-wieder zu der Theokritischen Stelle uns wenden, kann von solcher Bedeutsamkeit des e in raudioa nicht mehr die Rede seyn. Diesem Dichter war ausdeioa nichts anders, als was, allen seinen Zeitgenossen wenigstens, your Deioa war; welcher Form er jene als eine alterthümliche und zugleich dem Metrum willkommene vorzog. heisst,, wenn sie geheiratet worden": und dieser Gedanke muss also, wenn Theokrit nicht ein gehaltloser Schwätzer ist, hieher passen.

Es

so

Und das thut er auch. Man muss nur zu Ende dieses Wettstreits nicht denken, man lese den des Lakon und des Komatas in der 5. Idylle. Gegen jenen, worin zwei Feinde sich aufs plumpste schmähen, sticht der gegenwärtige himmelweit ab. Gleich in den ersten Strophen des Wettgesanges selbst fodert hier jeder seine Flur zu reicher Segenspendung auf;,, aber" setzt jeder hinzu, ,, wenn Daphnis wenn Menalkas herkommt, müsse dasselbe ihm zu Theil werden.". Hier haben wir also zwei sich einander liebende junge Hirten, die einer den andern und seine Geschicklichkeit zu schätzen wissen; wovon aber doch jeder, mit jugendlichem Pochen auf seine Kunst, den andern zu übertreffen behauptet. Diese Stimmung hindert so wenig, dass vielmehr der eine, während er seinen Obermann der Nachtigall ähnlich singen hört (der Dichter lässt dies Lob den Daphnis selbst naiv von sich aussprechen V. 37. 38.), mitten in seinem Wetteifer durch und durch entzückt sich fühlt. Natürlich schliesst dies die Unlust des Besiegtseyns, besonders bei dem kindlichen Frolocken des andern, nicht aus: aber niedergeschlagen ist ja selbst die Braut - γαμε Dioa. Man fühlt, wie genau dieses Präteritum, das zugleich ein ehrbarer Ausdruck ist, dem vorliegenden Fall entspricht und ist es nöthig, das Faktum kennen zu lernen, so lese man die 27. Idylle, besonders nach dem 61. Verse, der den yduos (so heisst er V. 57.) andeutet. Niedergeschlagenheit des Mädchens herrscht im 62. und 64. Verse: und nun geht sie wieder zu ihrer Heerde.

θεῖσα.

*Ομμασιν αἰδομένα, κραδία δέ οἱ ἔνδον ἰάνθη.

Der Fehler war also, dass man nur Einen Vergleichspunkt sah, wo deren zwei sind; und dass man sich durch das Inopinatum täuschen liess. Man denkt Wunder, wie der Dichter die Betrübniss des Menalkas schildern werde, und es folgt: wie eine Braut u. s. w." So lässt er der Natur ihr Recht durch Erwähnung der Unlust: aber er rettet auch den harmlos guten Charakter

des jungen Hirten, indem er ihn, auch besiegt, doch von der Süssigkeit des gehörten Gesanges noch durchdrungen seyn lässt.

LII. Godofr. Hermanni de Emendationibus per Transpositionem Verborum Dissertatio.

[Lips. a. 1824. pp. 16. 4to.]

Artis criticae primarium officium quum in judicando sit positum, permirum est, multos qui eam exercent, in ea re, in qua maxime oportebat, non uti judicio. Nam in omni arte illud primum est maximeque necessarium, ut, qui cam factitet, et quae ejus instrumenta sint, et ca quibus usibus inserviant, rite cognoverit. Quod si ne rusticum quidem reperias, qui ubi aratro, ubi ligoue utendum sit nesciat, quid turpius esse potest homini litterato, quam ignorare qua ratione in singulis artis suae partibus id quod sibi proposuerit debeat perficere? Sed nimirum in litteris multa ita sunt comparata, ut, quoniam manibus contrectari nequeunt, ambiguos habeant fines recti pravique: quo fit ut multi satis ducant ab eo sibi cavere, quod iis in quoque genere nimium esse videatur. Ea vero magna socordia est. Nam quid est illud quod nimium dicianus, nisi id quod justos fines excedit? quos nisi cognitos habeas, nec quid nimium, nec quid parum sit, poteris discernere. Ejusmodi est in arte critica illud, quod quum saepe ab alis, tum ante aliquot annos ab R. Porsono dictum est, facillimam ac tutissimam rationem emendandi eam esse, quae fieret transpositione verborum. Quo ego praecepto quum et Porsonum ipsum et magis etiam illos, qui ex auctoritate Porsoni pendent, male abuti animadvertissem, iterum iterumque monui,

