Servum municipum posse in caput civium torqueri saepissime rescriptum est, quia non sit illorum servus, sed rei publicae idemque in ceteris servis corporum dicendum est: nec enim plurium servus videtur, sed corporis. Ulp. 1. 1 § 7 D. de quaest. (XXXXVIII, 18).

Si autem collegium vel corpus sit, quod rogatum est restituere decreto eorum cui, qui sunt in collegio vel corpore, in singulis inspecta eorum persona restitutionem valere: nec enim ipse sibi videtur quis horum restituere. Ulp. 1. 1 § 15 D. ad SC. Treb. (XXXXVI, 1).

In het voorafgaande ligt reeds opgesloten het groote onderscheid tusschen de corporatie als rechtspersoon en de maatschap (zie hieronder III, § 192) eveneens eene vereeniging van menschen tot bereiking van een geoorloofd doel -, die rechtspersoonlijkheid mist. Ziehier eenige punten van verschil:

1o. de maatschap is nooit blijvend; haar bestaan reikt in den regel niet verder dan het leven van de vennooten;

2o. de maatschap duldt geene verandering in de leden; bij de vereeniging is deze onverschillig;

Adeo morte socii solvitur societas, ut nec ab initio pacisci possimus, ut heres etiam succedat societati. Haec ita in privatis societatibus ait: in societate vectigalium nihilo minus manet societas et post mortem alicujus, sed ita demum, si pars defuncti ad personam heredis ejus adscripta sit, ut heredi quoque conferri oporteat: quod ipsum ex causa aestimandum est. Quid enim, si is mortuus sit, propter cujus operam maxime societas coita sit aut sine quo societas administrari non possit? Pomp. 1. 59 pr. D. pro socio (XVII, 2).

In decurionibus vel aliis universitatibus nihil refert, utrum omnes idem maneant an pars maneat vel omnes immutati sint ... Ulp. 1. 7 § 2 D. quod cujuse. univ. (III, 4).

30. bij de maatschap hebben de vennooten een evenredig aandeel in de eigendommen der maatschap, waarop zij bij ontbinding daarvan aanspraak kunnen maken; de voordeelen die de maatschap oplevert komen den vennooten toe; zij worden schuldeischers en schuldenaren door de rechtshandelingen, die namens de maatschap worden verricht. Bij de vereeniging moge het al voorkomen, dat de leden, volgens de statuten of naar den aard der inrichting, aanspraken hebben op het vermogen, een wezenlijk gemeenschappelijk eigendom bestaat hier niet;

40. bij de maatschap staat op den voorgrond het individu met zijn belang, zijn vermogen en zijn wil; bij de vereeniging komt het aan op het doel, het vermogen en den wil der eenheid.

Daar de rechtspersoon zelf niet kan handelen heeft zij behoefte aan een vertegenwoordiger, wiens handelingen, in deze hoedanigheid verricht, gelden als handelingen van de vereeniging.

Municipes per se nihil possidere possunt, quia universi consentire non possunt. Forum autem et basilicam hisque similia non possident, sed promiscue his utuntur. Sed Nerva filius ait, per servum quae peculiariter adquisierint et possidere et usucapere posse: sed quidam contra putant, quoniam ipsos servos non possideant. Paul. l. 1 § 22 D. de A. v. A. P. (XXXXI, 2).

Sed hoc jure utimur, ut et possidere et usucapere municipes possint idque eis et per servum et per liberam personam adquiratur. Ulp. l. 2 D. eod.

Municipibus plenum jus in bonis libertorum libertarum defertur, hoc est id jus quod etiam patrono. Sed an omnino petere bonorum possessionem possint, dubitatur: movet enim, quod consentire non possunt, sed per alium possunt petita bonorum possessione ipsi adquirere. Sed qua ratione senatus censuit, ut restitui eis ex Trebelliano hereditas possit: qua ratione alio senatus consulto heredibus eis institutis a liberto adquirere hereditatem permissum est: ita bonorum quoque possessionem petere dicendum est. Ulp. 1. 1 pr., § 1 D. de libert. univ. (XXXVIII, 3).

Item tutori pupilli constitui potest et actori municipum et curatori furiosi: sed et ipsi constituentes tenebuntur. Si actori municipum vel tutori pupilli vel curatori furiosi vel adulescentis ita constituatur municipibus solvi vel pupillo vel furioso vel adulescenti, utilitatis gratia puto dandam municipibus vel pupillo vel furioso vel adulescenti utilem actionem. Ulp. 1. 5 § 7-§ 9 D. de pec. const. (XIII, 5).

Si municipes vel aliqua universitas ad agendum det actorem, non erit dicendum quasi a pluribus datum sic haberi: hic enim pro re publica vel universitate intervenit, non pro singulis. Ulp. 1. 2 D. quod cujusc. univ. (III, 4).

