Fingit Poëta, Umbritium Harufpicem amicum fuum urbe cedere, tot vitia et Scelera, pertæfum, quæ Romæ grassantur, et in dies ferpunt.

Q

UAMVIS digreffu veteris confufus amici,

Laudo tamen vacuis quod fedem figere Cumis

Deftinet, atque unum civem donare Sibyllæ.

Janua Baiarum eft, et gratum littus amœni

Seceffus. Ego vel Prochytam præpono Suburræ.

Nam quid tam miferum, et tam folum vidimus, ut non
Deterius credas horrere incendia, lapfus

Tectorum affiduos, ac mille pericula fævæ
Urbis, et Augufto recitantes menfe Poëtas?

Cumis. Hæc eft Campania urbs maritima, non procul Puteolis, Sibyllæ antro et Sacello inclyta. Fanua Baiarumeft. Hac itur Baias, et in amenos illos feceffus.

Baiarum. Hoc oppidum eft Campaniæ, Puteolos inter et Cumas in finu illo qui dicitur nunc Golfo di Pozzuolo, et di Napoli. Ibi erant calentes aquæ valetudini perutiles, fingularis autem amanitas ac cæli temperies: et hinc magna Roma

5

Sed

norum frequentia, atque ædificiorum nitor ac fplendor. Strabo Lib. 5. Unde Horatius lib. 1. Epist. 1. Nullus in orbe finas Baiis prælucet

amanis.

Prochytam. Hæc eft infula ad ostium Baiani finus, hodie, Precida. Tum fonitu Prochyta alta tremit, &c. Suburra. Suburra, vel Subura, quam Mart. clamosam vocat, lib. 12. Epig. 18. Vicus eft Romanus, etiam hodie, la Suburra.

Madidamque

Sed dum tota domus rhedâ componitur unâ,
Subftitit ad veteres arcus, madidamque Capenam;
Hic ubi nocturne Numa conftituebat amicæ.
Nunc facri fontis nemus, et delubra locantur
Judæis, quorum cophinus, foenumque fupellex.
Omnis enim populo mercedem pendere juffa eft
Arbor, et ejectis mendicat filva Camœnis

In vallem Ægeriæ defcendimus, et fpeluncas
Diffimiles veris. Quanto præftantius effet
Numen aquæ, viridi fi margine clauderet undas
Herba, nec ingenuum violarent marmora tophum?
Hic tunc Umbritius, Quando artibus, inquit, honeftis
Nullus in urbe locus, nulla emolumenta laborum,
Res hodie minor eft, herè quàm fuit, ac eadem cras
Deteret exiguis aliquid; proponimus illuc

Ire fatigatas ubi Dædalus exuit alas:

Dum nova canities, dum prima, et recta fenectus,

10

15

20

25

Dum

Ejectis Camanis. Quibus Numa pridem confecrârat lucum, fontem, delubrum.

Ingenuum violarent marmora lophum! Tophus rudis eft et fcaber lapis in loco nafcens et concretus, cui videtur illata vis cum fubmotus inde eft, ad fubftituenda marmora.

Umbritius. Umbritii Harufpicum peritiffimi meminit. Plin. lib. 1o. c. 6.

Illuc ire. Cumas nos conferte, quo Dædalus fugiens Minoia regna evolavit, ibique Phabo facravit remi

gium

Dum fupereft Lachefi quod torqueat et pedibus me
Porto meis, nullo dextram fubeunte bacillo,

Cedamus patriâ: vivant Arturius isthic,

Et Catulus: maneant qui nigra in candida vertunt ; 30
Queis facile eft ædem conducere, flumina, portus,
Siccandam eluviem, portandum ad bufta cadaver,
Et præbere caput dominâ venale sub hastâ.
Quondam hi cornicines, et municipalis arenæ
Perpetui comites, notæque per oppida buccæ,
Munera nunc edunt, et verfo pollice vulgi

35

Quemlibet

gium alarum, ut ait Virgilius initio et fimiles, cornu vel tibia canentes,

fexti Eneidos.

Lachefi. Una Parcarum eft. Arturius et Catulus. Sordidi homines per adulationes et crimina ad opes evecti.

dum gladiatores pugnant.

Municipalis arena perpetui comites. Qui per oppida vagati funt operam fuam locantes, dum in Theatris ad gladiatoriam exercebantur municipes

Ifthic. Romæ, per indignationem et oppidani. dictum.

Edem conducere. Vel reficiendam, vel majori pretio deinde locandam. Præbere caput dominâ venale fub Bafta. Venalem fervum et ponere, mangonium exercere; vel publicis auctionibus præeffe ac venditionibus fervorum, accepta ad id poteftate et auctoritate, et quæftum hinc facere. Vel qui feipfos vendi patiuntur, ut vult. Turneb. L. 10. c. 27.

Domina fub bafla. Vel quod emptoribus ut dominis cederent empti fervi, vel quod heri fervos venum exponerent fub hafta, ex more, præcone venales proclamante. Vide Alex. ab Alex. L. 3. c. 16.

