breviter videris in eandem diem aut condicionem spopondisse: nec enim necesse est in respondendo eadem omnia repeti, quae stipulator expresserit. § 5 I. de inut. stip. (III, 19).

De voorwaarde maakt de werking van den wil en de wilsverklaring onzeker, niet hun bestaan. Als een erflater schrijft: Titius heres esto, si navis ex Asia venerit, dan is zijn wil geen oogenblik onzeker of zwevende. Hij weet zeer bepaald, wat hij wil: als de voorwaarde vervuld wordt, zal Titius erfgenaam zijn; als zij niet vervuld wordt, zal Titius het niet zijn. Onzeker is alleen, welke werking de wilsverklaring zal hebben.

De voorwaarde is eene eigenaardige bepaling, door partijen omtrent de werking hunner wilsverklaring gemaakt. Waar het effect eener wilsverklaring reeds krachtens rechtsvoorschrift afhankelijk is van eene onzekere gebeurtenis, daar wordt deze niet voorwaardelijk genoemd, al is door partijen die afhankelijkheid nog ten overvloede uitgesproken. Bijv. ik stel Titius in tot erfgenaam „indien hij mij overleeft"; de onzekerheid, die hier bestaat, zou er even goed. zijn, op grond der bepalingen van het recht, al ware die zoogenaamde voorwaarde niet in de verklaring opgenomen (condiciones tacitae, condiciones juris).

Condiciones extrinsecus, non ex testamento venientes, id est quae tacite inesse videantur, non faciunt legata condicionalia. Papin. 1. 99 D. de cond. et dem. (XXXV, 1).

Cornelius et Maevius, uter eorum volet, heres esto": uterque vult: Trebatius neutrum fore heredem, Cartilius utrumque: tu cui adsentiaris? Proculus: Cartilio adsentio et illam adjectionem „uter eorum volet" supervacuam puto: id enim etiam ea non adjecta futurum fuit, ut, uter vellet, heres esset, uter nollet, heres non esset. Quod si hi ex numero necessariorum heredum essent, tum id non frusta adjectum esse et non solum figuram, sed vim quoque condicionis continere: dicerem tamen, si uterque heres esse vellet, utrumque heredem esse. Procul. 1. 70 D. de hered. inst. (XXVIII, 5).

Inest autem condicio legati, veluti cum ita legamus: „quod ex Arescusa natum fuerit, heres dato" aut fructus, qui ex eo fundo percepti fuerint, heres dato" aut „servum, quem alii non legavero, Sejo dato." Pomp. 1. 1 § 3 D. de cond. et dem. (XXXV, 1).

Quaedam autem condiciones etiam supervacuae sunt, veluti si ita scribat: ,.Titius heres esto. Si Titius hereditatem meam adierit, Maevio decem dato": nam pro non scripto ea condicio erit, ut omnimodo ad heredem Maevii legatum transeat, etiamsi Maevius ante aditam hereditatem decesserit. Et idem, si ita fuerit scriptum: si Titius hereditatem meam adierit, intra dies centum Maevio decem dato": nam hoc legatum in diem erit, non sub condicione, quia definitio Labeonis probanda est dicentis id demum legatum ad heredem legatarii transire, quod certum sit debitum iri, si adeatur hereditas. Pomp. 1. 22 § 1 D. quando dies leg. (XXXVI, 2).

Dotis promissio non ideo minus valebit, quod ignorante initio patre nuptiae non fuerint, si postea consenserit, cum omnis dotis promissio futuri matrimonii tacitam condicionem accipiat. . . . Papin. 1. 68 D. de J. D. (XXIII, 3).

Eene ware voorwaarde is er alleen dan, wanneer de gebeurtenis, waarvan de werking van den wil afhankelijk is gesteld, toekomstig en onzeker is. Ontbreekt een dezer vereischten, dan is er slechts in schijn eene voorwaarde; de eigenaardige gevolgen eener voorwaarde komen dan niet voor. Zoo, wanneer de bedoelde gebeurtenis niet toekomstig is, maar reeds heeft plaats gehad of op hetzelfde oogenblik plaats grijpt, al is ook de uitslag aan partijen nog onbekend. Evenzoo, wanneer de gebeurtenis niet onzeker is, wanneer namelijk de werking van den wil afhankelijk is gesteld van het plaats hebben van een feit, dat noodwendig geschieden moet (,indien X sterft"), of van het achterwege blijven van een feit, dat onmogelijk geschieden kan (,,indien gij met den vinger den hemel niet aanraakt"). Van eene ware voorwaarde kan men ook niet spreken, wanneer de werking van den wil afhankelijk is gesteld van het plaats vinden. van een feit, dat onmogelijk geschieden kan; daar echter door het recht aan zoodanige bepaling eigenaardige gevolgen zijn verbonden, maakt men men het oog hierop, ofschoon ten onrechte, de onderscheiding van mogelijke en onmogelijke voorwaarden (zie verder hieronder § 83, IV).