Municipibus, si jurassent, legatum est. Haec condicio non est impossibilis. Paulus: quemadmodum ergo pareri potest per eos? Itaque jurabunt, per quos municipii res geruntur. Paul. 1. 97 D. de cond. et dem. (XXXV, 1).

Municipes intelleguntur scire, quod sciant hi, quibus summa rei publicae commissa est. Papin. 1. 14 D. ad mun. (L, 1).

Sed an in municipes de dolo detur actio, dubitatur. Et puto ex suo quidem dolo non posse dari: quid enim municipes dolo facere possunt? Sed si quid ad eos pervenit ex dolo eorum, qui res eorum administrant, puto dandam. De dolo autem decurionum in ipsos decuriones dabitur de dolo actio. Ulp. l. 15 § 1 D. de dolo malo (IV, 3).

Si vi me dejecerit quis nomine municipum, in municipes mihi interdictum reddendum Pomponius scribit, si quid ad eos pervenit. Ulp. 1. 4 D. de vi (XXXXIII, 16).

De rechten en verplichtingen van de bestuurders en de leden, en in het algemeen de inrichting en samenstelling der vereeniging, hangen bij de publiekrechtelijke corporaties af van de openbare wetten en verordeningen, bij de private vereenigingen van hare eigen statuten.

Sodales sunt, qui ejusdem collegii sunt: quam Graeci Tapɛía vocant. His autem potestatem facit lex pactionem quam velint sibi ferre, dum ne quid ex publica lege corrumpant . . Gajus 1. 4 D. de colleg. (XXXXVII, 22).

Nulli permittitur nomine civitatis vel curiae experiri nisi ei, cui lex permittit, aut lege cessante ordo dedit, cum duae partes adessent aut amplius quam duae. Ulp. 1. 3 D. quod cujusc. univ. (III, 4).

Refertur ad universos, quod publice fit per majorem partem. Ulp. l. 160 § 1 D. de R. J. (L, 17).

De vereeniging gaat, afgezien van bijzondere statutaire regelingen, te niet: 1o. wanneer de rechtspersoonlijkheid van staatswege wordt ontnomen of wanneer de tijd, waarvoor zij verleend werd, is ver

streken; 2o. wanneer alle leden zijn gestorven of de vereeniging hebben verlaten; 3°. wanneer de leden tot opheffing besluiten.

In decurionibus vel aliis universitatibus nihil refert, utrum omnes idem maneant an pars maneat vel omnes immutati sint. Sed si universitas ad unum redit, magis admittitur posse eum convenire et conveniri, cum jus omnium in unum recciderit et stet nomen universitatis. Ulp. 1. 7 § 2 D. quod cujusc. univ. (III, 4).

Eene stichting bestaat, waar iemand, hetzij bij testament of onder de levenden, zijn geheele vermogen of een gedeelte daarvan bestemt voor een weldadig of vroom doel (xenodochia, płochotrophia, brephotrophia, orphanotrophia, nosocomia, gerontocomia), zoodat tegelijk een zelfstandig subject als rechtspersoon geschapen wordt. Eerst in den lateren Keizertijd wordt de stichting als afzonderlijk subject van rechten beschouwd. Bijzondere erkenning door het Staatsgezag schijnt het Romeinsche Recht niet te verlangen.

Wat zooeven van de vereenigingen werd gezegd, geldt ook van de stichtingen, voorzoover niet de omstandigheid dat hier geene leden zijn, tot eene afwijkende beslissing aanleiding geeft. Voor de stichting wordt gehandeld door vertegenwoordigers of bestuurders, volgens de bepalingen door den stichter daaromtrent vastgesteld.

HOOFDSTUK III.

OVER ZAKEN OF RECHTSOBJECTEN.

§ 58.

BEGRIP VAN ZAKEN. LICHAMELIJKE EN ONLICHAMELIJKE ZAKEN.

(Inst. Lib. 2, Tit. 2: de rebus incorporalibus).

In de ruimste rechtskundige beteekenis is zaak (res) alles, dat bestanddeel van ons vermogen zijn kan. Buiten dit begrip vallen: 1o. personen; 2°. die voorwerpen, welke nooit tot iemands vermogen kunnen behooren (zon, maan, sterren).

