*

*

IVLII PAVLI

SENTENTIARVM AD FILIVM

LIBER PRIMVS

[IA]

*Consiliario eo tempore quo adsidet negotia tractare in 5 *suum quidem auditorium nullo modo concessum est, in alie2 *num autem non prohibetur. Filii libertorum libertorumque *liberti paterni et patroni manumissoris domicilium aut ori3 *ginem sequuntur. Vidua mulier amissi mariti domicilium *retinet exemplo clarissimae personae per maritum factae: 10 sed utrumque aliis interuenientibus nuptiis permutatur. 4 *Municipes sunt liberti et in eo loco, ubi ipsi domicilium *sua uoluntate tulerunt, nec aliquod ex hoc origini patroni *faciunt praeiudicium et utrubique muneribus adstringuntur. 5 *Relegatus in eo loco, in quem relegatus est, interim neces- 45 6 *sarium domicilium habet. Senator ordine motus ad origi*nalem patriam, nisi hoc specialiter impetrauerit, non resti7 *tuitur. Senatores et eorum filii filiaeque quoquo tempore *nati nataeue, itemque nepotes pronepotes et proneptes ex *filio origini eximuntur, licet municipalem retineant digni- 20 8 *tatem. Senatores, qui liberum commeatum, id est ubi ue*lint_morandi arbitrium impetrauerunt, domicilium in urbe

1A, 1 = Dig. 1, 22, 5 || 1A, 2-9 = Dig. 50, 1, 22

4 de titulo operis cf. p. 45 || 5 consiliario Brencmann, consiliari F || 7 libertorumque Savigny, libertarumque F || 13 contulerunt van de Water, cf. Dig. 50, 16, 239, 2 || 14 et F, sed scr. || puneribus F 16 § 6. 7 transposuit Mommsen || 19 item nepotes et neptes ex filio Mommsen

9 *retinent. Qui fenus exercent, omnibus patrimonii intri*butionibus fungi debent, etsi possessionem non habeant. 10 *Honores et munera non ordinatione, sed potioribus quibus11 *que iniungenda sunt. Surdus et mutus si in totum non

*audiant aut non loquantur, ab honoribus ciuilibus, non etiam 5 12 *a muneribus excusantur. Is, qui non sit decurio, duumui*ratu uel aliis honoribus fungi non potest, quia decurionum 13 *honoribus plebeii fungi prohibentur. Ad decurionatum filii *ita demum pater non consentit, si contrariam uoluntatem uel apud acta praesidis uel apud ipsum ordinem uel quo alio 10 14 *modo contestatus sit. Aestimationem honoris aut muneris in *pecunia pro administratione offerentes audiendi non sunt. 15 *Qui pro honore pecuniam promisit, si soluere eam coepit, 16 *totam praestare operis inchoati exemplo cogendus est. Inui

*

*tus filius pro patre rem publicam saluam fore cauere non 15 17 *cogitur. Defensionem rei publicae amplius quam semel su18 *scipere nemo cogitur, nisi id fieri necessitas postulet. Ab *his oneribus, quae possessionibus uel patrimonio indicun19 *tur, nulla priuilegia praestant uacationem. Corpus mensu

rarum frumenti iuxta annonam urbis habet uacationem: in 20 20 *prouinciis non item. Angariorum praestatio et recipiendi *hospitis necessitas et militi et liberalium artium professori24 *bus inter cetera remissa sunt. Auctis post appellationem

*medio tempore facultatibus paupertatis obtentu non excu22 *santur. Defensores rei publicae ab honoribus et muneribus 25 23 *eodem tempore uacant. Legato, qui publicum negotium tui

*tus sit, intra tempora uacationis praestituta rursum eiusdem 24 *negotii defensio mandari non potest. Comites praesidum et

*proconsulum procuratorumue Caesaris a muneribus uel ho25 *noribus et tutelis uacant. Legatus antequam officio legatio- 30 *nis functus sit, in rem suam nihil agere potest, exceptis his 26 *quae ad iniuriam eius uel damnum parata sunt. Si quis in

munere legationis, antequam ad patriam reuerteretur, deces*sit, sumptus qui proficiscenti sunt dati non restituuntur. 27 *Decuriones pretio uiliori frumentum, quod annona tempo- 35

3 ordinationi F || 4 iniungendae F 15 soluam F || 19 mensorum Haloander 20 habent F 21 idem F33 reuertetur F ||| 35 quod F, quam Cannegieter, cf. Dig. 48, 12, 3 pr. 50, 1, 8

28 *ralis est patriae suae, praestare non sunt cogendi. Nisi ad *opus nouum pecunia specialiter legata sit, uetera ex hac re29 *ficienda sunt. Ad curatoris rei publicae officium spectat, ut 30 *dirutae domus a dominis extruantur. Domum sumptu pu*blico extructam, si dominus ad tempus pecuniam impensam * cum usuris restituere noluerit, iure eam res publica dis*trahit.

