drongen. Overigens kunnen zij zelf de benoeming van een curator uitlokken. Is deze opgetreden, dan heeft de minderjarige zijne toestemming noodig voor het vervreemden van goederen (ook voor het aangaan van verbintenissen?);

Item inviti adulescentes curatores non accipiunt praeterquam in litem: curator enim et ad certam causam dari potest. § 2 I. de curat. (I, 23).

Si curatorem habens minor quinque et viginti annis post pupillarem aetatem res venum dedisti, hunc contractum servari non oportet, cum non absimilis ei habeatur minor curatorem habens, cui a praetore curatore dato bonis interdictum est. Si vero sine curatore constitutus contractum fecisti, implorare in integrum restitutionem, si necdum tempora praefinita excesserint, causa cognita non prohiberis. Diocl. et Maxim. 1. 3 C. de in int. rest. min. (II, 21).

Puberes sine curatoribus suis possunt ex stipulatu obligari. Modest. 1. 101 D. de V. O. (XXXXV, 1).

40.

vrouwen missen in het Justiniaansche recht slechts in enkele opzichten de bevoegdheid tot handelen; bepaaldelijk mogen zij zich niet verbinden voor de schuld van een ander (zie hierboven § 50);

Vellejano senatus consulto plenissime comprehensum est, ne pro ullo feminae intercederent. Nam sicut moribus civilia officia adempta sunt feminis et pleraque ipso jure non valent, ita multo magis adimendum eis fuit id officium, in quo non sola opera nudumque ministerium earum versaretur, sed etiam periculum rei familiaris. Paul. 1. 1 pr., § 1 D. ad SC. Vellej. (XVI, 1).

5o. zij, die van het gebruik van een zintuig verstoken zijn of die niet kunnen schrijven, zijn onbevoegd tot het verrichten van die rechtshandelingen, waarvoor juist het gebruik van dat zintuig of kennis der schrijfkunst noodig is (zie hierboven § 52).

De wilsverklaring, als vereischte voor de rechtshandeling, omvat tweeërlei: de wil en de verklaring. Het is niet genoeg, dat de wil bestaat; hij moet ook zijn geuit, kenbaar geworden. Zoolang de wil opgesloten blijft in het binnenste van partijen, heeft hij geen rechtsgevolg: etsi prior atque potentior est quam vox mens dicentis, tamen nemo sine voce dixisse existimatur”, zegt Celsus in 1. 7 § 2 D. de suppell. leg. (XXXIII, 10). Over de wijze, waarop de wil kan worden kenbaar gemaakt, zie hieronder § 76. In den regel drukt de verklaring een wil uit, die bestaat: doorgaans stemmen wil en verklaring met elkander overeen. Doch hoe, indien ze van elkaar afwijken? Moet, naast de verklaring van den wil, nog als vereischte worden gesteld, dat degene die de verklaring afgaf werkelijk wilde, wat hij verklaarde te willen? Mag deze bewijzen, dat inderdaad de wil niet bij hem bestond, ook wanneer dit bewijs alleen geleverd kan worden door een beroep op omstandigheden, die niet naar buiten waarneembaar waren op het oogenblik

der verklaring? Over de beantwoording dier vragen naar het Romeinsche Recht heerscht in onzen tijd veel verschil van meening. De bronnen geven niet het recht, voor alle gevallen een zelfden regel aan te nemen, ofschoon verreweg de meeste uitspraken tot een bevestigend. antwoord op gemelde vragen aanleiding geven.

Quotiens volens alium heredem scribere alium scripserit in corpore hominis errans, veluti „frater meus" „patronus meus", placet neque eum heredem esse qui scriptus est, quoniam voluntate deficitur, neque eum quem voluit, quoniam scriptus non est. Ulp. 1. 9 pr. D. de hered. inst. (XXVIII, 5).

In ambiguo sermone non utrumque dicimus, sed id dumtaxat quod volumus: itaque qui aliud dicit quam vult, neque id dicit quod vox significat, quia non vult, neque id quod vult, quia id non loquitur. Paul. 1. 3 D. de reb. dub. (XXXIV, 5).

