Appellatione „parentis“ non tantum pater, sed etiam avus et proavus et deinceps omnes superiores continentur: sed et mater et avia et proavia. Gajus 1. 51 D. de V. S. (L, 16).

,,Liberorum" appellatione nepotes et pronepotes ceterique qui ex his descendunt continentur: hos enim omnes suorum appellatione lex duodecim tabularum comprehendit. Totiens enim leges necessariam ducunt cognationem singulorum nominibus uti (veluti filii, nepotis, pronepotis ceterorumve qui ex his descendunt), quotiens non omnibus, qui post eos sunt, praestitum voluerint, sed solis his succurrent, quos nominatim enumerent. At ubi non personis certis, non quibusdam gradibus praestatur, sed omnibus, qui ex eodem genere orti sunt, liberorum appellatione comprehenduntur. Callistr. 1. 220 pr. D. eod.

§ 56. VERVOLG. C. ZWAGERSCHAP.

Zwagerschap (aanverwantschap, adfinitas) is de betrekking, die door een huwelijk ontstaat tusschen den eenen echtgenoot en de bloedverwanten van den anderen. Verder strekt zij zich in rechte niet uit. Graden bestaan er bij de zwagerschap eigenlijk niet, doch men neemt aan, dat in denzelfden graad, waarin iemand bloedverwant is van den eenen echtgenoot, hij aanverwant is van den anderen. A is gener van E en F; B is nurus van C en D; E is socer van A, C van B; F is socrus van A, D van B; I is glos van B; K levir van A; A is vitricus van H; B noverca van G; H is privigna van A, G privignus van B; G en H zijn noch bloednoch aanverwanten.

D

瓜

(K)

A

Ꮹ

EF

B

H

Sed quoniam quaedam jura inter adfines quoque versantur, non alienum est hoc loco de adfinibus quoque breviter disserere. Adfines sunt viri et uxoris cognati, dicti ab eo, quod duae cognationes, quae diversae inter se sunt, per nuptias copulantur et altera ad alterius cognationis finem accedit: namque conjungendae adfinitatis causa fit ex nuptiis. Nomina vero eorum haec sunt: socer socrus, gener nurus, noverca vitricus, privignus privigna. - Gradus autem adfinitati nulli sunt. In adoptionem datus aut emancipatus quascumque cognationes adfinitatesque habuit, retinet, adgnationis jura perdit. Sed in eam familiam, ad quam per adoptionem venit, nemo est illi cognatus praeter patrem eosve, quibus adgnascitur, adfinis autem ei omnino in ea familia nemo est. Modest. 1. 4 § 3-§ 5, § 10 D. de grad. (XXXVIII, 10).

Excipiuntur et adfinium personae ut privignus privigna, noverca vitricus, socer socrus, gener nurus, vir et uxor, sponsus sponsa. Fragm. Vat. § 302. Non ideo minus uxor jure heres videtur instituta, quod non uxor, sed adfinis testamento nominata est. Gordian. 1. 5 C. de her. inst. (VI, 24).

Zwagerschap geeft geen erfrecht en verplicht niet tot voogdij; zij werkt wel in het proces en inzonderheid als huwelijksbeletsel (zie hieronder II, § 124). Zij houdt op door de ontbinding van het huwelijk, waardoor zij ontstaan is, terwijl zij dan echter juist als huwelijksbeletsel blijft nawerken.

MODDERMAN-DRUCKER-TICHELAAR, Rom. Recht I, 4e druk.

Lege Julia judiciorum publicorum cavetur, ne invito denuntietur, ut testimonium litis dicat adversus socerum generum, vitricum privignum, sobrinum sobrinam, sobrino sobrina natum, eosve qui priore gradu sint . . . Paul. 1. 4 D. de test. (XXII, 5).

Sed in hac adfines qui sunt tempore donationis excipiuntur, idemque etiam divus Pius rescripsit; leges enim, quae voluissent etiam eos excipere qui fuissent, nominatim id cavisse. Fragm. Vat. § 303.

Adfinitates non eas accipere debemus, quae quondam fuerunt, sed praesentes. Ulp. 1. 3 § 1 D. de postul. (III, 1).

