Ut igitur duce tabula singulas clausulas perlustremus, in ditrochaeo numerus clausularum breviter exeuntium in omnibus orationibus longe finientes ita superat, ut efficiatur ratio 126: 47.

Paulo minus praevalet brevis ultima in clausula Hipponactea, ut si medium sumas orationum numerum habeas rationem quae est

126:52.

Similis ratio (16: 6) obtinet in clausula antispastica praecedente brevi (~~); multo vero magis praevalet brevis ultima in clausula (44 10); contra in clausula 27: 11.

brevium ad longas ratio est

summa:

Itaque si harum prioris classis clausularum summam spectas, ex quadringentis sexaginta quinque clausulis trecentae undequadraginta ultimam brevem, centum viginti sex longam exhibent, ita ut breves syllabae longas fere duabus partibus superent 339: 126. Ut ad alteram classem paenultima brevi insignem transeamus, dochmius aliquanto saepius in brevem exit quam in longam, ut habeas 64: 43.

Idem fere valet de cretico praecedente spondeo (37:24); in iis vero quae deinceps sequuntur clausulis -~_~~ et~~~ longa ultima adeo corroboratur, ut ultimas breves numero fere adaequet (22:19 et 8:7).

Ergo cum huius classis clausulae summam conficiant ducentarum viginti quattuor, e quibus centum triginta una ultimam brevem, nonaginta tres longam habent, breves syllabae superant longas ne una quidem parte 131: 93.

Quae cum ita sint, quamvis omnino praevaleant clausulae in brevem exeuntes, id quod in natura et indole linguae latinae positum esse existimo, tamen facile apparet in iis clausulis, quae paenultimam brevem habent, extremas longas multo propius accedere ad breves, quam in clausulis longa paenultima insignibus. Cuius rei causam si quaesiveris, fortasse facile fieri posse opinaberis, ut sententiae interrogativae hanc formam clausulae, quae paenultimam brevem exhibet, vel maxime adament, cuius natura ascendens sonum characteremque interrogationis referre videatur. Quae quidem opinio prima specie habet quo nobis sese commendet, cum tabula nostra, in qua interrogationes adnotavi, in utraque classe pro maiore numero clausularum breviter quam longe cadentium interrogationes in longam exire quam in brevem malle doceat. Sed hoc ipsum ni fallor magis valet in priore classe quam in altera ascendentem naturam prae se ferente. Atque si huius classis interrogationum summam comparaveris cum summa prioris classis, admodum parvum inter utramque intercedere discrimen facile deprehendes. Nam in quadringentis sexaginta quinque prioris classis clausulis octoginta quattuor, in ducentis viginti quattuor alterius

quinquaginta insunt sententiae interrogativae, ita ut in hac (plus quam) quaternae clausulae, (plus quam) quinae in illa singulas exhibeant interrogationes. Vides igitur hanc differentiam minorem esse, quam quae causam nobis suppeditet, cur longae ultimae in iis clausulis, quas ascendentes vocare libet, magis adaequare studeant numerum brevium quam in altera classe. Itaque Tullius aut illas magis in longam exire voluit quam clausulas descendentes quamquam si ad hanc rem re vera attendit, merito miramur quod nihilominus breves ultimae praevalent — aut causa huius de qua agitur rei aliunde repetenda est. Atque equidem nullus dubito quin illa causa in ipsius linguae natura posita sit, quae quidem natura ea est, ut vocabula paenultima longa insignia multo libentius in brevem exeant quam quae paenultimam brevem habent. Excussi enim eo consilio orationis de imperio Cn. Pompei paragraphorum 1-10 omnia quaeque vocabula polysyllaba eorumque prosodiam hanc fere esse inveni:

En easdem numerorum rationes, quae supra in clausulis obviam fuerunt, ut Ciceronis de ultimae mensura communi verba ab ipsius usu et consuetudine scribendi non dissentire luculenter appareat.

Fortasse ultima mensura dubia admonitus exspectaveris, me hoc loco de universa mensurae quae in clausulis adhibenda sit ratione pauca esse prolaturum. Nam cum poetas latinos et antiquissima et aurea quae dicitur aetate florentes nonnullis vocalibus veluti i in dativis mihi tibi sibi, o littera in nominativis et in prima quaque verborum persona singularis numeri, aureae autem aetatis poetas 1) qualibet denique vocali brevi ante mutam cum liquida pro metri commoditate modo unam expleri modo duas voluisse sciamus moras, eodem pacto dubitemus oportet, utrum Cicero illas vocales pro longis

1) Nam priscae latinitatis poetae vocali brevi ante mutam cum liquida nusquam pro longa utuntur, unde sequitur Ciceronianis quoque temporibus positionem illam quam dicunt debilem in licentiarum numero habitam esse a prosa oratione arcendarum.

an brevibus acceperit. Sed quoniam in praeferenda alterutra forma duci nos necesse est virtute clausularum hac illave ratione oriundarum, infra perspecta clausularum ratione totam hanc materiem praestare mihi videbatur comprehendere ibique omnium exemplorum testimoniis comprobare, cur eas ipsas prosodias, quas in clausularum tabulis enotavi, unice rectas esse existimaverim. Restat igitur ut

§ 5

de hiatu in clausulis obvio quid statuendum sit brevissime indicemus.