Condiciones, quae ad praeteritum vel ad praesens tempus referuntur, aut statim infirmant obligationem aut omnino non differunt: veluti „si Titius consul fuit" vel si Maevius vivit, dare spondes?" Nam si ea ita non sunt, nihil valet stipulatio: sin autem ita se habent, statim valet. Quae enim per rerum naturam certa sunt, non morantur obligationem, licet apud nos incerta sint. § 6 I. de V. O. (III, 15).

Cum ad praesens tempus condicio confertur, stipulatio non suspenditur et, si condicio vera sit, stipulatio tenet, quamvis tenere contrahentes condicionem ignorent, veluti „si rex Parthorum vivit, centum mihi dari spondes?" Eadem sunt et cum in praeteritum condicio confertur. Papin. 1. 37 D. de reb. cred. (XII, 1).

Respiciendum enim esse, an, quantum in natura hominum sit, possit scire eam debitu iri. Scaev. 1. 38 D. eod..

Itaque tunc potestatem condicionis optinet, cum in futurum confertur. Papin. 1. 39 D. eod.

Si quem ita institutum ponamus: „ille, si eum codicillis heredem scripsi, heres esto", valet institutio etiam in filio qui in potestate est, cum nulla sit condicio, quae in praeteritum confertur vel quae in praesens, veluti „si rex Parthorum vivit,,,si navis in portu stat". Ulp. 1. 10 § 1 D. de cond. inst. (XXVIII, 7).

Qui sub condicione stipulatur, quae omnimodo exstatura est, pure videtur stipulari. Ulp. 1. 9 § 1 D. de novat. (XXXXVI, 2).

Quod si ea condicione debetur, quae omnimodo exstatura est, solutum repeti non potest, licet sub alia condicione, quae an impleatur incertum est, si ante solvatur, repeti possit. Ulp. 1. 18 D. de cond. ind. (XII, 6).

Heres meus, cum morietur Titius, centum ei dato". Purum legatum est, quia non condicione, sed mora suspenditur: non potest enim condicio non existere. Papin. 1. 79 pr. D. de cond. et dem. (XXXV, 1).

Si in non faciendo impossibilis condicio institutione heredis sit expressa,

secundum omnium sententiam heres erit. perinde ac si pure institutus esset. Ulp. 1. 51 § 1 D. de hered. inst. (XXVIII, 5).

Impossibilis condicio cum in faciendum concipitur, stipulationibus obstat: aliter atque si talis condicio inseratur stipulationi,,si in caelum non ascenderit": nam utilis et praesens est et pecuniam creditam continet. Ulp. 1. 7 D. de V. O. (XXXXV, 1).

Terwijl de voorwaarde in het algemeen zoowel bij rechtshandelingen ter zake des doods als bij die onder de levenden toegelaten is, zijn er sommige handelingen, die geene voorwaarde, zelfs geene oneigenlijke, dulden, zoodat ze door bijvoeging eener voorwaarde nietig worden, zoo bijv. de bijstand van den voogd (zie hieronder II, § 139), de mancipatio (zie hieronder II, § 146), de acceptilatio (zie hieronder III, § 212). Bij andere rechtshandelingen zijn slechts enkele bepaalde voorwaarden uitgesloten; zoo verdraagt de instelling van den suus heres geene niet-potestatieve voorwaarde; bij erfstellingen wordt eene ontbindende voorwaarde voor niet geschreven gehouden (zie hieronder III, § 227).

Sed et si quis ita dixerit: si solvendo hereditas est, adeo hereditatem ̈, nulla aditio est. African. 1. 51 § 2 D. de A. v. O, H. (XXIX, 2).

Actus legitimi, qui non recipiunt diem vel condicionem, veluti emancipatio, acceptilatio, hereditatis aditio, servi optio, datio tutoris, in totum vitiantur per temporis vel condicionis adjectionem. Nonnumquam tamen actus supra scripti tacite recipiunt, quae aperte comprehensa vitium adferunt. Nam si acceptum feratur ei, qui sub condicione promisit, ita demum egisse aliquid acceptilatio intellegitur, si obligationis condicio exstiterit: quae si verbis nominatim acceptilationis comprehendatur, nullius momenti faciet actum. Papin. 1. 77 D. de R. J. (L, 17).

