nam) quod, cum paludatus exisset, votaque pro imperio suo communique P. R. nuncupasset" etc., ubi cf. Hottom. et loci quos ille commemorat. Et illos quidem habebant, cum essent magistratus, hoc cum essent imperatores. Imperium eiusque insignia Praetores et Quaestores retinebant e lege Cornelia, donec urbem intrassent. Vid. Ernosti indicem legum.

12. Praetores e provincia in urbem reversos sequebantur Legationes civitatum provincialium, quae eos, si bene se gessissent, publice laudarent, sin minus, accusarent, quarum in Verrinis saepissima fit mentio. Sed antequam ad eas accuratius describendas transeamus, monendum est, statim post reditum in urbem et Praetores, et Quaestores, et Legatos rationes ad aerarium referre debuisse. Cic. Verr. I, 38. et 39.: " Solus est hic, qui nunquam rationes ad aerarium referat. Audistis Quaestoriam rationem tribus versiculis relatam: Legationis non nisi condemnato et eiecto eo, qui posset reprehendere: nunc denique Praeturae, quam ex senatus consulto statim referre debuit, usque ad hoc tempus non retulit. Quaestorem se in senatu exspectare dixit: perinde quasi non ut Quaestor sine Praetore posset rationem referre (ut tu, Hortensi, ut omnes), eodem modo sine Quaestore Praetor. *) Legationibus illis, omnibusque provincialibus Legatis senatus dabatur mense Februario, ad quam rem alludit Cicero Verr. I, 35.: „Sunt Romae Legati Milesii, homines nobilissimi, ac principes civitatis, qui, tametsi mensem Februarium et Consulum designatorum nomen exspectant;" (i. e. extimescunt, v. Ascon. et Garat., ne Consules inimici suas querelas totamque Legationem reiiciant); tamen, dicent, et religione adducti, et domesticarum legum metu, quid illo myoparone factum sit." Etenim si male Legationem gessissent, ut recte animadvertit ad h. 1. Menardus, ne лаоαлоEBEшs accusarentur, erat metuendum. Laudatores tamen, nisi suspectus esset Praetor, locum plerumque non inveniebant, ut recte animadvertit Hottom. ad Verr. Act. I, 3. e Cic. epp. ad Div. III, 8.: Cogitavi primum, Appium Claudium senatui populoque Romano, non Myndensium testimonio, (in ea enim civitate mentio facta est), sed sua sponte esse laudatum; deinde me ista vidisse multis ac

*) Postea lege Iulia de provinciis ordinandis constitutum est, ut magistratus, antequam e provincia decederent, apud duas civitates in provincia rationes deponerent iisdem verbis, quibus ad aerarium relaturi essent. V. Eru. Clav. de 1. Iul.

cidere, ut eorum caussa Legationes Romam venireut; sed his Legationibus non meminisse ullum tempus laudandi aut locum dari" etc. Sin vero laudatione egebant Praetores, pauciores quam decem laudatores efficere nihil poterant. Cic. Verr. V, 22.: „Primum in iudiciis qui decem laudatores dare non potest, honestius est ei nul lum dare, quam illum quasi legitimum numerum consuetudinis non explere."

13. Sed cum male Praetores se gesserant, totis viribus a Legatis illis repetundarum, aut peculatus, aut aliorum criminum accusabantur, qua de re copiose agit Cicero Verr. II, 4. Successorem hortabantur, ut quam primum succederet, atque quae antecessor male fecisset, corrigeret; a patronis petebant,, ut sibi opem ferrent; rem ad Consules deferebant, denique accusatorem eum sibi eligebant, quem et sibi esse propitium, et multum apud Romanos valere cognoverant. Deinde apud Praetorem eius quaestionis nomina dabant, qui iudices sortiretur. Is primum accusatori, aut sola voluntate provincialium, aut divinatione aliqua constituto, singulari edicto concedebat, ut omnia colligeret, obsignaret, atque deportaret, quae ad accusationem pertinere viderentur. Verr. I, 38.: Impetrat a senatu, ut dies sibi prorogaretur, quod tabulas suas ab accusatoribus Dolabellae obsignatas diceret." Quo facto certam sibi accusator inquirendi diem postulabat, intra quam in provinciam proficisceretur, et ubi opus esset, aditum sibi ad tabulas publicas aliasque res edicto illo compararet. V. Hottom. ad Cic. Div. 9. et tota prima in Verrem actio. Deinde iudicibus sorte electis reiectio fiebat ab utraque parte. Verr. Act. I, s. et II, 1, 7., et accusatori viginti dies concedebantur, quibus optimam agendi rationem meditaretur, totidemque postea defensori. *) Caussa modo semel, modo cum comperendinatione agebatur (Verr. I, 9. cum interprr. cf. Ernest. in Cl. de lege Acilia et Servilia, doctissime de utriusque aetate disputantem), in qua quidem non mutatum esse agendi ordinem, sed priorem dixisse in utraque actione accusatorem, posteriorem reum, egregie contra Asconium,

