Page images
PDF
EPUB

eorum fieret; sive quis matremfamilias aut praetextatum praetextatamve assectatus fuerit; sive cuius pudicitia attentata esse dicetur; et denique aliis pluribus modis admitti iniuriam manifestum est. §. 1 J. ht. 4, 4.

Die zwölf Tafeln unterschieden

1) öffentliche den Angegriffenen als ehrlos behandelnde Schmähung, welche sie mit Kapitalstrafe bedrohten.

Nostrae XII. tabulae cum perpaucas res capite sanxissent, in his hanc quoque sanciendam putaverunt, si quis occentavisset sive carmen condidisset, quod infamiam faceret flagitiumve alteri. Cic. rep. IV. 10, 12.

2) Körperliche Verstümmelung, welche als Zerstörung eines Gliedes zur Vergeltung mit Gleichem, als bloses Zerbrechen oder Zersplittern eines Knochens zur Forderung einer Geldbusse von 300 As berechtigte.

3) Jede geringere Kränkung begründete die Forderung einer Busse von 25 As.

An die Stelle dieser bestimmten Strafen setzte das prätorische Edict die intra annum anzustellende actio injuriarum aestimatoria auf eine nach der Schwere des einzelnen Falles zu bestimmende Geldbusse; der Kläger hatte eine bestimmte Summe zu beantragen, deren Ermässigung im richterlichen Ermessen stand. Für den Fall thätlicher Injurie erhielt diese Forderung eine gesetzliche Grundlage durch eine (ausserdem öffentliche Bestrafung anordnende) lex Cornelia. (673 d. St.)

Poena autem iniuriarum ex lege XII tabularum propter membrum quidem ruptum talio erat: propter os uero fractum aut conlisum trecentorum assium poena erat statuta, si libero os fractum erat; at si seruo, CL: propter ceteras uero iniurias XXV assium poena erat constituta. Et uidebantur illis temporibus in magna paupertate satis idoneae istae pecuniae poenae esse. Set nunc alio iure utimur: permittitur enim nobis a praetore ipsis iniuriam aestimare, et iudex uel tanti condemnat, quanti nos aestimauerimus, uel minoris, prout ei uisum fuerit. Gai. III. 223. 224.

III. Furtum ist jede Aneignung eines Vortheiles durch wissentlich unberechtigte Behandlung einer beweglichen Sache; sei sie nun Aneignung der Sache selbst, ihrer Benützung oder ihres einem Dritten zustehenden Besitzes, und sei sie durch Wegnahme, Unterschlagung oder Entgegennahme der Sache vermittelt.

Is, qui depositum abnegat, non statim etiam furti tenetur, sed ita, si intercipiendi causa occultaverit. Furtum est contrectatio rei fraudulosa lucri faciendi gratia, vel ipsius rei vel etiam usus eius possessionisve. L. 1 §. 1, 2 D. ht. 47, 2.

Furtum fit, cum quis indebitos nummos sciens acceperit. L. 18 D. de cond. furt. 13, 1.

Die zwölf Tafeln sprachen den auf der That ertappten fur dem Verletzten zu, während sie diesem im Falle eines furtum nec manifestum nur die Forderung einer Geldstrafe vom doppelten Betrage des Entwendeten gewährten. Nach einer Neuerung des prätorischen Edictes ging sodann auch die actio furti manifesti auf Zahlung einer Geldbusse und zwar vom vierfachen Betrage des Entwendeten. Von der jedem durch das furtum Verletzten zustehenden Strafforderung (actio furti) ist zu unterscheiden die daneben dem Eigenthümer der res furtiva zustehende Ersatzforderung (condictio furtiva S. 159 unten).

Besondere Strafforderungen gingen

1) gegen den des abgeleugneten Besitzes der entwendeten Sache Ueberführten auf das Dreifache: actio furti concepti. Gegen denjenigen, welcher ihm die Sache zugesteckt hatte, damit sie bei ihm gefunden würde, macht jener das Recht des Rückgriffes mittelst actio furti oblati geltend.

2) Wer sich der Haussuchung widersetzt, haftet, wenn die Sache bei ihm gefunden wird, mittelst actio furti prohibiti gleich einem fur manifestus auf das Vierfache. Eine actio furti non exhibiti ging gegen denjenigen, welcher die Recognoscirung einer bei ihm gefundenen Sache verwehrte.