Proscribere palam sic accipimus claris litteris, unde de plano recte legi possit, ante tabernam scilicet vel ante eum locum in qno negotiatio exercetur, non in loco remoto, sed in evidenti. Litteris utrum Graecis an Latinis? Puto secundum loci condicionem, ne quis causari possit ignorantiam litterarum. Certe si quis dicat ignorasse se litteras vel non observasse quod propositum erat, cum multi legerent cumque palam esset propositum, non audietur. Ulp. 1. 11 § 3 D. de inst. act. (XIV, 3).

Dat de werkelijke wil afwijkt van de verklaring, is op tweeërlei wijze mogelijk: òf de handelende persoon is zich er van bewust, dat hij iets anders verklaart dan hij werkelijk wil, òf hij is zich daarvan niet bewust.

I. Het eerste heeft o. a. plaats, wanneer de verklaring bij wijze van scherts, als voorbeeld bij het onderwijs, of op het tooneel wordt uitgesproken.

Verborum quoque obligatio constat, si inter contrahentes id agatur: nec enim si per jocum puta vel demonstrandi intellectus causa ego tibi dixero „spondes"? et tu responderis „spondeo", nascetur obligatio. Paul. 1. 3 § 2 D. de O. et A. (XXXXIV, 7).

,,Ceterum si, ut plerumque sermonibus fieri solet, dixit alicui: „ego te heredem facio", aut tibi bona meo relinquo", non oportet hoc pro testamento observari. Nec ullorum magis interest, quam ipsorum, quibus id privilegium datum est, ejusmodi exemplum non admitti: alioquin non difficulter post mortem alicujus militis testes existerent, qui adfirmarent se audisse dicentem aliquem relinquere se bona cui visum sit, et per hoc judicia vera subvertuntur." Florentin. 1. 24 D. de test. mil. (XXIX, 1).

Een ander, practisch belangrijker geval, waarin met bewustheid de werkelijke wil afwijkt van de verklaring, is dat der simulatie. Daar wordt door partijen iets anders verklaard dan door hen gewild is, om naar buiten den schijn te geven, alsof het verklaarde werkelijk was bedoeld. De simulatie geschiedt met verschillende doeleinden: of 1o. om het te doen voorkomen, alsof men eene rechtshandeling wilde, terwijl men inderdaad niets bedoelt (bijv. een gesimuleerde verkoop om schuldeischers te benadeelen); rechtens komt hier niets tot stand;

Contractus imaginarii etiam in emptionibus juris vinculum non optinent, cum fides facti simulatur non intercedente veritate. Modest. 1. 54 D. de O. et A. (XXXXIV, 7).

Nuda et imaginaria venditio pro non facta est et ideo nec alienatio ejus rei intellegitur. Paul. 1. 55 D. de contr. empt. (XVIII, 1).

Simulatae nuptiae nullius momenti sunt. Gajus 1. 30 D. de R. N. (XXIII, 2). Imaginarios enim nuntios (id est repudia) nullius esse momenti, sive nuptiis fingant se renuntiasse sive sponsalibus, etiam veteribus juris auctoribus placuit. Diocl. et Maxim. 1. 3 § 3 C. de repud. (V, 17).

of 20. om andere dan de bij de rechtshandeling genoemde personen. te bevoordeelen;

of 3o. om onder de in schijn aangegane rechtshandeling eene andere te verbergen.

In de beide laatste gevallen geldt niet de geveinsde, maar de bedoelde, door partijen verborgen rechtshandeling (plus valet quod agitur, quam quod simulate concipitur), mits deze geoorloofd is en de vereischten er voor aanwezig zijn. Is de werkelijk gewilde handeling verboden, dan komt er niets tot stand: het verklaarde geldt niet, omdat het niet gewild is, het gewilde geldt niet, omdat het niet geoorloofd is.

Cum in venditione quis pretium rei ponit donationis causa non exacturus, non videtur vendere. Ulp. 1. 36 D. de contr. empt. (XVIII, 1).

Si quis donationis causa minoris vendat, venditio valet: totiens enim dicimus in totum venditionem non valere, quotiens universa venditio donationis causa facta est: quotiens vero viliore pretio res donationis causa distrahitur, dubium non est venditionem valere. Hoc inter ceteros: inter virum vero et uxorem donationis causa venditio facta pretio viliore nullius momenti est. Ulp. l. 38 D. eod. Si quis conduxerit nummo uno, conductio nulla est, quia et hoc donationis instar inducit. Ulp. 1. 46 D. loc. (XIX, 2).