Noteque per oppida bucca. Arte fua noti homines foliti per Italiam curfare, et buccas inflare; cornu, tibia, buccina canentes, dum in arena certabatur.

Munera nunc edunt. Gladiatorium munus dant populo, quod non nifi potentiores et opulenti faciebant, quin et Nobiles, et cenfum Equeftrem habentes, ex Edi&to Tiberii, et Senatufconfulto. Cornel. Tacit. Annal. 4. Alex. ab Alex. Lib. 6. cap. 19.

Verfo pollice. Converfus retro pollex fignum erat occidendi Gladiatoris qui fuccubuerat: ficut e contra preffo pollice populus indicabat jubebatque

Hi cornicines. Arturius, Catulus, parci victo et afflicto humi.

Rana um

Quemlibet occidunt populariter: inde reverfi

Conducunt foricas. Et cur non omnia? Cum fint

Quales ex humili magna ad faftigia rerum

Extollit, quoties voluit Fortuna jocari.

40

Quid Romæ faciam? Mentiri nefcio, librum,

Si malus eft, nequeo laudare, et pofcere: motus
Aftrorum ignoro: funus promittere patris

Nec volo, nec poffum: ranarum vifcera nunquam
Infpexi ferre ad nuptam quæ mittit adulter,

45

Quæ mandat, nôrunt alii: me nemo ministro

Fur erit: atque ideo nulli comes exeo, tanquam

Mancus, et extinctæ corpus non utile dextræ.
Quis nunc diligitur, nifi confcius, et cui fervens
Æftuat occultis animus, femperque tacendis ?
Nil tibi fe debere putat, nil conferet unquam,
Participem qui te fecreti fecit honefti.

50

Carus erit Verri, qui Verrem tempore, quo vult,

Accufare poteft. Tanti tibi non fit opaci

Omnis arena Tagi, quodque in mare volvitur aurum,

59

Ut fomno careas, ponendaque præmia fumas

Triftis, et a magno femper timearis amico.

Quæ nunc divitibus gens acceptiffima noftris ;

Et quos præcipue fugiam, properabo fateri;

Nec

Ranarum visiera nunquam infpexi. Verri. Confcelerato homini de

Licet Harufpex animalium vifcera confulere affuevi, haud tamen unquam e ranarum feu rubetarum extis veneficia sectatus fum. Vide Sat. 1.

$70.

prædatori, qualis Verres, de quo Sai.

2.

Arena Tagi. Tagus fluvius Hifpaniæ nobilifimus, aureas volvere arenas decantatus.

Quan is

Nec pudor obftabit. Non poffum ferre, Quirites,

60

Et linguam, et mores, et cum tibicine chordas
Obliquas, necnon gentilia tympana fecum
Vexit, et ad Circum juffas proftare puellas.
Ite, quibus grata eft pictâ lupa barbara mitrâ.
Rufticus ille tuus fumit trechedipna, Quirine,
Et ceromatico fert niceteria collo.

Græcam urbem; quamvis quota portio fæcis Achæa?
Jampridem Syrus in Tiberim defluxit Orontes,

65

Hic alta Sicyone, aft hic Amydone relicta,

Hic

Quamvis quota portio fæcis Achæa? capitis ufitatum Syris, Phrygiis,

Verum non Græci tantum, sed et, Ægyptis, aliifque.

Syri mores noftros corruptum venere: et horum Romæ eft major quam illorum numerus.

Syrus in Tiberim defluxit Orontes. Orontes Syriæ fluvius eft. Id eft, jampridem Syrorum eluvies Romam invexit fordes fuas, et morum pravitatem, luxum, voluptates.

Chordas obliquas. Mores curvos fimul cum incurvis inftrumentis, cithara, aliifque.

Gentilia tympana. Apud fuam gentem ufitata maxime in Sacris Cybeles.

Circum. Circus dicitur planities rotunda, in qua pugiles equitefque exercebantur, populo ad spectandum circumfedente.

Lupa. Ita meretrix apellatur, quod ficut edendi lupa avida eft, et obvios devorat; fic meretrix quæftui inhians, nec pudori parcit nec corpori, ac libidinofos perdit.

Rufticus ille tuus. A paftoribus ori-ginem trahens.

Trechedipna. Veftem curforiam, a Tęɛxw, curra et deiπvov, cœna, qua curfitent, vel ad cœnam rectain, vel ad fportulam.

Quirine. Romuli cognomen eft.

Ceromatico. Ceroma unguentum ex oleo et pulvere seu terra, quo uti folebant athlete, Martial. Lib. 7. Epigram 31.

lara nec injecto ceromate brachia

tendis.

Niceteria. Græca vox præmia victoriæ fignificans, ut torques, quæ colle pendentia ferre confueverant,

ut ait vetus Schol.

Hic alta Sicyone, &c. At Græci aliique exteri patria fua relicta Romam venientes, noftri, Romanis fe multo præftantiores oftentant.

Sicyone. Urbs eft Peloponnefi, Si

Picta mitra. Quod eft ornamentum cyoniæ quondam regionis primaria.

Amydone.