esse huic regulae temere atque incogitanter obsequendum, siquidem illa saepe omnium difficillima sit et violentissima emendandi via. Sed fuerunt tamen qui id a me dici propemodum acgre ferrent, alii admiratione Porsoni iniqui, alii fortasse propter iniquitatem admiratores Porsoni. Quamobrem, ut ad Sophoclis Ajacem v. 885, et ad Electram v. 808. promisi, explicatius, quid de omni ratione transpositionis sentiam, declarabo.

quia

Ac multum ab eo absum, ut errare contendam, si qui verborum transpositionem ut facilem ac lenem mede

sed

lam commendant: sed hoc dico, neque omne genus transpositionis, neque ullum genus cjus ubique aut adhibendum, aut aliis emendandi modis praeferendum esse. Id quum vel per se ita sit comparatum, ut nemini non debeat verum videri, tum multo magis elucescet, ubi distinctius explicabitur. Nam quid aliud agimus, quam quid transponendis verbis emendamus, quam ut turbatum in libris genuinum ordinem verborum studeamus restituere? Ex quo consequitur, eodem modo in hoc genere procedendum esse, quo in aliis generibus emendandi. Nam quemadmodum ubi scripturae vitia corrigenda sunt, non temere licet aliud vocabulum pro alio ponere, videndum est quae litterae vel quae verba, et quas ob caussas quibusve conditionibus ab librariis commutentur: ita etiam quum est de ordine verborum dubitatio exorta, quacri oportet qui factum sit ut turbata fuerit verborum collocatio, et qui sint hujus turbationis modi ac termini. Non enim casu verba per chartas a scribentibus disperguntur, sed collocantur ordine quodam: qui sicubi pervertitur, esse aliquid necesse est, cur qui scribit a praescripto ordine discedat. Idemque vel in loquendo fieri videmus, ut, qui celerius aliquid profert, litterarum ordinem permutet, sed certis tamen legibus, neque ut, quod Jer. Marklando in Horatio in mentem venit, perfidus hic caupo fiat caussidicus vafer hic.

Sunt igitur mutati verborum ordinis quattuor potissimum caussac : una, non imputanda librariis, libri unde quid describitur vitium; reliquae tres in eo qui scribit sitae, consilium, negligentia, error.

Ac primum illud genus, quod vacat cnlpa librarii, uti rarius est, ita etiam rarius in emendando locum habet. Continetur autem vel foliorum ordine in exemplo, quod ante oculos habebat librarius, perturbato; vel continuatis, quae in disjectis chartis scripta fueraut; vel loco integro aut versu, qui omissus fuerat, alibi ac debebat posito, signis, quae ei sedem suam assignarent, neglectis deletisve, ut in Aeschyli Agamemnone v. 1299. et in Choephoris v. 163. vel verbo aliqua simili caussa in alium locum translato, ut, verbum avtat in ejusdem poetae Persis e v. 570. in v. 582. venisse, mihi assensi sunt novissimi editores; vel quum textui immiscetur interpretatio litterarum formis non satis discreta, ut in Aiace v. 1054. pro μεν ζητοῦντες ἐχθίω Φρυγών in codice quodam legitur, εξει ρομεν αὐτόν ἐχθίω Φρυγῶν ζητοῦντες· vel denique quum quid ex laciniis situ solutis descriptum est. Et hae quidem transpositiones, si media oratio interrupta est, ple

rumque facilius deprehenduntur, quoniam fere et error manifestus est, et quem in locum quae avulsa sunt reponi debeant diligenter attendenti patet. Difficilior autem et periculosior est restitutio, ubi singulae scripti partes integrae sunt, de ordine autem, quo sese excipere debeant, dubitatur. In quo genere nemo ignorat, quam crudeliter, viri docti in Tibullum, Propertium, Tyrtaeum, aliosque scriptores saevierint. Quod fecit etiam sive E. Epkema, sive quem ille praesidem disputationis habuit Wassenberhius in dissertatione de transpositione, saluberrimo in sanandis veterum scriptis remedio, quam Friedemannus et Seebodius in utilissimo Miscellaneorum libro, vol. I, P. I.: repetendam curarunt. Et ille quidem tam parum cogitate. le transpositione scripsit, ut eo referret etiam fragmentoum, qualia Theognidis habemus, in perpetuitatem quamlam conjungendorum conatum.

