod intellectus illi præscribit: atqui tum omnis actio necessaria est, quia omnis actio intellectûs est necessaria: aut non determinatur ab intellectu, sed seipsam determinat: atqui tum omnis actio voluntatis est bruta et irrationalis; quia supponitur voluntatem nihil intelligere, sed solummodo velle. Hujus argumenti ictum ut evitent, responderunt, radicem libertatis esse in intellectu; quia in intellectu est indifferentia, quâ potest quodcunque objectum, quod sibi offertur, apprehendere et dijudicare. Responderunt nostri, eam esse tantum indifferentiam passivam, qualis est in oculo, qui etiam quævis objecta sibi occurrentia potest videre, eorumque imagines recipere; quem tamen nemo propterea dixerit libere videre; quia non potest, quin quod sibi videndum proponitur videat: sicut non potest intellectus, quin quod sibi clare proponitur comprehendat; aut dubitet de eo, pro quo utrinque æque graves militant rationes. Si vero libertas quæratur in indifferentiâ, oportere eam esse activam, quâ homo dominium habet in suam actionem. Exinde, quoniam alii vocem "indifferentia" adhibuerunt, nos, ut omnem in disputando ambiguitatem vitaremus, distinctionis causâ addidimus vocem "active," diximusque libertatem consistere in indifferentiâ activâ, eamque residere in voluntate. Vides ergo, nos non pro hac voce velle decertare, nec eam à nobis esse excogitatam: sed nos vocem ab aliis usurpatam explicuisse, et additione vocis activæ significationem illius explanatiorem reddidisse. Interim non nego, nos postea, quandoque etiam illâ in scriptis nostris esse usos, quia juxta explicationem nostram acceptâ, commodissima visa fuit, et idem significare cum phrasi antea à nobis usurpatâ, dominium in actiones nostras. Idque etiam constat ex definitione hujus indifferentiæ, quam in præcedente meâ epistolâ dedi ;

[ocr errors]

quod sit vis illa animi, quâ positis omnibus ad agendum requisitis potest agere vel non agere: quod mihi aliud nihil est, quam quod homo dominium habet in actionem suam, ut possit, prout ipsi placuerit, vel agere, vel non agere. Itaque inter omnia ad agendum requisita vel maxime colloco intellect ûs judicium, quod præcedere debet; alias volendi actio mere esset irrationalis. Quando autem dico, quod "possit agere et non agere," mens mea non est, quod simul possit agere et non agere; aut nec agere nec non agere, seu nec velle nec non velle hoc enim contradictorum est: sed quod potentia ad neutrum sit determinata, ac proinde ex duobus oppositis possit eligere quodcunque ipsi libitum fuerit; imo ubi jam se determinavit ad agendum, quod actionem suam sistere possit, et se rursus in partem oppositam determinare. Hoc est quod dominium habet in suam actionem. Ubi hoc non potest, non est liber. Sic recte mones, eum, qui volens in carcere à vino abstinet, non libere abstinere, quia non habet facultatem vinum bibendi: nec qui volens in carcere manet, libere manere, quia non habet facultatem exeundi. Sed vero alia est ratio actionum internarum, quæ sola mente perficiuntur. Ad illarum libertatem nihil requiritur, nisi libera determinatio voluntatis. Sic qui in carcere concupiscit alte, rius uxorem, eâque turpi concupiscentiâ se oblectat, eamque in animo fovet, libere concupiscit et peccat, licet ea concupiscentia intra solam delectationem morosam, uti scholastici loquuntur, consistat; ideoque ad ejus consummationem ipse externus adulterii actus non requiritur. Per "brutum impetum," non intelligo actionem voluntatis sine ullâ præcedente cogitatione; sic enim conciperem non hominem; sed præcipitatam actionem, ante debitum et accuratum illius examen: sicuti videmus multos homines vehementi affectu sæpe abripi, ut hoc aut illud agere velint, antequam omnes actionis circumstantias, rationesque, ac argumenta, quibus ad eam incitari, aut ab eâ deterreri possint, rite consideraverint. Hanc ergo tribuo libertatem homini, ut quando actio ipsi proposita est, possit vel præcipitare judicium, vel mature omnes actionis circumstantias examinare, atque ita vel bruto impetu, vel prævio, maturo, ac deliberato consilio agere ejusque libertatis unumquemque

« PreviousContinue »