Item (sc. uxorem ducere non licet) eam quae mihi quondam socrus aut nurus aut privigna aut noverca fuit. Ideo autem diximus quondam", quia si adhuc constant eae nuptiae, per quas talis adfinitas quaesita est, alia ratione mihi nupta esse non potest, quia neque eadem duobus nupta esse potest, neque idem duas uxores habere. Gajus, Inst. I § 63.

Inter privignos contrahi nuptiae possunt, etsi fratrem communem ex novo parentium matrimonio susceptum habeant. Papin. 1. 34 § 2 D. de R. N. (XXIII, 2).

Tegenover de natuurlijke staan de rechtspersonen (zie hierboven § 33). Wanneer eenige menschen een geoorloofd doel willen bereiken, dat echter hunne individueele krachten en levensduur te boven gaat, en dat onafhankelijk moet blijven van hunne tijdelijke belangen en middelen, van hun veranderlijken wil, inzonderheid. wanneer zij eigen aansprakelijkheid willen afsnijden, kunnen zij te zamen eene vereeniging oprichten, met dit gevolg, dat die vereeniging, niet hare leden afzonderlijk of gezamenlijk, als subject van rechten en verplichtingen wordt aangemerkt.

Ook een enkel mensch kan zich een doel voorstellen, dat hij niet bereiken kan dan door zijn vermogen geheel of gedeeltelijk te onttrekken aan zijne erfgenamen en te verheffen tot een zelfstandig rechtssubject, dat onafhankelijk blijft van de lotswisselingen, waaraan het vermogen van bijzondere personen blootstaat (stichtingen, piae causae).

Ten einde de verwezenlijking mogelijk te maken van deze verschillende doeleinden, die hetzij eene vereeniging van menschen, hetzij een enkel mensch zich voorstelt, zijn de rechtspersonen ontstaan en erkend. Ook hier dient het recht om de belangen van den mensch te bevredigen; doch dit geschiedt hier op die wijze, dat rechtsbevoegdheid wordt verbonden, persoonlijkheid wordt toegekend aan iets, dat niet is een levend mensch. De onderlaag, waarop de persoonlijkheid wordt gebouwd het in werkelijkheid aanwezige iets, waaraan de rechtsorde de hoedanigheid van rechtssubject toeschrijft, is tweeërlei: het is of eene vereeniging van menschen (corporatie) of een afgescheiden kapitaal of vermogen (stichting).

Van de corporaties, met rechtspersoonlijkheid toegerust, komen in het Romeinsche recht vooral de volgende soorten voor:

1o. de Staat als vermogenssubject gewoonlijk fiscus genoemd. Eerst in den Keizertijd wordt deze, waar hij als drager van rechten en verplichtingen met bijzondere personen in aanraking komt, aan de gewone regels van het privaatrecht onderworpen geacht. Hij geniet daarbij verschillende voorrechten (zie bijv. hieronder II, § 170). De fiscus vormt overigens slechts één rechtspersoon, al wordt somtijds uit een administratief oogpunt, in het belang van een ordelijk beheer, tusschen de verschillende afdeelingen eene scheiding gemaakt, welke op privaatrechtelijk gebied invloed oefent.

Quodcumque privilegii fisco competit, hoc idem et Caesaris ratio et Augustae habere solet. Ulp. 1. 6 § 1 D. de J. F. (XXXXIX, 14).

Liberari fidejussores, quotiens fiscus tam creditori quam debitori, licet diversis stationibus, succedit jus certum est. Quod et in tua persona procuratores mei custodient. Alex. 1. 2 C. de solut. (VIII, 42).

Et senatus censuit et saepe rescriptum est compensationi in causa fiscali ita demum locum esse, si eadem statio quid debeat quae petit. Hoc juris propter confusionem diversorum officiorum tenaciter servandum est. Si quid autem tibi ex ea statione̟ cujus mentionem fecisti deberi constiterit, quam primum recipies. Antonin. 1. 1 C. de compens. (IV, 31).

2o. Stedelijke gemeenten (civitates, municipia, municipes, respublicae, coloniae, enz.).

3o. Godsdienstige vereenigingen van priesters en priesteressen (collegia templorum).

4o. Vereenigingen van beambten (decuriae scribarum, librariorum, fiscalium, censualium, ordo decurionum).

5. Vereenigingen van handwerkslieden, gilden (collegia pistorum, naviculariorum, fabrorum).

6o. Vereenigingen tot gezellig verkeer en tot staatkundige doeleinden (sodalitia, sodalitates, collegia sodalitia).

