$68. VRUCHTEN. RENTEN.

Tot de bijzaken behooren de vruchten. Het begrip daarvan eischt afzonderlijke bespreking, omdat het bij verschillende rechtsbetrekkingen toepassing vindt (zie hieronder I, § 112, no. 5; II, § 126, § 162).

Onder vruchten verstaat men, in rechtskundigen zin, de natuurlijke voortbrengselen van eene zaak, welke deze, volgens hare bestemming in het verkeer, op gezette tijden afwerpt, zonder dat zij zelve daardoor wordt vernietigd.

Fructus rei est vel pignori dare licere. Javol. 1. 49 D. de usur. (XXII, 1). Si fundum viro uxor in dotem dederit isque inde arbores deciderit, si hae fructus intelleguntur, pro portione anni debent restitui (puto autem, si arbores caeduae fuerunt vel gremiales, dici oportet in fructu cedere), si minus, quasi deteriorem fundum fecerit, maritus tenebitur. Sed et si vi tempestatis ceciderunt, dici oportet pretium earum restituendum mulieri nec in fructum cedere, non magis, quam si thensaurus fuerit inventus: in fructum enim non computabitur, sed pars ejus dimidia restituetur quasi in alieno inventi. Ulp. 1. 7 § 12 D. sol. matr. (XXIV, 3).

Vetus fuit quaestio, an partus ad fructuarium pertineret: sed Bruti sententia optinuit fructuarium in eo locum non habere: neque enim in fructu hominis homo esse potest. Hac ratione nec usum fructum in eo fructuarius habebit. Quid tamen si fuerit etiam partus usus fructus relictus, an habeat in eo usum fructum? Et cum possit partus legari, poterit et usus fructus ejus. Fetus tamen pecorum Sabinus et Cassius opinati sunt ad fructuarium pertinere. Ulp. 1. 68 pr., § 1 D. de usu fr. (VII, 1).

In pecudum fructu etiam fetus est sicut lac et pilus et lana: itaque agni et haedi et vituli statim pleno jure sunt bonae fidei possessoris et fructuarii. Partus vero ancillae in fructu non est itaque ad dominum proprietatis pertinet: absurdum enim videbatur hominem in fructu esse, cum' omnes fructus rerum natura hominum gratia comparaverit. Gajus 1. 28 D. de usur. (XXII, 1).

Ancillarum etiam partus et partuum partus quamquam fructus esse non existimantur, quia non temere ancillae ejus rei causa comparantur ut pariant, augent tamen hereditatem: quippe cum ea omnia fiunt hereditaria, dubium non est, quin ea possessor, si aut possideat aut post petitam hereditatem dolo malo fecit quo minus possideret, debeat restituere. Ulp. 1. 27 pr. D. de H. P. (V, 3).

In sommige opzichten ondergaat dit begrip eene uitbreiding. Zoo worden, ofschoon zij de eigenschap missen periodiek terug te keeren, delfstoffen als vruchten beschouwd, voor zoover zij regelmatige opbrengst der zaak mogen heeten. Zoo wordt ook de jacht tot de vruchten gerekend, waar zij als geregelde bron van inkomsten van den bodem is aan te merken.

„Frugem pro reditu appellari, non solum frumentis aut leguminibus, verum et ex vino, silvis caeduis, cretifodinis, lapidicinis capitur, Julianus scribit . . . . Paul. 1. 77 D. de V. S. (L, 16).

Si vir in fundo mulieris dotali lapidicinas marmoreas invenerit et fundum fructuosiorem fecerit, marmor, quod caesum neque exportatum est, mariti et

impensa non est ei praestanda, quia nec in fructu est marmor: nisi tale sit, ut lapis ibi renascatur, quales sunt in Gallia, sunt et in Asia. Sed si cretifodinae, argenti fodinae vel auri vel cujus alterius materiae sint vel harenae, utique in fructu habebuntur. Ulp. 1. 7 § 13, § 14 D. sol. matr. (XXIV, 3).

Sed si lapidicinas habeat et lapidem caedere velit, vel cretifodinas habeat vel harenas, omnibus his usurum Sabinus ait quasi bonum patrem familias: quam sententiam puto veram. Ulp. 1. 9 § 2 D. de usu fr. (VII, 1).

Venationem fructus fundi negavit esse, nisi fructus fundi ex venatione constet. Julian. 1. 26 D. de usur. (XXII, 1).