[I DE PACTIS ET CONVENTIS]

*De his rebus pacisci possumus, de quibus transigere 2 *licet ex his enim pacti obligatio solummodo nascitur. In 10 *bonae fidei contractibus pactum conuentum alio* pacto dissoluitur, *et* licet exceptionem pariat, *replicatione tamen 3 *excluditur. Pacto conuento Aquiliana stipulatio subici solet. *sed consultius est huic poenam quoque subiungere, quia *rescisso quoquo modo pacto poena ex stipulatu peti potest.* 15 4 Neque contra leges neque contra bonos mores pacisci possu4a mus. *Pactum contra ius aut constitutiones aut senatus con5 *sulta interpositum nihil momenti habet. De rebus litigiosis 5a *et conuenire et transigere possumus. * Post rem iudicatam

pactum, nisi donationis causa interponatur, seruari non po- 20 6 test. *Functio dotis pacto mutari non potest, quia priuata 7 *conuentio iuri publico nihil derogat. De criminibus prop*ter infamiam nemo cum aduersario pacisci potest.*

[ID]

*Parentes naturales in ius uocare nemo potest: una est 25

2 *enim omnibus parentibus seruanda reuerentia. Ingratus

=

1A, 28 Dig. 50, 8, 7, 1 || 1A, 29. 30= Dig. 39, 2, 46 || 1, 1 extat in LA 1, 2 = Consultatio 4, 4 || 1, 3 (= Dig. 2, 15, 15) extat in LA (non in E) || 1, 4 = Consultatio 4, 7. 7, 4 || 1, 4a = Consultatio 7,5 1,5 extat in LA || 1, 5a = Consultatio 4, 6. 7, 6 || 1, 6 = Consultatio 4, 3 || 1, 7= Consultatio 4, 7 || 1B, 1 = Dig. 2, 4, 6 ||| 1B, 2 = Dig. 37, 14, 49

3 spetat F4 exiruantur F 5 pecniam F 6 eam delet Mommsen | 8 conuentis Wisigothi cum Cons. 7, 6, conuentionibus uel transactionibus Cons. 4, 3, cf. Cons. 4, 7. 7, 4 || 10 solo modo L, solumodo E nascitur om. E § 2 dedimus ad Cons. : omne pactum posteriore pacto dissoluitur, licet pariat exceptionem Wisigothi || 43 stipulatio LA, quidem stipulatio Dig. || 14 poenam quoque LA, poenalem quoque stipulationem Dig. || 15 quoquo modo LA, forte Dig. || ex om. La stipulatu peti Dig., stipulatione peti A, stibolatio repeti L

4

*libertus est, qui patrono obsequium non praestat, uel res *eius filiorumue tutelam administrare detractat.

*

[II DE PROCVRATORIBVS ET COGNITORIBVS]

Omnes infames, qui postulare prohibentur, cognitores 2 fieri non posse etiam uolentibus aduersariis. Femina in rem 5 3 suam cognitoriam operam suscipere non prohibetur. In rem suam cognitor procuratorue ille fieri potest, qui pro omnibus 4 postulat. Actio iudicati non solum in dominum aut domino, sed etiam heredi et in heredem datur.