Cum e Graecis scriptoribus Isocratem, totius artis illius si non inventorem at perpolitissimum cultorem, religiosissime, ceteros qui deinceps eum secuti sint maiori minorive studio concursum vocalium ut vitiosum fugisse sciamus ex Benseleri 'de hiatu in scriptoribus graecis' libro, proprium fuit linguae latinae inde ab antiquissima aetate coniungi tales vocales in pronuntiando ita, non ut plane eximeretur prior vocalis, sed ut imminuta quadamtenus coiret et confunderetur cum sequenti. Itaque non solum comicos Romanorum poetas, Plautum inprimis, cum volgari pronuntiationi accommodare studerent versus, maxime gavisos esse elisione videmus, sed etiam Cicero et Quintilianus hunc modum iungendi inter se vocales in prosa oratione fuisse usitatissimum multis locis testantur 1), e quibus unum protulisse satis habeo in Orat. cap. XLIV § 150 obvium: ... ut in legendo oculus, sic animus in dicendo prospiciet, quid sequatur, ne extremorum verborum cum insequentibus primis concursus aut hiulcas voces efficiat aut asperas. Quamvis enim suaves gravesve sententiae tamen, si inconditis verbis efferuntur, offendunt aures, quarum est iudicium superbissimum. Quod quidem Latina lingua sic observat. nemo ut tam rusticus sit, qui vocales nolit coniungere.

Attamen nonnulla hic sunt monenda. Sane quidem nemo haerebit in coniungenda vocali brevi exeunte cum sequenti

1) cf. Orat. 23, 77; 45, 152 sq. Quintil. inst. or. lib. IV cap. 4 § 33 sq.; lib. IX cap. 4 § 40.

longa vel brevi; difficiliori autem modo longa vocalis diphthongusve cum sequenti vocali longa vel adeo brevi coit, atque maximam denique res offensionem habet, si monosyllabum antecedit vocalem insequentem. Quod ad polysyllabas voces attinet, poetae aureae quae dicitur aetatis veluti ipse Horatius perraro tales voces elidunt et quidem cautissime voces iambum vel creticum efficientes 1). Sed hoc valet de melicis tantum eius et lyricis. In satiris enim et epistulis, quas ipse, cum ad sermonem vulgi prope accedant, sermones vocat, haud raro eiusmodi elisiones eidem poetae Venusino placuerunt. Idem in dactylicis, nam alioquin rarissime occurrunt, monosyllaba in vocalem vel m litteram exeuntia pro metri commoditate vel elidit vel cum hiatu imminuta integrave mensura in versum ire sinit. Apud Plautum autem res ita tractatur, ut monosyllaba longa si in arsi locantur, plane plerumque amittant vim metricam, sin theseos tenent locum, amissa dimidia fere prosodiae parte cum sequenti vocali brevi metrici ictus vi coniuncta unam expleant lon

gam, ut 'quae ego', qui erat' trochaeorum vice fungantur. Sed cum in clausulis prosae orationis vix ac ne vix quidem scire possimus, arsine an thesi orator fungi voluerit monosyllabum quodvis, cumque Cicero 2), id quod summi est momenti, neglectam cuiuslibet vocalis ante proximi verbi vocalem elisionem exceptionis loco habeat3) non nisi a poetis metri necessitate interdum veluti ab ipso usurpatae semel 3), nobis nihil relinquitur, nisi ut ubique vocalium extremarum vi metrica neglecta solius numeremus vocalis proximi verbi

mensuram.

1) Vide Mauricii Hauptii observ. crit. pgg. 18. 19. Luc. Mueller, praef. ad Hor.

2) cuius aequalis ipse Catullus quantopere elisione gavisus sit docet c. 63 versus 6: Quám modo qui me unum átque únicum amicum habuit. 3) cf. Orat. cap. XLV, § 152. Ibidem legis Ciceronis hexametrum: hoc motu radiantis Etesiae in vada ponti (cf. Arati phaen. v. 151), Naevi senarium: vos qui accolitis Histrum fluvium atque algidam.

vel