Zoolang de vruchten nog met de moederzaak zijn verbonden (fructus pendentes), volgen zij, als deelen daarvan, noodzakelijk den rechtstoestand der hoofdzaak (zie hierboven § 67, I). Eerst na de afscheiding kunnen zij het voorwerp worden van zelfstandige rechtsbetrekkingen. In sommige gevallen wordt reeds door elke afscheiding een recht op de vruchten verworven (zoo bij den erfpachter), in andere gevallen eerst door inbezitneming (gelijk bij den vruchtgebruiker); zie nader hieronder II, § 153.

Met het oog op de verplichtingen van den bezitter, tegen wien eene actie tot opvordering van eigendom is ingesteld, wordt verder onderscheiden, of de door hem genoten vruchten nog voorhanden of reeds verteerd zijn, terwijl soms ook rekening wordt gehouden met vruchten die niet getrokken zijn, maar getrokken hadden kunnen worden (verzuimde vruchten), zie hieronder I, § 112.

Fructus pendentes pars fundi videntur. Gajus 1. 44 D. de R. V. (VI, 1). Si quis a non domino, quem dominum esse crederet, bona fide fundum emerit vel ex donatione aliave qua justa causa aeque bona fide acceperit: naturali ratione placuit fructus quos percepit ejus esse pro cultura et cura. Et ideo si postea dominus supervenerit et fundum vindicet, de fructibus ab eo consumptis agere non potest. Ei vero, qui sciens alienum fundum possederit, non idem concessum est. Itaque cum fundo etiam fructus, licet consumpti sint, cogitur restituere. Is, ad quem usus fructus fundi pertinet, non aliter fructuum dominus efficitur, quam si eos ipse perceperit. Et ideo licet maturis fructibus, nondum tamen perceptis decesserit, ad heredem ejus non pertinent, sed domino proprietatis adquiruntur. Eadem fere et de colono dicuntur. § 35, § 36 I. de rer. div. (II, 1).

Fructus intelleguntur deductis impensis, quae quaerendorum cogendorum conservandorumque eorum gratia fiunt. Quod non solum in bonae fidei possessoribus naturalis ratio expostulat, verum etiam in praedonibus, sicut Sabino quoque placuit. Paul. 1. 36 § 5 D. de H. P. (V, 3).

Tot de vruchten brengt men ook die opbrengsten, welke niet uit de zaak zelve voortkomen, maar tengevolge van daarover aangegane rechtshandelingen op gezette tijden worden verkregen: huren, pachten, renten, enz. (non natura pervenit, sed jure percipitur, zegt Papinianus in 1. 62 pr. D. de R. V., VI, 1). In tegenstelling van de natuurlijke vruchten noemt men ze burgerlijke vruchten.

Usura pecuniae, quam percipimus, in fructu non est, quia non ex ipso

corpore, sed ex alia causa est, id est nova obligatione. Pomp. 1. 121 D. de V. S. (L, 16).

Usurae vicem fructuum optinent et merito non debent a fructibus separari: et ita in legatis et fideicommissis et in tutelae actione et in ceteris judiciis bonae fidei servatur. Hoc idem igitur in ceteris obventionibus dicemus. Ulp. 1. 34 D. de usur. (XXII, 1).

Praediorum urbanorum pensiones pro fructibus accipiuntur. Ulp. 1. 36 D. eod. Mercedes plane a colonis acceptae loco sunt fructuum. Operae quoque servorum in eadem erunt causa, qua sunt pensiones: item vecturae navium et jumentorum. Ulp. 1. 29 D. de H. P. (V, 3).

Rente (foenus, usurae) is de vergoeding, welke eenerzijds genoten wordt voor het gemis en anderzijds gegeven wordt voor het gebruik van eene som gelds of eene hoeveelheid andere vervangbare zaken. Zij bestaat uit zaken van dezelfde soort als de hoofdsom (sors) en wordt gewoonlijk in percenten daarvan uitgedrukt.

De verplichting om rente te betalen is eene accessoire, afhankelijk van het verschuldigd zijn van eene hoofdsom. Deze verplichting moet steeds eene bijzondere oorzaak hebben; zij kan steunen op eene rechtshandeling eene overeenkomst (hetzij in den vorm eener stipulatie, of als bijgevoegd beding bij eene bonae-fidei-overeenkomst, zie hieronder III, §§ 183 en 184) of een testament of onmiddellijk. op een wettelijk voorschrift (zie bijv. hieronder II, § 139; III, § 177, $ 190).