Mandari potest procuratio praesenti et nudis uerbis et per litteras et per nuntium et apud acta praesidis et magi2 stratus. Procurator aut ad litem aut ad omne negotium aut 3 ad partem negotii aut ad res administrandas datur. *Volun*tarius procurator, qui se negotiis alienis offert, rem ratam 15 4 *dominum habiturum cauere debet. Cum quo agitur suo *nomine, si in rem actio est, pro praede litis et uindiciarum *aduersario satisdare cogitur aut iudicatum solui — *in personam sit actio, d in rem pro prae

*de litis et uindiciarum

si

5 *Actoris procurator non solum absentem defendere, sed et 6 *rem ratam dominum habiturum satisdare cogitur. Procura*tor antequam

accipere Petitoris procurator rem

20

7 *iudicium *ratam dominum habiturum desiderante aduersario satis- 25 *dare cogendus est, quia nemo in re aliena idoneus est sine 8 *satisdatione. Si satis non det procurator absentis, actio ei 9 *absentis nomine non datur. Actoris procurator non in rem *suam datus propter impensas quas in litem fecit potest de*siderare, ut sibi ex iudicatione satis fiat, si dominus litis 30 10 *soluendo non sit. Absens reus causas absentiae per procu* ratorem reddere potest.

*

Consultatio 3, 6 || 3, 4 =

ante 2, 4 Huschke ins. Vat. 340 || 3, 3 = Vat. 336 | 3,5 = Cons. 3, 7 Vat. 336 || 3, 6 Cons. 3, || 3,9 = Dig. 3, 3, 30 || 3, 10 =

= Vat. 337 3, 7. 8 = Dig. 3, 3, 71

3 procur. et del. Cuiacius || 5 possunt edd. || 14 praesenti] et praesenti et absenti Huschke 30 iudicatione F1, iudicati actione F3

cum Graecis 31 causas entiae procuratorem F

3 *

[IV DE NEGOTIIS GESTIS

Qui negotia aliena gerit, et bonam fidem et exactam diligentiam rebus eius pro quo interuenit praestare debet. 2 Tutor post finitam tutelam si in administratione duret, actione negotiorum gestorum pupillo uel curatori eius tenebitur. 5 2a *Litis contestatae tempore quaeri solet, an pupillus, cuius *sine tutoris auctoritate negotia gesta sunt, locupletior sit ex ea re factus, cuius patitur actionem.* Si pecuniae quis negotium gerat, usuras quoque totius temporis praestare cogitur et periculum eorum nominum quibus collocauit agnoscere, 40 si litis tempore soluendo non sint: hoc enim in bonae fidei 4 iudiciis seruari conuenit. Mater, quae filiorum suorum rebus interuenit, actione negotiorum gestorum et ipsis et eorum 5 tutoribus tenebitur. Filius familias uel seruus si negotium alicuius gerant, in patrem dominumue peculio tenus actio 15 6 dabitur. Si pater uel dominus seruo uel filio familias negotia 7 aliena agenda commiserit, in solidum tenebitur. Pater si emancipati filii res sine ulla exceptione a se donatas admi8 nistrauit, filio actione negotiorum gestorum tenebitur. Qui, cum tutor curatorue non esset, pro tutore curatoreue res pu- 20 pilli adultiue administrauit, actione negotiorum gestorum 9 pro tutore curatoreue tenebitur. *Actio negotiorum gesto10 *rum illi datur, cuius interest hoc iudicio experiri. Nec refert *directa quis an utili actione agat uel conueniatur, quia in *extraordinariis iudiciis, ubi conceptio formularum non ob- 25 *seruatur, haec subtilitas superuacua est, maxime cum utra*que actio eiusdem potestatis est eundemque habet effec*tum.*

*

*

[V DE CALVMNIATORIBVS

1 Calumniosus est qui sciens prudensque per fraudem ne- 30 2 gotium alicui comparat. Et in priuatis et in publicis iudiciis

4, 2a = Dig. 3, 5, 36 pr. || 4, 3 = Dig. 3, 5, 36, 1 || 4, 7 = Dig. 3, 5, 36, 2 || 4, 9. 10 = Dig. 3, 5, 46 || 5, 4 = Consultatio 6, 20 | = Cons. 6, 21 Dig. 48, 46,

5,

3 debet M, debebit L || 9 totius temporis om. Dig. | cogitur dett. cum Dig., cogetur ML || 40 quibus . . . 12 conuenit] quae ipse contraxit: nisi fortuitis casibus debitores ita suas fortunas amiserunt, ut tempore litis ex ea actione contestatae soluendo non essent Dig. || 18 sine ulla exc. om. Dig. || 20 pro edd., si pro codices || 30 per fraudem dett. cum Cons., fraudem L, ipse fraude M 34 et . . . iudiciis om. Cons. et in priu. et in extraordinariis criminibus Dig.