7. Vereenigingen tot wederkeerige ondersteuning (collegia tenuiorum), bijv. begrafenisfondsen (collegia funeraticia).

Mandatis principalibus praecipitur praesidibus provinciarum, ne patiantur esse collegia sodalicia neve milites collegia in castris habeant. Sed permittitur tenuio-. ribus stipem menstruam conferre, dum tamen semel in mense coeant, ne sub praetextu hujusmodi illicitum collegium coeat. Quod non tantum in urbe, sed et in Italia et in provinciis locum habere divus quoque Severus rescripsit. Marcian. 1. 1 pr. D. de colleg. (XXXXVII, 22).

Adeo morte socii solvitur societas, ut nec ab initio pacisci possimus, ut heres etiam succedat societati. Haec. ita in privatis societatibus, ait: in societate vectigalium nihilo minus manet societas et post mortem alicujus, sed ita demum, si pars defuncti ad personam heredis ejus adscripta sit, ut heredi quoque conferri oporteat. . . . Pomp. 1. 59 pr. D. pro socio (XVII, 2).

8. Vereenigingen tot winstbejag (societates vectigalium publicorum, aurifodinarum, argentifodinarum, salinarum). Deze laatste hebben vele punten van aanraking met de maatschap.

Voorbeelden van statuten van verschillende dergelijke vereenigin

Of

gen vindt men bij Bruns, Fontes juris, pars prior, bl. 345 vlg. Eene vereeniging of corporatie ontstaat, wanneer zich eenige personen met een gemeenschappelijk en geoorloofd doel vereenigen tot het in het leven roepen van een zelfstandig rechtssubject. eene vereeniging, om als rechtspersoon te kunnen optreden, bijzondere erkenning van staatswege behoeft, of dat zij, mits niet behoorende tot de verboden vereenigingen, krachtens algemeenen rechtsregel die hoedanigheid kan aannemen, is naar Romeinsch recht betwist.

Neratius Priscus tres facere existimat „collegium", et hoc magis sequendum est. Marcell. 1. 85 D. de V. S. (L, 16).

Neque societas neque collegium neque hujusmodi corpus passim omnibus habere conceditur: nam et legibus et senatus consultis et principalibus constitutionibus ea res coercetur. Paucis admodum in causis concessa sunt hujusmodi corpora: ut ecce vectigalium publicorum sociis permissum est corpus habere vel aurifodinarum vel argentifodinarum et salinarum. Item collegia Romae certa sunt, quorum corpus senatus consultis atque constitutionibus principalibus confirmatum est, veluti pistorum et quorundum aliorum, et naviculariorum, qui et in provinciis sunt. Gajus 1. 1 pr. D. quod cujusc. univ. (III, 4).

Collegia si qua fuerint illicita, mandatis et constitutionibus et senatus consultis dissolvuntur: sed permittitur eis, cum dissolvuntur, pecunias communes si quas habent dividere pecuniamque inter se partiri. Marcian. 1. 3 pr. D. de colleg. (XXXXVII, 22).

collegia, praeter antiqua et legitima, dissolvit . . . . Sueton., Octavius, 32. SC. de postulatione Kyzicenorum ex Asia, qui dicunt, ut corpus, quod appellatur Neon et habent in civitate sua, auctoritate amplissimi ordinis confirmeSC. de Cyzicenis a. 138-160. Bruns, t. a. p., bl. 197.

tur....

De rechtspersoon is, naar haren aard, niet vatbaar voor die rechtsbetrekkingen, welke het feitelijk bestaan van een mensch tot voorwaarde hebben: huwelijk, vaderlijke macht, bloedverwantschap. Haar gebied is beperkt tot het vermogensrecht. Zij kan bezit, eigendom, erfdienstbaarheden en vruchtgebruik verwerven, dit laatste recht echter voor niet langer dan honderd jaren. Zij kan zich aan derden en derden aan zich verbinden, en in rechtsgedingen zoowel eischende als verwerende optreden. Op wettelijk erfrecht, voorzoover het op bloedverwantschap berust, kan de rechtspersoon geen aanspraak maken. Erven krachtens testament kunnen de Staat en later ook de steden, verder echter alleen die corporaties, welke daartoe bijzondere vergunning hebben verkregen. Legaten kunnen aan de rechtspersonen worden nagelaten.