-

Manifestum furtum quidam id esse dixerunt, quod, dum fit, deprehenditur, alii vero ulterius, quod eo loco deprehenditur ubi fit . . . magis tamen plerique posteriorem (opinionem) probant. Conceptum furtum dicitur, cum aput aliquem testibus praesentibus furtiua res quaesita et inuenta est: nam in eum propria actio constituta est, quamuis fur non sit, quae appellatur concepti. Oblatum furtum dicitur, cum res furtiua tibi ab aliquo oblata sit, eaque aput te concepta sit; vel utique si ea mente data tibi fuerit, ut aput te potius quam aput eum, qui dederit, conciperetur; nam tibi, aput quem concepta est, propria aduersus eum, qui optulit, quamuis fur non sit, constituta est actio, quae appellatur oblati. Est etiam prohibiti furti aduersus eum, qui furtum quaerere uolentem prohibuerit. Poena manifesti furti ex lege XII tabularum capitalis erat: nam liber uerberatus addicebatur ei, cui furtum fecerat; utrum autem seruus efficeretur ex addictione, an adiudicati loco constitueretur, ueteres quaerebant.— Postea improbata est asperitas poenae et tam ex serui persona quam ex liberi quadrupli actio praetoris edicto constituta est. Nec manifesti furti poena per legem XII tabularum dupli inrogatur, eamque etiam praetor conseruat. Concepti et oblati poena ex lege XII tabularum tripli est, eaque similiter a praetore seruatur. Prohibiti actio quadrupli est ex edicto praetoris introducta. lex autem eo

nomine nullam poenam constituit; hoc solum praecepit, ut qui quaerere uelit, nudus quaerat, linteo cinctus, lancem habens; qui si quid inuenerit iubet id lex furtum manifestum esse. Gai. III. 183-92.

Praeterea poena constituitur edicto praetoris per actionem furti non exhibiti adversus eum, qui furtivam rem apud se quaesitam et inventam non exhibuit. Sed hae actiones, id est concepti et oblati, et furti prohibiti, nec non furti non exhibiti, in desuetudinem abierunt. Cum enim requisitio rei furtivae hodie secundum veterem observationem non fit, merito ex consequentia etiam praefatae actiones ab usu communi recesserunt, cum manifestissimum est, quod omnes, qui scientes rem furtivam susceperint et celaverint, furti nec manifesti obnoxii sunt. §. 4 J. de obl. quae ex del. 4, 1. IV. Rechtswidrige nicht mit Aneignung eines Vortheils verbundene Schädigung hatten die zwölf Tafeln in bestimmten ausgezeichneten Fällen mit Strafe bedroht; von allgemeinerer Tragweite waren die Bestimmungen der lex Aquilia, eines Plebiscits von ungewissem Alter. Während ihr zweites Kapitel sich gegen die Untreue des eine Forderung durch eigenmächtigen Erlass vernichtenden Nebengläubigers (adstipulator §. 64 I. A) wandte, betraf ihr erstes und drittes Kapitel die Beschädigung fremder körperlicher Sachen durch unmittelbare körperliche Einwirkung (damnum corpore corpori datum).

A. Voraussetzung war ein damnum injuria datum d. h. 1) negativ, dass kein Recht zu der schädigenden Handlung bestand.

Si servus servave iniuria occisus occisave fuerit, lex Aquilia locum habet. Iniuria occisum esse, merito adicitur; non enim sufficit occisum, sed oportet iniuria id esse factum. Itaque si servum tuum latronem insidiantem mihi occidero, securus ero; nam adversus periculum naturalis ratio permittit se defendere. L. 3, 4 ht. 9, 2.

2) positiv, dass der Schaden irgendwie, wenn auch nur durch levis culpa, verschuldet war.

Iniuriam autem hic accipere nos oportet, non quemadmodum circa iniuriarum actionem contumeliam quandam, sed quod non iure factum est, hoc est contra ius, id est, si culpa quis occiderit, et ideo interdum utraque actio concurrit, et legis Aquiliae, et iniuriarum; sed duae erunt aestimationes alia damni, alia contumeliae. Igitur iniuriam hic damnum accipiemus culpa datum, etiam ab eo, qui nocere noluit. L. 5 §. 1 D. ht. B. Rechtliche Wirkung der Schädigung war die Pflicht der Entschädigung des Eigenthümers.

1) Dieselbe beruhte auf gesetzlicher damnatio und ging im Falle der Ableugnung auf das Doppelte.

(Lege Aquilia) cavetur, ut adversus infitiantem in duplum actio esset. L. 2 §. i D. ht.

2) Bei der Berechnung des Schadens durfte der höchste Werth zu Grunde gelegt werden, den die Sache gehabt hatte

a) innerhalb des letzten Jahres im Falle des ersten Kapitels

d. h. der Tödtung eines Sklaven oder quadrupes pecus; Lege Aquilia capite primo cavetur, ut QUI SERVUM SERVAMVE ALIENUM ALIENAMVE QUADRUPEDEM VEL PECUDEM INIURIA OCCIDERIT, QUANTI ID IN EO ANNO PLURIMI FUIT, TANTUM AES DARE DOMINO DAMNAS ESTO, L. 2 pr. eod. b) innerhalb der letzten 30 Tage in allen anderen oder

den Fällen des dritten Kapitels.

Tertio autem capite ait eadem lex Aquilia: CETERARUM RERUM, PRAETER HOMINEM ET PECUDEM OCCISOS, SI QUIS ALTERI DAMNUM FAXIT, QUOD USSERIT, FREGERIT, RUPERIT INIURIA, QUANTI EA RES FUIT IN DIEBUS TRIGINTA PROXIMIS, TANTUM AES DOMINO DARE DAMNAS ESTO. Inquit lex: ruperit; rupisse verbum fere omnes veteres sic intellexerunt, corruperit. L. 27 §. 5, 13 eod. 3) Die Nothwendigkeit den Betrag des angerichteten Schadens zu entrichten war eine jeden Theilnehmer an der Beschädigung treffende Strafe.