Sequitur illud genus, quod consilio mutatum ordinem erborum continet. Nam grammatici, vel qui grammaticorum partibus se fungi posse putarunt librarii, interdum it perspicuitati consulerent, nonnumquam ut elegantioem redderent orationem, saepissime autem in poctis, ut netra labare visa sustinerent, verba alio ordine disposueunt: id quod in melicis tragicorum Graecorum carminius, maximeque in Plauto Terentioque factum videmus. Nam illi grammatici quum plerumque vel metrorum veam rationem, vel prosodiae antiquioris leges ignorarent, nirum quantum sibi indulserunt, ut ordine verborum nutando numeros pro suo capiu refingerent. Quod si criptoribus, quos hunc in modum interpolatos accepinus, adhibenda est opera critica, quis adeo ineptus sit, it non ante omnia genuinum verborum ordinem restinere studeat? Nam si tollere peccata officium est critici, praecipue removenda esse patet, in quibus maxime est eccatum. Itaque in istiusmodi locis scriptis ve omnino ranspositio facillimum est et certissimum remedium.

Tertia mutati verborum ordinis caussa negligentia est. ibrariorum. In quo genere magna est critico cautio adibenda. Nam quid est quod, quum codicum discrepaniam consideramus, in aliis scriptoribus perraro, in aliis bique; in aliis uno tantum alterove modo, in aliis mulo liberius ordinem verborum turbatum animadvertimus? Non est id profecto casu quodam accidisse putandum,' uo aliis scriptoribus diligentes, aliis negligentes librarii ontigerint: nam si qui libe a socordi est aut festinante, ibrario sriptus, facile is eo cognoscitur, quod etiam aliis eccatis, quam quae sunt in ordine verborum, plenus

1

est. Nimirum quum de negligentia librariorum loquimur, non eam singularem quamdam atque enormem intelligimus, sed communem illam, cui quivis, praesertim si celerius scribit, obnoxius est. Etenim in ipsis quae describuntur scriptis aliquid inest, quod vel observari magis ordinem verborum cogat, vel negligi permittat. Idque nemo non in se ipso, quum quid describit, experitur. Quo magis mirum est, criticos, qui sic temere transpositionem verborum commendant, ne id quidem, quod ab se ipsis discere potuerant, reputare. Nam in poetarum carminibus, quae notis sunt atque usitatis metrís scripta, non facile quis ab justa verborum collocatione aberrabit: obversatur enim animo dum scribimus numerus, suum cuique verbo locum praefiniens, ita ut ordinis observatio, quia primarium quid est, etiam necessaria sit. Id secus est in soluta oratione, quae quoniam non habet ejusmodi legibus adstrictam collocationem verborum, verba quidem ipsa, quae in exemplo legimus, sensumque eorum mente tenemus, sed dum chartae mandamus, ordinem eorum facillime confundimus, ad illud unice intenti, ut quem verbis illis expressum sensum animo concepimus, scripto exhibeamus. Ita fit, ut verborum trajectiones in prosae orafionis scriptoribus creberrimae, in poetis contra rarissimae sint, nisi iis in carminibus, quae propter metrorum ignorantiam ut soluta oratio sunt ab librariis descripta. Multo autem maxima in ordine verborum fluctuatio, ut consentaneum est, in iis invenitur scriptis, quae ab iis conscripta sunt, qui quod nihil nisi rerum notitiam litteris consignare vellent, de verbis plane non fuerunt solliciti. Id fere in scholiis, quibus veleres scriptores instructi sunt, factum videmus. Sed hoc totum genus transpositionis, qnod in hac quam diximus negligentia positum est, certos quosdam fines habet, quorum ratio ex eo, qui fons est hujus negligentiae, petenda est. Nam illa quum in eo cernatur, quod qui scribit ad sensum potius quam ad ordinem verborum attentus est: consequitur, vix aliter ab eo ordinem verborum perturbari, quam ut vel permisceat quae non multum intersit sic an aliter positis verbis dicantur, vel pro exquisitiore aut insolentiore positura verborum notiorem atque usitatiorem sibi excidere patiatur. Itaque criticus, quum genuinam collocationem restituere studet, eadem via, peccatum est, corrigere peccata debet. Qui si transponit quae non istis quos dixi modis de loco suo mota esse veri simile sit, temere atque inconsiderate agit, quaeque

qua

1