Eos, qui principali actione per exceptionem triginta vel quadraginta annorum, sive personali sive hypothecaria, ceciderunt, non posse super usuris vel fructibus praeteriti temporis aliquam movere quaestionem dicendo ex his temporibus eas velle sibi persolvi, quae non ad triginta vel quadraginta praeteritos annos referuntur, et adserendo singulis annis earum actiones nasci: principali enim actione non subsistente satis supervacuum est super usuris vel fructibus adhuc judicem cognoscere. Justinian. 1. 26 pr. C. de usur. (IV, 32).

Si pactum nudum de praestandis usuris interpositum sit, nullius est momenti: ex nudo enim pacto inter cives Romanos actio non nascitur. Paul. Sent., II, 14 § 1. Pecuniae, quam in usus suos converterunt tutores, legitimas usuras praestant, sed hoc ita demum, si evidenter doceantur pecuniam in usus suos convertisse: ceterum non utique qui non faeneravit vel non deposuit, in suos usus vertit, et ita divus Severus decrevit. Doceri igitur debet in usus suos pecuniam vertisse. Ulp. 1. 7 § 4 D. de adm. tut. (XXVI, 7).

In bonae fidei contractibus ex mora usurae debentur. Marcian. 1. 32 § 2 D. de usur. (XXII, 1).

Veniunt autem in hoc judicium infra scripta. In primis pretium, quanti res venit. Item usurae pretii post diem traditionis: nam cum re emptor fruatur, aequissimum est eum usuras pretii pendere. Ulp. 1. 13 § 20 D. de act. empt. vend. (XIX, 1).

Pretii, sorte licet post moram soluta, usurae peti non possunt, cum hae non sint in obligatione, sed officio judicis praestentur. Hermogen. 1. 49 § 1 D. eod. Si deposita pecunia is qui eam suscepit usus est, non dubium est etiam usuras debere praestare. Sed si, cum depositi actione expertus es, tantummodo sortis facta condemnatio est, ultra non potes propter usuras experiri: non enim duae

sunt actiones alia sortis alia usurarum, sed una, ex qua condemnatione facta iterata actio rei judicatae exceptione repellitur. Gordian. 1. 4 C. depos. (IV, 34).

Het Romeinsche Recht heeft het bedingen van rente aan verschillende beperkingen onderworpen. Vooreerst, wat het bedrag der geoorloofde rente betreft. Volgens de wet der 12 Tafelen was het maximum 83% voor het oude jaar van tien maanden (foenus unciarium). Gedurende de Republiek gaven tal van woekerwetten (leges fenebres) eene nadere regeling. Bij sommige daarvan werd zelfs de rente geheel verboden zie o. a. Gajus, Inst. IV § 23. In de laatste tijden der Republiek en in den Keizertijd was het maximum 12% (usurae centesimae 1). Justinianus bepaalde de geoorloofde rente als regel op 6%; aanzienlijke personen zouden echter slechts 4%, kooplieden daarentegen tot 8% mogen vorderen. foenus nauticum, zie hieronder III, § 184.

neces

Super usurarum vero quantitate etiam generalem sanctionem facere nec sarium esse duximus, veterem duram et gravissimam earum molem ad mediocritatem deducentes. Ideoque jubemus illustribus quidem personis sive eas praecedentibus minime licere ultra tertiam partem centesimae usurarum in quocumque contractu vili vel maximo stipulari: illos vero, qui ergasteriis praesunt vel aliquam licitam negotiationem gerunt, usque ad bessem centesimae suam stipulationem moderari: in trajecticiis autem contractibus vel specierum fenori dationibus usque ad centesimam tantummodo licere stipulari nec eam excedere, licet veteribus legibus hoc erat concessum: ceteros autem omnes homines dimidiam tantummodo centesimae usurarum posse stipulari et eam quantitatem usurarum etiam in aliis omnibus casibus nullo modo ampliari, in quibus citra stipulationem usurae exigi solent. Justinian. 1. 26 § 1, § 2 C. de usur. (IV, 32).

Andere beperkingen zijn de volgende: 1°. men mag geene rente van rente nemen (anatocismus); 2o. de rente houdt op te loopen, zoodra de vervallen en onbetaalde renten (volgens de Novellen ook: de geregeld betaalde renten) tot een bedrag zijn geklommen, met het kapitaal gelijkstaande.

Placuit, sive supra statutum modum quis usuras stipulatus fuerit sive usurarum usuras, quod illicite adjectum est pro non adjecto haberi et licitas peti posse. Marcian. 1. 29 D. de usur. (XXII, 1).

