Page images
PDF
EPUB

§. 4. Entstehung und Veränderung der Rechtsnormen.

3

a) Jus nostrum constat aut ex scripto aut sine scripto, Ex non scripto jus venit, quod usus approbavit; nam diuturni mores consensu utentium comprobati legem imitantur. (§§. 3, 9. I. de j. nat. 1, 2.)

8) Inveterata consuetudo pro lege non immerito custoditur et hoc est jus, quod dicitur moribus constitutum. Nam cum ipsae leges nulla alia ex causa nos teneant, quam quod judicio populi receptae sunt, merito et ea, quae sine ullo scripto populus probavit, tenebunt omnes: nam quid interest, suffragio populus voluntatem suam declaret, an rebus ipsis et factis. (L. 32. §. 1. D. de leg. 1, 3.) Julian.

2. Geseztes Recht.

a) Römische Formen der bewußten Rechtsschöpfung: Leges, Plebiscita, Senatusconsulta, Edicta magistratuum, Responsa prudentium, Constitutiones principum.

b) Gesetzgebung im heutigen Sinne. Publikation der Geseze. Nicht-Rückwirkung.

7) Leges et constitutiones futuris certum est dare formam negotiis, non ad facta praeterita revocari: nisi nominatim etiam de praeterito tempore et adhuc pendentibus negotiis cautum est. (L. 7. C. de legib. 1, 14.) .

3. Rechtsänderung: a) durch gesegliche Verfügung, b) per desuetudinem.

d) „Lex posterior derogat priori."

ε) Constitutiones tempore posteriores potiores sunt his, quae ipsas praecesserunt. (L. 4. D. de constit. 1, 4.) Mod.

Rectissime etiam illud receptum est, ut leges non solum suffragio legislatoris, sed etiam tacito consensu omnium per desuetudinem abrogentur. (L. 32. §. 1. i. fin. D. de legib. 1, 3.) Jul.

F. Die Rechtswissenschaft.

a). Begriff.

n) Jurisprudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, justi atque injusti scientia. (§. 1. I. de J. et J. 1,

1.)

9) Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac

potestatem. (L. 17. D. de leg. 1, 3.) Cels.

b) Aufgaben der Rechtswissenschaft: 1) Feststellung des Rechtes

[ocr errors]

(Textkritik und Auslegung der Geseße), 2) Logische Bearbeitung, 3) Fortbildung des Rechtes (Analogie; Juristenrecht; Kritik des Rechtsinhaltes).

III. Vorläufige Uebersicht der Erkenntnißquellen und der

Literatur.

§. 5. Quellen.

1. Originaldenkmäler. (Siehe: Corpus inscriptionum latinarum ; Bruns, Fontes juris rom. antiqui, 4. ed. 1879, supplem. 1881.)

2. Reste juristischer Privatliteratur (insbes. Gaji Institutiones, libri IV; Ulpiani Fragmenta; s. unten §. 16).

3. Die Gesezbücher Justinians (Corpus Juris Civilis, um 530 p. Chr.; f. unten §. 18 f.):

a) Institutiones (4 Bücher, Titel, §§.).

b) Pandectae s. Digesta (50 Bücher, Titel, Fragmente oder Leges, §§.).

c) Codex (12 Bücher, Titel, Constitutionen).

d) Novellae (168 Stück).

§. 6.

Literatur.

a) Lehrbücher der Institutionen.

Puchta, Cursus der Institutionen, 3 Bde. 1841 (9. Aufl. in 2 Bdn., besorgt von Krüger, 1881).

Marezoll, Lehrb. der Institutionen. 11. Aufl. 1881 (besorgt von Schirmer).

Scheurl, Lehrb. der Institutionen. 8. Aufl. 1883.

Müller, Lehrb. der Institutionen. 1859.

Vering, Geschichte und Pandekten des röm. Privatrechts. 4. Aufl. 1875.

Salkowski, Lehrb. der Institutionen. 4. Aufl. 1883.
Hölder, Institutionen des röm. Rechts. 2. Aufl. 1883.
Sohm, Institutionen des röm. Rechts. 1884.

Kunze, Institutionen und Gesch. des röm. Rechts. 1. Band: Cursus des röm. Rechts; 2. Band: Excurse über röm. Recht. (2. Aufl. 1879, 1880.)

§§. 5, 6. Vorläufige Uebersicht der Erkenntnißquellen und der Literatur.

b) Der Rechtsgeschichte.