Sub condicione cognitor non recte datur, non magis quam mancipatur aut acceptum vel expensum fertur: nec ad rem pertinet, an ea condicio sit inserta. quae non expressa tacite inesse videatur. Fragm. Vat. § 329.

Filius, qui fuit in potestate, sub condicione scriptus heres, quam senatus ant princeps improbant, testamentum infirmet patris, ac si condicio non esset in ejus potestate: nam quae facta laedunt pietatem existimationem verecundiam nostram et, ut generaliter dixerim, contra bonos mores fiunt, nec facere nos posse credendum est. Papin. 1. 15 D. de cond. inst. (XXVIII, 7).

Ei qui solvendo non est aliquo casu evenit, ut et servus cum libertate heres exsistat et praeterea alius heres adiciatur: veluti si servo vo eum libertate herede instituto ita adjectum sit: „si mihi Stichus heres erit, tune Titius quoque heres esto": nam Titius, antequam Stichus ex testamento heres exstiterit, heres esse non potest, cum autem semel heres exstiterit servus, non potest adjectus efficere, ut qui semel heres exstitit desinat heres esse. Gajus 1. 89 D. de hered. inst. (XXVIII, 5).

§ 83. VERVOLG. VERSCHILLENDE SOORTEN VOORWAARDEN.

De voorwaarden worden onderscheiden in

I. stellige en ontkennende, naarmate de werking der wilsverklaring afhankelijk is gesteld van het al of niet plaats hebben eener ge

beurtenis. In het eerste geval wordt de voorwaarde vervuld, zoodra de gebeurtenis plaats heeft; in het tweede geval is zij niet vervuld, voordat het zeker is, dat de gebeurtenis niet meer kan plaats grij pen. Die zekerheid bestaat dikwijls eerst bij den dood van den gerechtigde; evenzoo blijft soms bij de stellige voorwaarden de vervulling onzeker gedurende het geheele leven van den bevoordeelde, b.v. wanneer de beschikking afhankelijk is gemaakt van eene reeks van handelingen gedurende dat leven. Voor deze gevallen, waarmede eenige andere zijn gelijk gesteld, heeft het Romeinsche recht wat uiterste wilsbeschikkingen betreft eene bijzondere bepaling gemaakt; de bevoordeelde kan dadelijk in het genot treden van hetgeen hem is toegezegd, mits zekerheid stellende, dat hij het ontvangene zal teruggeven, indien later iets geschiedt in strijd met de voorwaarde (cautio Muciana). Voor erfstellingen. met opschortende voorwaarde heeft de Praetor eene meer algemeene regeling vastgesteld (zie hieronder III, § 227);

Sub condicione stipulatio fit, cum in aliquem casum differtur obligatio, ut, si aliquid factum fuerit aut non fuerit, stipulatio committatur, veluti si Titius consul factus fuerit, quinque aureos dare spondes?" Si quis ita stipuletur „si in Capitolium non ascendero. dare spondes?" perinde erit, ac si stipulatus esset cum morietur dari sibi . . . . § 4 I. de V. O. (III, 15).

Sed et si ita stipulatus fuero: si in Capitolium non ascenderis" vel „Alexandriam non ieris, centum dari spondes?" non statim committetur stipulatio, quamvis Capitolium ascendere vel Alexandriam pervenire potueris, sed cum certum esse coeperit te Capitolium ascendere vel Alexandriam ire non posse. Papin. 1. 115 § 1 D. de V. O. (XXXXV, 1).

Titio fundus, si in Asiam non venerit, idem, si pervenerit, Sempronio legatus est. Cum in omnibus condicionibus, quae morte legatariorum finiuntur, receptum est, ut Muciana cautio interponatur, heres cautionem a Titio accepit et fundum ei dedit. . . . Papin. 1. 73 D. de cond. et dem. (XXXV, 1).

Hoe genus legati si Titio non nupserit" perinde habendum est, ac si post mortem Titii legatum fuisset, et ideo neć Muciana satisdatione interposita capere legatum potest. Sed et alii nubendo nihilo minus legatum consequitur. Julian. 1. 106 D. eod. Mucianae cautionis utilitas consistit in condicionibus, quae in non faciendo sunt conceptae, ut puta si in Capitolium non ascenderit, si Stichum non manumiserit" et in similibus: et ita Aristoni et Neratio et Juliano visum est:

quae sententia et constitutione divi Pii comprobata est. Nec solum in legatis placuit, verum in hereditatibus quoque idem remedium admissum est. Ulp. 1. 7 pr. D. eod.

