Quis totidem erexit villas? quis fercula septem agro 95 100 105 dere, et vestem famulo, quem frigus conficit, debitam denegare? Quis majorum nostrorum tot villas ædificavit, quot passim jam exstruuntur? quis eorum in secretis etiam, ac privatis, ubi gulæ indulgetur multo liberius, cœnis, diversi generis dapes septem mensis apposuit? clientes suos avi nostri cadem secum accipiebant mensa; nunc illis in domus vestibulo parata est exigua sportula, quam miseri post attritam cursitando salutandoque togam, avide raptimque auferant, ac ne quidem sine lite et labore. Est qui tuum os intueatur diligenter, antequam sportulam largiatur, metuens videlicet, ne tu in alterius venias locum, teque clientem esse mentiaris. Ubi compertum fuerit, qui sis, quo jure sportulam petas, tunc ea dabitur. Præclarus ille patronus per præconem arcessit principes civitatis, ab antiquis illis Trojanis ortos; nam ipsi quoque pro foribus in clientium turba conferti et obnixi adstant. « Da sportulam prætori primum; da deinde tribuno», ait patronus: sed cum illis pugnat libertinus; << ante illos, exclamat, huc accessi; da mihi priori: quis mihi sit pudor, aut religio tueri hunc quem occupavi locum, licet oriundus sim ex urbe ad Euphratem sita, meque servum esse, si negare vellem, satis indicaret ac probaret aurium perforata pars ima? verum tabernas quinque habeo in urbe, quarum ex annua pensione conficio sestertia quadringenta. Quid habet ipsa senatoria dignitas, quare tanto expetatur opere, si quidem Corvinus ex amplissimis senatoribus genitus, eo redactus est inopiæ, ut ovium gregem conductum in Conductas Corvinus oves? Ego possideo plus Nondum habitas, nullas nummorum ereximus aras, Sed quum summus honor finito computet anno, : 115 I 20 agro Laurenti pascat? Mecum non certarent opibus Pallas et Licinius tribuni ergo exspectent: priorem locum obtineat, qui ditior est; nec sacro-sancto illi magistratui concedat, qui non ita pridem Romam oblitis gypso pedibus accessit; quoniam sane divinis honoribus pecuniam prosequimur, licet nondum ipsi templum sit exstructum, necdum ullæ nummis aræ fuerint positæ, uti positæ sunt Paci, Fidei, Victoriæ, Virtuti atque Concordiæ, cujus templum resonat strepitu ciconiarum in ejus turribus nidificantium, quum nidos quos exacta hyeme revisunt, læto videntur plausu salutare. » 117. Quod si primores urbis cives, qui summos in ea magistratus gerunt, exeunte anno referunt in librum suarum rationum, quid apportet ipsis lucri sportula, quantam ad censum annuum accessionem faciat; quam miseram esse clientium conditionem necesse est, qui censu omni et patrimonio carentes, ex iis, quos a patrono capiunt, nummulis, coguntur togam, calceos, panem, ac pauca uvida, quibus focum accendant, ligna emere? Quid, quod ipsi nobiles in lecticis gestati, ad centum illos quadrantes corrogandos frequentissimi convolant; nec viri tantum, sed illorum etiam uxores, ægrotæ vel gravidæ, quæ per omnia limina circumferuntur, adeo ut aliquis callidior (quod artificium jam est pervulgatum) sportulam etsi Ostendens vacuam et clausam pro conjuge sellam. Ipse dies pulchro distinguitur ordine rerum : a 125 130 135 dari petat absenti uxori suæ, quam esse fingit in vacua lectica et clausa. Hic, inquit, Galla est, uxor mea; oro, ne patere, ut diutius exspectet. Quid moraris autem, et sportulam cunctaris dare? Juvat illam ipsam intueri, inquit sportulæ dispensator; age, Galla, effer caput e lectica, si vere hic ades. Noli eam inclamaré, maritus respondet; ægra est, ac indulget somno. » 127. Prosequamur ceteras diei occupationes egregias. Post acceptam a divite patrono sportulam, eum assectantur usque in forum Augusti, ubi celebris illa visitur Apollinis statua, qui causidicos et lites quotidie audit, et aliæ complures ducum et imperatorum, qui triumphi honorem adepti sunt, inter quas nescio quis Ægyptius, aut Arabum princeps, non dubitavit suam ponere magnificis titulis et inscriptionibus insignitam, juxta quam urinam reddere etiam non impune licet. Postea redeunt domum antiqui clientes, cursitando defatigati, et exspectata diu multumque cœna liberaliore; demum, frustrati suis votis et exspectatione, discedunt. O miseras, o falsas hominum spes! Caules emere coguntur, et ligna quibus illos coquant. 