*) Nam reus quoque patronos in auxilium vocabat, quorum initio numerus incertus erat, etsi plerumque quatuor advocati sunt, postea vero, cum nimium incresceret advocatorum multitudo, lege Iulia constitutus est. Ascon. in arg. or. p. Scauro: „Defenderunt Scaurum sex patroni, cum ad id tempus raro quisquam pluribus, quam quatuor uteretur: ac post bella civilia ante legem Iuliam ad duodenos patronos est perventuin. “

Sigonium, et alios docet Ferratius epp. de Oratt. Cic. I, 9. p. 36 sqq., ita, ut nihil ea de re addendum esse, videatur. Additi accusatoribus subscriptores, qui illos, ubi visum esset, in dicendo adiuvarent. Cic. Div. 15. ubi v. Hottom., cf. Ferrat. ad or. p. Cluent. 70. Orationibus habitis iudices, qui antea in leges iurarant, sententias ferebant tabellis inscriptas, e lege Cassia (Vide Ernest. de hac lege) cf. Cic Div. 7.. Condemnatis plerumque exsilii poena constituta esse videtur. Cic. Verr. III, ss.: ,,Utrum crimini defensio, an comitatus exsilio quaeritur?" Condemnatorum bona sub hasta vendebantur, ut pecunia vi ablata is redderetur, quorum fuisset. Ubi autem non aequabat pecunia e bonis redacta summam litibus aestimatis constitutam, e lege Servilia, Cornelia, et Iulia persequebantur ab iis, ad quos ea pecunia, quam is cepisset, qui damnatus esset, pervenisset. Cic. pro Rab. Post. 4, Totam autem legem Iuliam de repetundis neque ad equites pertinuisse, neque ad cohortem Praetoriam, sed ad solos magistratus provinciales, docet Cicero 1. 1. c. 5. 6. Cf. Ern. Clav. ind. leg. lege Iulia. De toto iudicio repetundarum cf. Sigon. 1. 1. II, 27. praeter ea, quae a Ferratio emendata esse supra diximus. Discrimen inter crimen repetundarum et peculatus optime ita constituit Ferratius 1. 1. IV, 3. p. 242., ut lege repetundarum socii repeterent, pecunias et res suas inique et per vim sibi a magistratibus ablatas, peculatus crimen sit pecuniam publicam in privatos usus convertere, aut rem aliquam auferre, quae populi Romani sit. Qua de re ipse ille videndus est.

14. Nihil iis, qui erant cum potestate aut legatione, i. e. Praetoribus, Quaestoribus et Legatis, accipere licebat a provincialibus pro iure dicundo, nihil emere, nisi servum, si quis servorum in provincia esset mortuus, pecuniam nullam foenerari, neque suam, neque publicam, nihil omnino accipere, cum quibus opus erat, pecuniam pro frumento in cellai imperato, et vestem, Roma acciperent de publico. Primum illud docet tota oratio in Verrem secunda actionis secundae. Reliqua paucis locis comprobemus: Verr. IV, 4. 5.: „O dii immortales; praeclaram defensionem! mercatorem cum imperio ac securibus in provinciam misimus: Videté maiorum diligentiam, qui nihil dum etiam istiusmodi suspicabantur; verumtamen ea, quae parvis in rebus accidere poterant, providebant. Neminem, qui cum potestate aut Legatione in provinciam esset profectus, tam amentem fore putaverunt, ut emeret argentinn; dabatur enim de publico; ut

re.

vestem; praebebatur enim legibus; mancipium putaverunt, quo et omnes utimur, et non praebetur a populo. Sanxerunt, ne quis emeret mancipium, nisi in demortui locum. Si qui Romae esset demortuus? immo si quis ibidem; non enim te instruere domum tuam voluerunt in provincia, sed illum usum provinciae suppleQuae fuit caussa, cur tam diligenter nos in provinciis ab emtionibus removerent? haec, iudices, quod putabant ereptionem esse, non emtionem, cum venditori suo arbitratu vendere non liceret. Verr. III, 72.: „Si mehercule te pecuniam tuam, non populi Romani, *) in provincia foeneratum docerem, tamen effugere non posses; sed publicam, sed ob frumentum decretam —, sed a publicanis foenere accepto, hoc licuisse cuiquam probabis? quo non modo ceteri, sed tu ipse nihil audacius improbiusque fecisti." In quibus quidem non Ernestio putandum est esse lacunam, sed aposiopesin quae dicitur, qua magis etiam augeretur dicendi gravitas, ut recte ad h. 1. animadvertit Garaton. Cf. Dig. de off. Praesid. 1. 18. Hospitio tamen magistratus Romanos a civitatibus, in quas venirent, excipi oportebat, nisi quidem mallent de suo sumtus impendere.. Electi eam in rem sunt cives locupletissimi, qui deinceps certo ordine hospites illos publice reciperent. V. Verr. I, 25. cum annot. Ferrat. et IV, 11. Postea, quid et a quo accipere liceret Praetoribus, lege Iulia de repetundis constitutum est. Quo de genere nonnulla nobis servata sunt apud Ciceronem epp. ad Att. V, 10. et 16. Cf. Ernestium in CI de lege Iulia.