Circa venditionem quoque Julianus quidem minoris factam venditionem nullius • esse momenti ait: Neratius autem (cujus opinionem Pomponius non improbat) venditionem donationis causa inter virum et uxorem factam nullius esse momenti, si modo, cum animum maritus vendendi non haberet, idcirco venditionem commentus sit, ut donaret: enimvero si, cum animum vendendi haberet, ex pretio ei remisit, venditionem quidem valere, remissionem autem hactenus non valere, quatenus facta est locupletior: itaque si res quindecim venit quinque, nunc autem sit decem, quinque tantum praestanda sunt, quia in hoc locupletior videtur facta. Ulp. 1. 5 § 5 D. de don. i. v. et u. (XXIV, 1).

In contractibus rei veritas potius quam scriptura prospici debet. Valer. et Gallien. 1. 1 C. plus valere quod agitur (IV, 22).

Emtione pignoris causa facta non quod scriptum, sed quod gestum est inspicitur. Diocl. et Maxim. 1. 3 C. eod.

Si quis gestum a se fecerit alium egisse scribi, plus actum quam scriptum

valet. Iid. 1. 4 C. eod.

Met deze gesimuleerde handelingen mogen niet worden verward de schijnhandelingen, die in het oudere Romeinsche Recht veelvuldig voorkomen. Ook deze zijn in werkelijkheid niet, wat ze uiterlijk schijnen. Doch ze worden verricht, niet met de bedoeling iemand

te misleiden omtrent den waren aard der rechtshandeling, maar alleen om een algemeen bekend technisch doel te bereiken, om voor zekere rechtshandelingen den vorm aan te wenden, die door de voorschriften van het objectieve recht wordt vereischt; zoo bij de coemptio fiduciae causa (zie hieronder II, § 122), bij de eigendomsoverdracht door in jure cessio (zie hieronder II, § 146), enz.

Sed illa quidem duo genera testamentorum in desuetudinem abierunt; hoc vero solum quod per aes et libram fit, in usu retentum est. Sane nunc aliter ordinatur quam olim solebat. Namque olim familiae emptor, id est qui a testatore familiam accipiebat mancipio, heredis locum optinebat, et ob id ei mandabat testator, quid cuique post mortem suam dari vellet; nunc vero alius heres testamento instituitur, a quo etiam legata relinquuntur, alius dicis gratia propter veteris juris imitationem familiae emptor adhibetur. Gajus, Inst. II § 103. Per sponsionem vero hoc modo agimus: provocamus adversarium tali sponsione „si homo quo de agitur ex jure Quiritium meus est, sestertios XXV nummos dare spondes?"; deinde formulam edimus qua intendimus sponsionis summam nobis dari oportere; qua formula ita demum vincimus, si probaverimus rem nostram esse. Non tamen haec summa sponsionis exigitur. Non enim poenalis est, sed praejudicialis, et propter hoc solum fit ut per eam de re judicetur. Unde etiam is cum quo agitur, non restipulatur. Ideo autem appellata est „pro praede litis vindiciarum" stipulatio, quia in locum praedium successit, qui olim, cum lege agebatur, pro lite et vindiciis, id est pro re et fructibus, a possessore petitori dabantur. Gajus, Inst. IV § 93, § 94.

Waar de handelende persoon tegenover een ander eene van zijn werkelijken wil afwijkende verklaring uitspreekt om dezen te misleiden (zoogenaamde reservatio mentalis), daar wordt hij aan zijne verklaring gebonden geacht; in zoodanig geval een beroep op den afwijkenden wil toe te staan, ware in strijd met de goede zeden. II. In de tweede plaats is het mogelijk, dat de handelende persoon onbekend er mede is, dat zijne verklaring niet met zijn werkelijken wil overeenstemt (bijv. hij verspreekt zich, teekent eene akte zonder ze te lezen). Evenzoo kan het bij eene tweezijdige rechtshandeling voorkomen, dat de partijen het schijnbaar eens zijn, dat hunne verklaringen overeenstemmen, doch de overeenstemming van den werkelijken wil der beide partijen ontbreekt (misverstand). In die gevallen komt er niets tot stand, indien althans de nietovereenstemming van wil en verklaring of de niet-overeenstemming van den wil der beide partijen een essentieel bestanddeel der rechtshandeling betreft (zie hierboven bl. 169 en 170). Men spreekt hier wel eens van dwaling, of op het voetspoor van Savigny van onechte dwaling. Ten onrechte. Immers dat de handeling geen rechtsgevolg heeft, is niet toe te schrijven aan dwaling, maar aan de omstandigheid, dat de wil, of de overeenstemming van wil, ontbreekt.