Ut nullo modo usurae usurarum a debitoribus exigantur, et veteribus quidem legibus constitutum fuerat, sed non perfectissime cautum. Si enim usuras in sortem redigere fuerat concessum et totius summae usuras stipulari, quae differentia erat debitoribus, qui re vera usurarum usuras exigebantur? Hoc certe erat non rebus sed verbis tantummodo leges ponere. Quapropter hac aper

0'

1) De Romeinen rekenen de rente bij de maand: usurae centesimae beteekent een honderdste deel van het kapitaal, 1% in de maand. Om lagere percenten aan te duiden neemt men de usurae centesimae als eenheid (as) en noemt men de lagere renten naar de deelen van den as: uncia 1, sextans 212, quadrans 3/12, triens /12, quincunx 5/12, semis 6/12, septunx 7/12, bes 8/12, dodrans 9/1 deunx 11/ Usurae trientes is dus 4% rente per jaar.

12.

12

dextans 10: 12,

12

tissima lege definimus nullo modo licere cuidam usuras praeteriti vel futuri temporis in sortem redigere et earum iterum usuras stipulari, sed, si hoc fuerit subsecutum, usuras quidem semper usuras manere et nullum aliarum usurarum incrementum sentire, sorti autem antiquae tantummodo incrementum usurarum accedere. Justinian. 1. 28 C. de usur. (IV, 32).

Supra duplum autem usurae et usurarum usurae nec in stipulatum deduci nec exigi possunt et solutae repetuntur, quemadmodum futurarum usurarum usurae. Ulp. 1. 26 § 1 D. de cond. ind. (XII, 6).

Cursum insuper usurarum ultra duplum minime procedere concedimus, nec si pignora quaedam pro debito creditori data sint, quorum occasione quaedam veteres leges et ultra duplum usuras exigi permittebant. Quod et in bonae fidei judiciis ceterisque omnibus in quibus usurae exiguntur servari censemus. Justinian. 1. 27 § 1, § 2 C. de usur. (IV, 32).

Si usuras exactas tutor vel curator usibus suis retinuerint, earum usuras agnoscere eos oportet: sane enim parvi refert, utrum sortem pupillarem an usuras in usus suos converterint. Ulp. 1. 7 § 12 D. de adm. tut. (XXVI, 7).

De rente vooruit te ontvangen is niet verboden.

Qui in futurum usuras a debitore acceperat, tacite pactus videtur, ne intra id tempus sortem petat. Florentin. 1. 57 pr. D. de pact. (II, 14).

Non male dictum est, si creditor usuras in futurum acceperit, deinde pecuniam nihilo minus petat, antequam id tempus praetereat, cujus temporis usuras accepit, an doli exceptione repellatur. Et potest dici dolo eum facere: accipiendo enim usuras distulisse videtur petitionem in id tempus, quod est post diem usurarum praestitarum, et tacite convenisse interim se non petiturum. 1. 2 § 6 D. de doli exc. (XXXXIV, 4).

§ 69. WAARDE DER ZAKEN.

Ulp.

Met het oog op hare bruikbaarheid hebben de zaken eene waarde. Deze is niet standvastig, maar afhankelijk van tijd en plaats. Waar in rechte de waarde eener zaak bepaald moet worden, let men dus op de waarde van een bepaalde tijd en plaats. Met individueele neigingen (zoogenaamd pretium affectionis) wordt geen rekening gehouden (zie hieronder III, § 176).

Pretia rerum non ex affectu nec utilitate singulorum, sed communiter funguntur. Nec enim qui filium naturalem possidet tanto locupletior est, quod eum, si alius possideret, plurimo redempturus fuisset. Sed nec ille, qui filium alienum possidet, tantum habet, quanti eum patri vendere potest, nec exspectandum est, dum vendat, sed in praesentia, non qua filius alicujus, sed qua homo aestimatur. . . . . Paul. 1. 63 pr. D. ad leg. Falc. (XXXV, 2).

Waar door den rechter de waarde eener zaak moet worden geschat, zal hij in den regel deskundigen raadplegen. In sommige gevallen heeft de eischer het recht, door zijn eed, de waarde der zaak aan te geven (jusjurandum in litem); zoo bij bonae-fidei-acties, waar de gedaagde, tot teruggave eener zaak verplicht, weigerachtig blijft aan die verplichting te voldoen, of daartoe door opzet of grove schuld