cum

15. Eos denique Praetores, quos bene de se meritos putabant provinciales, summis honoribus afficiebant, statuas iis decernebant, diebus festis eos celebrabant, denique in patronorum numero ut essent, rogabant. Cuius rei exempia cum multa sint in Verrinis, maxime Verr. IT, 21., tamen non opus est afferre, cum satis aliunde ca de re constet.

Cap. VI. De Quaestore.

Ex iis, qui sequebantur Praetores in provinciam, primi nominandi sunt Quaestores, cum et arctissimo amicitiae vinculo cum illis deberent esse coniuncti, et soli praeter eos essent Romani in provinciis magistratus: ceteri enim Praetoris comites potestatis erant expertes.

*) Verisimilis est Garatonii eoniectura, qui e Lamb. marg. esse Praetorem legendum pro verbis: non populi Romani, suspicatur.

1. Quaesturam primum gradum honoris vocat Cicero Verr. Act. I, 4. De aetate legitina variae sunt doctorum virorum opiniones, aliis XXV. a., aliis XXVII., aliis XXXI. proferentibus. Discernenda autem cum Bellefortio (in egregio lib. de rep. Rom. vers. Germ. T. II. p. 288-295. T. III. p. 211 sqq.), qui primus rem recte exposuit, ita tempora esse videntur, ut ante Sullae dictaturam annum aetatis XXVII. Quaesturae gerendae fuisse constitutum; postea, Sulla auctore XXXI., quem eundem Ernestius in ind. legum, de legibus annalibus aliquando fuisse aetatem legitimam docuit, sub Caesaribus autem, ex quo Augustus quintum ante aetatem legitimam annum Quaesturae habilem esse voluit, eum, quem Lipsius arbitrabatur, XXV. huic muneri adipiscendo aptum fuisse putemus. In provinciis non ut Proconsules et Propraetores, ita erant Proquaestores, sed qui Quaestores erant creati, provincias ita sortiebantur, ut aliis obveniret urbana, aliis Quaestura provincialis. Cic. Verr. I, 13: „Quaestor ex S. C. provinciam sortitus es: obtigit tibi Consularis" etc. et alibi. Cf. Sigon. 1. 1. II, 3. et Manut. ad Cic. Div. 1. Attamen, si cui displiceret provincia, quam sorte nactus erat, Romae manere poterat. Cic. Verr. I, 14: „Nam si tibi antea displicuisset, idem fecisses, quod anno post M. Piso. Quaestor cum L. Scipioni Consuli obtigisset, non attigit pecuniam, non ad exercitum profectus est: quod de republica ita sensit, ut nec fidem suam, nec morem maiorum, nec necessitudinem sortis laederet." A Quaestoribus vero urbanis provinciales et munere et insignibus longe erant diversi, id, quod e tota de Quaestoribus disputatione apparebit.

2. Praetori cum Qnaestore eadem necessitudo intercedebat, quae patri cum filio. Cic. Div. in Caec. 19.: Sic a maioribus accepimus, Praetorem Quaestori suo parentis loco esse oportere." Epp. ad Div. XIII, 10.: „Satis enim commendatum tibi eum (Quaestorem) arbitrabar ab ipso more maiorum: qui, ut te non fugit, hanc Quaesturae coniunctionem liberorum necessitudini proximam voluit esse." Quos locos P. Manutius affert ad Cic. Div. 14. Eodem modo Verr. I, 15.: Tu cum Quaestor ad exercitum missus sis, custos non solum pecuniae, sed etiam Consulis, particeps omnium rerum consiliorumque fueris: habitus sis in liberum loco, sicut mos maiorum. ferebat: repente relinquas, deseras, ad adversarios transeas." Ita enim hic locus cum Garatonio est interpungendus. (V. ipsum.) Quare, etiamsi summa affectus erat Quaestor a Praetore iniuria, eum accusare tamen non