Et si cum uno agatur, ceteri non liberantur, nam ex lege Aquilia quod alius praestitit, alium non relevat, cum sit poena. L. 11 §. 2 D. ht.

Ueber das Anwendungsgebiet der actio legis Aquiliae hinaus gewährte man später eine ihr analoge Ersatzforderung im Falle der nicht durch unmittelbare körperliche Einwirkung (corpore) sowie in einzelnen Fällen der nicht corpori zugefügten Beschädigung.

Celsus autem multum interesse dicit, occiderit, an mortis causam praestiterit, ut, qui mortis causam praestitit, non Aquilia, sed in factum actione teneatur. Unde affert eum, qui venenum pro medicamento dedit, et ait, causam mortis praestitisse, quemadmodum eum, qui furenti gladium porrexit; nam nec hunc lege Aquilia teneri, sed in factum. Si quis alienum vinum vel frumentum consumserit, non videtur damnum iniuria dare; ideoque utilis danda est actio. L. 7 §. 6, L. 30 §. 2 ht.

[ocr errors]

V. Ist der Begriff der injuria und des furtum schon den zwölf Tafeln bekannt, während der des damnum injuria datum späterer Gesetzgebung seinen Ursprung verdankt, so ist erst prätorische Schöpfung das besondere Vergehen der vi bona rapta. Das der Zeit der Bürgerkriege entstammende Edict wendete sich ursprünglich gegen die durch eine bewaffnete Menge verübten Vermögensverletzungen. Indem man sodann einerseits das Erforderniss der Waffengewalt sowie später das einer versammelten Menge fallen liess und andererseits das dem ursprünglichen Thatbestande nicht wesentliche Moment der Aneignung betonte,

entstand der Begriff des Raubes oder des vermittelst persönlicher Vergewaltigung verübten furtum. Die actio vi bonorum raptorum geht auf das Vierfache des geraubten Betrages. Während einerseits die actio injuriarum und die actio furti ausschliesslich die Forderung einer Strafe geltend machen, neben welcher das furtum eine nach Analogie vertragsmässiger behandelte Ersatzforderung gewährt, und andererseits die actio legis Aquiliae als eine auf den Betrag des angerichteten Schadens gehende Strafforderung zugleich Ersatzforderung ist: so verfolgt im Gegensatze hiezu die actio vi bonorum raptorum als actio mixta die Zwecke des Ersatzes und der Bestrafung nebeneinander, indem zur Verbindlichkeit der Entschädigung die weitere ihres als Strafe zu entrichtenden dreifachen Betrages hinzutritt.

[ocr errors]

Judicium vestrum est: Quantae pecuniae paret dolo malo familiae Q. Fabi vi hominibus armatis coactisve damnum datum esse M. Tullio. -- Judicium datum est in quadruplum. — Hoc iudicium paucis hisce annis propter hominum malam consuetudinem nimiamque licentiam constitutum est. M. Lucullus. . primus hoc iudicium composuit. Et cum sciret de damno legem esse Aquiliam, tamen . . necesse putavit esse . . poenam graviorem constituere, ut metu comprimeretur audacia. Cic. pro Tull. §. 7 sqq. Praetor ait: SI CUI DOLO MALO HOMINIBUS COACTIS DAMNI QUID FACTUM ESSE DICETUR, SIVE CUIUS BONA RAPTA ESSE DICENTUR, IN EUM, QUI ID FECISSE DICETUR, IUDICIUM DABO. ITEM SI SERVUS FECISSE DICETUR, IN DOMINUM IUDICIUM NOXALE DABO. Hoc edicto contra ea, quae vi committuntur, consuluit praetor. L. 2 pr. §. 1 D. ht. 47, 8.

Qui res alienas rapit, tenetur quidem etiam furti (quis enim magis alienam rem invito domino contrectat, quam qui vi rapit? ideoque recte dictum est, eum improbum furem esse): sed tamen propriam actionem eius delicti nomine praetor introduxit, quae appellatur vi bonorum raptorum, et est intra annum quadrupli, post annum simpli. Quae actio utilis est, etiamsi quis unam rem, licet minimam, rapuerit. Quadruplum autem non totum poena est, et extra poenam rei persecutio, sicut in actione furti manifesti diximus: sed in quadruplo inest et rei persecutio, ut poena tripli sit. pr. J. ht. 4, 2.

2. Obligationes quasi ex delicto.
§. 60.

Ohne Voraussetzung eigener Schuld besteht eine delictsartige Verantwortlichkeit für gewisse Verletzungen

1) für nautae, caupones und stabularii wegen der durch ihr Dienstpersonal verübten Verletzungen, welche gegen sie eine Strafforderung auf das Doppelte begründen.

« PreviousContinue »