Item municipes ad exhibendum conveniri possunt, quia facultas est restituendi: nam et possidere et usucapere eos posse constat. Idem et in collegiis ceterisque corporibus dicendum erit. Ulp. 1. 7 § 3 D. ad exhib. (X, 4).

Quibus autem permissum est corpus habere collegii societatis sive cujusque alterius eorum nomine, proprium est ad exemplum rei publicae habere res communes, arcam communem et actorem sive syndicum, per quem tamquam in re

publica, quod communiter agi fierique oporteat, agatur fiat. Gajus 1. 1 § 1 D. quod cujusc. univ. (III, 4).

Non dubito, quin fundo municipum per servum recte servitus adquiratur. Javol. 1. 12 D. de serv. (VIII, 1).

An usus fructus nomine actio municipibus dari debeat, quaesitum est: periculum enim esse videbatur, ne perpetuus fieret, quia neque morte nec facile capitis deminutione periturus est, qua ratione proprietas inutilis esset futura semper abscedente usu fructu. Sed tamen placuit dandam esse actionem. Unde sequens dubitatio est, quousque tuendi essent in eo usu fructu municipes: et placuit centum annos tuendos esse municipes, quia is finis vitae longaevi hominis est. Gajus 1. 56 D. de usu fr. (VII, 1).

Sicut municipum nomine actionem praetor dedit, ita et adversus eos justissime edicendum putavit. Sed et legato, qui in negotium publicum sumptum fecit, puto dandam actionem in municipes. Ulp. 1. 7 pr. D. quod cujusc. univ. (III, 4).

Si tibi cum municipibus hereditas communis erit, familiae erciscundae judicium inter vos redditur. Idemque dicendum est et in finium regundorum et aquae pluviae arcendae judicio. Pomp. 1. 9 D. eod.

Collegium, si nullo speciali privilegio subnixum sit, hereditatem capere non posse dubium non est. Diocl. et Maxim. 1. 8 C. de hered. inst. (VI, 24). Si quid relictum sit civitatibus, omne valet, sive in distributionem relinquatur sive in opus sive in alimenta vel in eruditionem puerorum sive quid aliud. Marcian. 1. 117 D. de legat. I. (XXX).

Cum senatus temporibus divi Marci permiserit collegiis legare, nulla dubitatio est, quod, si corpori cui licet coire legatum sit, debeatur: cui autem non licet si legetur, non valebit, nisi singulis legetur: hi enim non quasi collegium, sed quasi certi homines admittentur ad legatum. Paul. 1. 20 D. de reb. dub. (XXXIV, 5).

Alle rechten, die de vereeniging verkrijgt, alle verplichtingen die door haar worden aangegaan, vonnissen die te haren behoeve of tegen haar worden uitgesproken, raken niet de individueele leden, maar alleen de eenheid, de rechtspersoon. Zij wordt eigenaar, schuldeischer of schuldenaar. Daar zij eene zelfstandige, van die harer leden afgescheidene persoonlijkheid heeft, kunnen er tusschen haar en de leden overeenkomsten gesloten en processen gevoerd worden; de leden kunnen zakelijke rechten hebben op de goederen der vereeniging, en omgekeerd.

Universitatis sunt, non singulorum veluti quae in civitatibus sunt theatra et stadia et similia et si qua alia sunt communia civitatium. Ideoque nec servus communis civitatis singulorum pro parte intellegitur, sed universitatis et ideo tam contra civem quam pro eo posse servum civitatis torqueri divi fratres rescripserunt. Ideo et libertus civitatis non habet necesse veniam edicti petere, si vocet in jus aliquem ex civibus. Marcian. 1. 6 § 1 D. de div. rer. (I, 8). Si quid universitati debetur, singulis non debetur: nec quod debet universitas singuli debent. Ulp. 1. 7 § 1 D. quod cujusc. univ. (III, 4).

Qui manumittitur a corpore aliquo vel collegio vel civitate, singulos in jus vocabit: nam non est illorum libertus. Sed rei publicae honorem habere debet et si adversus rem publicam vel universitatem velit experiri, veniam edicti petere debet, quamvis actorem eorum constitutum in jus sit vocaturus. Ulp. 1. 10 § 4 D. de in jus voc. (II, 4).