135. Interim illorum patronus ingurgitabit se lectissimis cibis, quos sylvæ, quos maria suppeditabunt, et in toro solus accumbet ; jam enim illis divitibus mos est unam instruere mensam inter tot amplas et pretiosas ac prisco elaboratas opere mensas, quas domi Nullus jam parasitus erit! sed quis ferat istas Nil erit ulterius, quod nostris moribus addat 140 145 150 habent; in qua tamen una dapibus oneranda tantos faciunt sumptus, ut integra patrimonia absumant : itaque nemo jam parasitus reperietur. At quis tam immanem, tam sordidam ingluviem æquo animo ferre possit? cujus demum intemperantiæ est, aprum integrum apponere uni homini, aprum, inquam, ideo natum, ut inter plures convivas simul epulantes dividatur? nec inultam hanc diu tamen gulam fers; debitas continuo pœnas dependis, quum cibo onustus exuis vestem, ut balneum petas, necdum digesto pavone, quem avide vorasti. Ex illa videlicet stomachi, tot cibos ferre et coquere negantis, cruditate, oriuntur mortes repentinæ multorum, ac præcipue senum, qui tolluntur e medio ante conditum testamentum. Recens ac subitus rumor alicujus hujusmodi mortis per omnia convivia domosque spargitur, hominibus, ad rei novitatem, ut ad monstri fabulæque narrationem, demirantibus, nec tamen valde ingemiscentibus ob mortem avari senis: effertur ad rogum mortuus, ab amicis iratis et dolentibus nihil sibi testamento relictum esse; immo plaudentibus et gaudentibus, quod avarus helluo male perierit. 147. Nihil habebunt posteri, quo mores nostros ac scelera vincant: iisdem plane cupiditatibus vitiisque laborabuut. Ad summum omnis nequitiæ venimus. Nullus itaque modus satiræ sit; in altum patentia vela demus. Roget quis, an tibi satis est ingenii pro tam amplo ac difficili argumento? estne illa, quæ priscis vatibus aderat, facultas Quid refert dictis ignoscat Mucius, an non? Qui dedit ergo tribus patruis aconita, vehatur Quum veniet contra, digito compesce labellum. Accusator erit, qui verbum dixerit; hic est. Securus licet Æneam Rutulumque ferocem Committas: nulli gravis est percussus Achilles; Aut multum quæsitus Hylas, urnamque sequutus. Ense velut stricto quoties Lucilius ardens Infremuit, rubet auditor, cui frigida mens est 155 160 165 aperte, simpliciter scribendi quodcumque mens et ira suasisset, quam libertatem appellarem, si liceret ejus nomen edere? Ego vero parum laboro, utrum Mucius, aut alius ejusmodi, quem meis carminibus descripsero, mihi vera dicenti parcat, necne. 155. Sit ita sane. At si Tigellinum loco Mucii describas, tu palo per interiora transfixus combustusque, tædam ardentem de te dabis, qua vivi et stantes cremari solent illi, quibus stipes adactus per medium corpus e gutture fumanti emergit; quæ tæda, id est, corpus incensum et unco tractum per mediam arenam, latum pulveri sulcum inscribit. 158. Ergo patiar eum, qui tres patruos suos veneno sustulit, gestari impune in lectica instrata pulvillis pluma fartis, ex qua nos humi per vicum ingredientes despectabit? 160. Patere omnino : quin etiam, quum illum habueris obvium, impone digitum ori, nec hiscere quidem aude. Si quis enim vel hanc duntaxat vocem miserit: hic ille Tigellinus est; statim aliquis præsto erit, qui verbum istud excipiat, eumque accuset, a quo fuerit prolatum. Potes enimvero Rutulorum regem Turnum, et Eneam inter se pugnantes tuto describere: nemo ægre fert, nec stomachatur, quum Achillem a Paride vulneratum audit, aut ab Hercule diu vestigatum Hylan, qui cum urna haustus aquis perierat. Verum quoties poeta satiricus, puta Lucilius, incensus ira, stylum in flagitiosos, tamquam ensem, distringit, tunc auditor, suorum |