„Rei“ appellatione et causae et jura continentur. Ulp. 1. 23 D. de V. S. (L, 16). De zaken worden onderscheiden in lichamelijke en onlichamelijke, naarmate zij al of niet voor waarneming door de zintuigen vatbaar zijn. De lichamelijke zaken worden veelal kortweg als zaken aangeduid en de onlichamelijke als rechten daar tegenover gesteld. Wanneer men van lichamelijke zaken als deelen van het vermogen spreekt, bedoelt men, strikt genomen, het eigendomsrecht op die zaken; doch het spraakgebruik brengt mede, dat het eigendomsrecht met zijn object wordt vereenzelvigd.

sunt

Esse ea dico, quae cerni tangive possunt, ut fundum aedes parietem stillicidium mancipium pecudem supellectilem penus, cetera; non esse rursus ea dico, quae tangi demonstrarive non possunt, cerni tamen animo atque intelligi posquarum rerum nullum subest quasi corpus. Cic., Topica, c. 5 § 27. Quaedam praeterea res corporales sunt, quaedam incorporales. Corporales hae sunt, quae tangi possunt, veluti fundus homo vestis aurum argentum et denique aliae res innumerabiles: incorporales sunt, quae tangi non possunt, qualia sunt ea, quae in jure consistunt, sicut hereditas, usus fructus, obligationes quoquo modo contractae. Nec ad rem pertinet, quod in hereditate res corporales continentur: nam et fructus, qui ex fundo percipiuntur, corporales sunt, et id quod ex aliqua obligatione nobis debetur plerumque corporale est, veluti fundus homo pecunia: nam ipsum jus successionis et ipsum jus utendi fruendi et ipsum jus obligationis incorporale est. Eodem numero sunt et jura praediorum urbanorum et rusticorum, quae etiam servitutes vocantur. Gajus 1. 1 § 1 D. de div. rer. (I, 8). Nunc videamus, quae veniant in hereditatis petitione. Et placuit universas res hereditarias in hoc judicium venire, sive jura sive corpora sint. Ulp. l. 18 § 2 D. de H. P. (V, 3).

„Pecuniae" nomine non solum numerata pecunia, sed omnes res tam soli quam mobiles et tam corpora quam jura continentur. Hermogen. 1. 222 D. de V. S. (L, 16).

„Bonorum" appellatio, sicut hereditatis, universitatem quandam ac jus successionis et non singulas res demonstrat. African. 1. 208 D. eod.

„Bona" intelleguntur cujusque, quae deducto aere alieno supersunt. Paul. 1. 39 § 1 D. eod.

De onderscheiding tusschen lichamelijke en onlichamelijke zaken is van belang bij de leer van het bezit (zie hieronder II, § 156), van de levering (II, § 148), van de verjaring (II, § 149).

Possideri autem possunt, quae sunt corporalia. Paul. 1. 3 pr. D. de A. v. A. P. (XXXXI, 2).

Incorporales res traditionem et usucapionem non recipere manifestum est. Gajus 1. 43 § 1 D. de A. R. D. (XXXXI, 1).

$ 59.

ZAKEN IN EN BUITEN HET VERMOGEN. ZAKEN IN EN
BUITEN HET HANDELSVERKEER.

Hetgeen in het algemeen bestanddeel van een vermogen kan zijn, behoeft daarom nog niet altijd in werkelijkheid tot het een of ander vermogen te behooren. Wilde dieren, weggeworpen zaken, enz. maken op het oogenblik geen deel uit van eenig vermogen. Vandaar deze verdeeling: res in patrimonio, res extra patrimonium.

„Bonorum appellatio aut naturalis aut civilis est. Naturaliter bona ex eo dicuntur, quod beant, hoc est beatos faciunt: beare est prodesse. In bonis autem nostris computari sciendum est non solum, quae dominii nostri sunt, sed et si bona fide a nobis possideantur vel superficiaria sint. Aeque bonis adnumerabitur etiam, si quid est in actionibus petitionibus persecutionibus: nam haec omnia in bonis esse videntur. Ulp. 1. 49 D. de V. S. (L, 16).

Rem in bonis nostris habere intellegimur, quotiens possidentes exceptionem aut amittentes ad reciperandam eam actionem habemus. Modest. 1. 52 D. de A. R. D. (XXXXI, 1).

„Rei" appellatio latior est quam pecuniae", quia etiam ea, quae extra computationem patrimonii nostri sunt, continet, cum pecuniae significatio ad ea referatur, quae in patrimonio sunt. Paul. 1. 5 pr. D. de V. S. (L, 16).

Superiore commentario de jure personarum exposuimus; modo videamus de rebus; quae vel in nostro patrimonio sunt vel extra nostrum patrimonium habentur. Gajus, Inst. II § 1.

Sommige zaken zijn, of om hun natuurlijken aard, of om andere door de wet gestelde redenen, aan het handelsverkeer onttrokken.

Omnium rerum, quas quis habere vel possidere vel persequi potest, venditio recte fit: quas vero natura vel gentium jus vel mores civitatis commercio exuerunt, earum nulla venditio est. Paul. I. 34 § 1 D. de contr. empt. (XVIII, 1).

I. Met het oog op den natuurlijken aard zijn buiten het handelsverkeer die zaken, welke in haren ganschen omvang niet vatbaar zijn voor menschelijke beheersching en daarom geacht worden aan