Si falsum instrumentum emptionis conscriptum tibi, velut locationis quam fieri mandaveras, subscribere, te non relecto, sed fidem habente, suasit, neutrum

contractum in utroque alterutrius consensu deficiente constitisse procul dubio est. Diocl. et Maxim. 1. 5 C. plus valere quod agitur (IV, 22).

Nec ignorans nec invitus quisque donat. Unde si de hoc fundo non cogitasti, cujus velut donationi consensisse continetur instrumento, majores veritate rei quam scriptura vires obtinente intellegis, de quo non cogitasti nec specialiter subscripsisti, nihil te perdidisse. Diocl. et Maxim. 1. 10 C. de donat. (VIII, 53). Quotiens volens alium heredem scribere alium scripserit in corpore hominis. errans, veluti „frater meus", „patronus meus", placet neque eum heredem esse qui scriptus est, quoniam voluntate deficitur, neque eum quem voluit, quoniam scriptus non est. Et si in re quis erraverit, ut puta dum vult lancem relinquere, vestem leget, neutrum debebit hoc, sive ipse scripsit sive scribendum dictaverit. Ulp. 1. 9 pr., § 1 D. de hered. inst. (XXVIII, 5).

Si ego pecuniam tibi quasi donaturus dedero, tu quasi mutuam accipias, Julianus scribit donationem non esse: sed an mutua sit, videndum. Et puto nec mutuam esse magisque nummos accipientis non fieri, cum alia opinione acceperit. Quare si eos consumpserit licet condictione teneatur, tamen doli exceptione uti poterit, quia secundum voluntatem dantis nummi sunt consumpti. Si ego quasi deponens tibi dedero, tu quasi mutuam accipias, nec depositum nec mutuum est: idem est et si tu quasi mutuam pecuniam dederis, ego quasi commodatam ostendendi gratia accepi: sed in utroque casu consumptis nummis condictioni sine doli exceptione locus erit. Ulp. 1. 18 pr., § 1 D. de reb. cred. (XII, 1).

Si de alia re stipulator senserit, de alia promissor, perinde nulla contrahitur obligatio, ac si ad interrogatum responsum non esset, veluti si hominem Stichum a te stipulatus quis fuerit, tu de Pamphilo senseris, quem Stichum vocari credideris. § 23 I. de inut. stip. (III, 19).

In venditionibus et emptionibus consensum debere intercedere palam est: ceterum sive in ipsa emptione dissentient sive in pretio sive in quo alio, emptio imperfecta est. Si igitur ego me fundum emere putarem Cornelianum, tu mihi te vendere Sempronianum putasti, quia in corpore dissensimus, emptio nulla est. Idem est, si ego me Stichum, tu Pamphilum absentem vendere putasti: nam cum in corpore dissentiatur, apparet nullam esse emptionem. Ulp. 1. 9 pr. D. de contr. empt. (XVIII, 1).

Waar de wil wèl bestaat, maar in het leven is geroepen door dwaling, bedrog of dwang, valt te onderzoeken, welken invloed de aanwezigheid van die motieven oefent op de werking der aldus tot stand gekomen rechtshandeling, zie hieronder § § 79-81.

De vorm, waarin partijen hun wil kenbaar maken, is nu eens aan hun eigen goedvinden overgelaten, dan weder wordt door het. recht een bepaalde vorm voorgeschreven, waarin de wilsverklaring moet plaats hebben, bijv. het uitspreken van zekere woorden, het opmaken eener schriftelijke akte, de medewerking der Overheid, tegenwoordigheid van getuigen (zie ook hieronder III, § 181). Het doel, dat de wetgever met deze vormen beoogt, kan wezen of verrassing te voorkomen en bedaard overleg bij de partijen te bevor