Is. cui sub condicione non faciendi aliquid relictum est, ei scilicet cavere debet Muciana cautione, ad quem jure civili, deficiente condicione, hoc legatum eave hereditas pertinere potest. Gajus 1. 18 D. eod.

Cum sub hac condicione fundus alicui legatus esset „si servum non manumiserit et, si manumiserit, legatum fundi ad Maevium translatum esset, legatarius de non liberando satisdedit et legatum accepit et postea liberavit: quaero, an aliquid Maevio detur. Respondit, si cui ita legatum erit si servum non manumiserit", satisdatione interposita accidere ab herede legatum poterit et, si

postea servum manumiserit, commissa stipulatione heredi vel fundum vel quanti ea res est restituet eoque casu heres ei, cui ex sequenti condicione legatum debuerit, restituet. Javol. 1. 67 D. eod.

II. willekeurige, toevallige en gemengde voorwaarden (condiciones potestativae, casuales, mixtae), naarmate, van het standpunt van den voorwaardelijk gerechtigde, de vervulling afhangt van zijn wil, van uiterlijke omstandigheden waartoe ook behoort de wil van een derde of van beide te gelijk.

De schuldenaar kan verbonden zijn onder eene voorwaarde, waarvan hij zelf de uitvoering in de hand heeft, bijv. het verrichten of niet-verrichten eener daad, die in zijne macht staat; ook deze voorwaarden brengt men wel tot bovengenoemde willekeurige. Maar de verbintenis onder de voorwaarde: „indien ik wil", is ongeldig, omdat deze hoegenaamd geene gebondenheid medebrengt. Over den koop op de proef, zie hieronder III, § 190;

Sin autem aliquid sub condicione relinquatur vel casuali vel potestativa vel mixta, quarum eventus ex fortuna vel ex honoratae personae voluntate vel ex utroque pendeat, vel sub incerta die, expectare oportet condicionis eventum, sub qua fuerit derelictum, vel diem, ut tune cedat, cum vel condicio impleatur vel dies incertus extiterit ... Justinian. 1. un. § 7 C. de caduc. toll, (VI, 51). Sub hac condicione si volam" nulla fit obligatio: pro non dicto enim est, quod dare nisi velis cogi non possis: nam nec heres promissoris ejus, qui numquam dare voluerit, tenetur, quia haec condicio in ipsum promissorem numquam exstitit. Pomp. 1. 8 D. de O. et A. (XXXXIV, 7).

Si ita legetur: «heres dare damnas esto, si in Capitolium non ascenderit”, utile legatum est, quamvis in potestate ejus sit ascendere vel non ascendere. Paul. 1. 3 D. de legat. II. (XXXI).

Si stipulatus hoc modo fuero: «si intra biennium Capitolium non ascenderis, dari?", non nisi praeterito biennio recte petam. Pomp. 1. 27 § 1 D. de V. O. (XXXXV, 1).

Si sic legatum vel fidei commissum sit relictum si aestimaverit heres“ „si comprobaverit" „si justum putaverit", et legatum et fideicommissum debebitur, quoniam quasi viro potius bono ei commissum est, non in meram voluntatem heredis collatum. Ulp. 1. 75 pr. D. de legat. I. (XXX).

Haec venditio servi si rationes domini computasset arbitrio" condicionalis est: condicionales autem venditiones tune perficiuntur, cum impleta fuerit condicio. Sed utrum haec est venditionis condicio, si ipse dominus putasset suo arbitrio, an vero si arbitrio viri boni? Nam si arbitrium domini accipiamus, venditio nulla est, quemadmodum si quis ita vendiderit, vel stipulanti sic spondeat „si voluero, decem dabo": neque enim debet in arbitrium rei conferri, an sit obstrictus. Placuit itaque veteribus, magis in viri boni arbitrium id collatum videri quam in domini. Si igitur rationes potuit accipere nec accepit, vel accepit, fingit autem se non accepisse, impleta condicio emptionis est et ex empto venditor conveniri potest. Ulp. 1. 7 pr. D. de contr. empt. (XVIII, 1).

III. opschortende en ontbindende voorwaarden. Bij de eerste wordt het aanvangen van de beoogde werking der wilsverklaring afhankelijk gesteld van eene toekomstige onzekere gebeurtenis. Bij de