Errleben, Lehrb. des röm. Rechts. I. 1854.

5

Walter, Röm. Rechtsgeschichte. 2 Bde. 3. Aufl. 1860, 1861. Rudorff, Röm. Rechtsgeschichte. 2 Bde. 1857-1859. Danz, Lehrb. der Geschichte des röm. Rechts. 2. Aufl. 1871 bis 1873.

Esmarch, Röm. Rechtsgeschichte. 2. Aufl. 1877-1879. Padeletti, Lehrb. der röm. Rechtsgeschichte (deutsch von Holzendorff. 1879.)

Baron, Geschichte des röm. Rechts. 1. Bd. 1884.

Karlowa, Röm. Rechtsgeschichte. 1. Bd. 1885.

Bruns, in Holzendorff's Encyklopädie der Rechtswissenschaft.

4. Aufl. Bd. I., S. 101-160 (1882).

I. Haupttheil.

Die Organe der Rechtsbildung in Rom.

A. Aebersicht der römischen Berfassungsentwicklung.

§. 7.

Die Zeit der Könige.

[Niebuhr, Röm. Geschichte, 1811-1823; Schwegler, Röm. Geschichte I.; Mommsen, Röm. Geschichte I.; Esmarch, Rechtsgeschichte, §§. 1-9; Kunze, Excurse, S. 47-59.]

1. Ursprung und Urbevölkerung Roms. Ramnes, Tities, Luceres. Lage der Stadt:

[ocr errors]

a) Non sine causa dii hominesque hunc urbi condendae locum elegerunt, saluberrimos colles, flumen opportunum, quo ex mediterraneis locis fruges devehantur, quo maritimi commeatus accipiantur; mare vicinum ad commoditates, nec expositum nimia propinquitate ad pericula classium externarum: regionum Italiae medium, ad incrementum urbis natum unice locum. (Liv. V, 54.) 8) Tullus ad Feroniae fanum mercatu frequenti negotiatores Romanos comprehensos querebatur. (Liv. I, 30.)

2. Soziale Gliederung des Volkes: Patroni, clientes; Gentes und Curiae. Plebs?

Aelteste Verfassung: Königthum, Senat, Comitia curiata.

3. Kultur der Königszeit. [Vgl. Mommsen, I., 1. Kap. XII—XV.]

§. 8. Die Zeit des Freistaates.

7

§. 8.

Die Zeit des Freistaates.

1. Heeresordnung des Servius Tullius. - Gründung der libera respublica: Annua imperia binis imperatoribus.

a) Libertatis autem originem inde magis, quia annuum imperium consulare factum est, quam quod deminutum quidquam sit ex regia potestate numeres. (Liv. II, 1.)

Lex

2. Lage der Plebs. Der Ständekampf. Tribuni plebis. Licinia Sextia (366 a. Chr.); die republikanischen Magistraturen. 8) Exactis deinde regibus Consules constituti sunt duo, penes quos summum jus uti esset, lege rogatum est. . . . Post deinde cum census jam majore tempore agendus esset et consules non sufficerent, huic quoque officio Censores constituti sunt. . . Deinde cum placuisset creari etiam ex plebe consules, coeperunt ex utroque corpore constitui; tunc ut aliquo pluris patres haberent, placuit duos ex numero patrum constitui: ita facti sunt Aediles curules. Cumque consules avocarentur bellis finitimis, neque esset, qui in civitate jus reddere posset, factum est, ut Praetor quoque crearetur, qui urbanus appellatus est, quod in urbe jus redderet. Post aliquot deinde annos non sufficiente eo praetore, quod multa turba etiam peregrinorum in civitatem veniret, creatus est et alius Praetor, qui peregrinus appellatus est ab eo, quod plerumque inter peregrinos jus dicebat. (L. 2. §§. 16, 17, 26, 27, 28, D. de O. J. 1, 2.) Pomp.

3. Der Senat.

7) Tenuit igitur hoc in statu senatus rempublicam temporibus illis, ut in populo libero pauca per populum, pleraque senatus auctoritate et instituto ac more gererentur. (Cicero de republ. II, 32.)

4. Roms Uebergang zur Weltmacht. Seeherrschaft. Wechselbeziehungen zum hellenischen Orient. (Kunze, Excurse, S. 195.) Sozialer Umschwung: Nobilität, Ritterschaft, Proletariat.

5. Italien und die Provinzen. Provinzialmagistratur.

« PreviousContinue »