Page images
PDF
EPUB

mus.

portuna hæc dicendi molestia, quæ sic ingrate arcebat | quarum ferme nihil nosse queat, nisi animum per sacros somnos, sic torsit animum in aliis defixum, et artem et disciplinam imbutum et excultum habuerit; inter præruptas artium difficultates sic impedivit et ita prorsus ei cui artes desunt, interclusus esse videtur oneri fuit, ut ego amissa omni spe persequendæ quietis omnis aditus ad vitam beatam: ipsam hanc animam mœstus cogitare cœperim, quam procul abessem ab ea altæ sapientiæ capacem et prope inexplebilem, aut tranquillitate quam mihi primò literæ pollicebantur, frustra nobis Deus, aut in pœnam dedisse videtur, nisi acerbam fore inter hos æstus et jactationes vitam, satius maxime voluisset nos ad excelsam earum rerum cogniesse vel omnes artes didicisse. Itaque vix compos tionem sublimes eniti, quarum tantum ardorem natura mei, temerarium cœpi consilium laudandæ ignorantiæ, humanæ menti injecerat. Circumspicite quaqua poquæ nihil prorsus haberat harum turbarum; proposui- testis universam hanc rerum faciem, illam sibi in gloque in certamen utra suos cultores beatiores redderet riam tanti operis summus artifex ædificavit; quanto Ars an Ignorantia? Nescio quid est, noluit me meum altius ejus rationem insignem, ingentem fabricam, vasive fatum, sive genius ab incepto Musarum amore rietatem admirabilem investigamus, quod sine arte non discedere; imo et ipsa cæca sors tanquam derepente possumus, tanto plus authorem ejus admiratione nostra prudens providensque facta hoc idem noluisse visa est; celebramus, et veluti quodam plausu persequimur, quod citius opinione mea Ignorantia suum nacta est patro- illi pergratum esse, certum ac persuasissimum habeanum, mihi Ars relinquitur defendenda. Gaudeo sane Ecquid, auditores, putabimus tanta immensi sic illusum me, nec me pudet vel cæcam Fortunam ætheris spatia æternis accensa atque distincta ignibus, mihi restituisse oculos; hoc illi nomine gratias habeo. tot sustinere concitatissimos motus, tanta obire converJam saltem illam laudere licet, cujus ab amplexu di- sionum itinera ob hoc unum ut lucernam præbeant igvulsus eram, et quasi absentis desiderium sermone navis et pronis hominibus? et quasi facem præferant consolari: jam hæc non plane interruptio est, quis nobis infra torpentibus et desidiosis? nihil inesse tam enim interpellari se dicat, id laudando et tuendo quod multiplici fructuum herbarumque proventui, præteramat, quod approbat, quod magnopere assequi velit. quam fragilem viriditatis ornatum? Profecto si tam inVerum, auditores, sic ego existimo in re mediocriter justi rerum æstimatores erimus, ut nihil ultra crassum laudabili maxime elucere vim eloquentiæ; quæ sum- sensus intuitum persequamur, non modo serviliter et mum laudem habent, vix ullo modo, ullis limitibus abjecte, sed inique et malitiose cum benigno numine orationis contineri posse, in his ipsa sibi officit copia, egisse videbimur; cui per inertiam nostram, et quasi et rerum multitudine comprimit et coangustat expan- per invidiam titulorum magna pars, et tantæ potentiæ dentem se elocutionis pompam; hac ego argumenti veneratio penitus intercidet. Si igitur dux et inchofœcunditate nimia laboro, ipsæ me vires imbecillum, atrix nobis ad beatitudinem sit eruditio, si potentissimo arma inermem reddunt; delectus itaque faciendus, numini jussa et complacita, et ejus cum laude maxime aut certe enumeranda verius quam tractanda quæ tot conjuncta, certe non potest sui cultores non efficere vel nostram causam validis præsidiis firmam ac munitam summe beatos. Neque enim nescius sum, auditores, statuunt; nunc illud mibi unice elaborandum video, contemplationem hanc qua tendimus ad id quod summe ut ostendam quid in utraque re, et quantum ha- expetendum est, nullum habere posse veræ beatitudinis beat momentum ad illam in quam omnes ferimur, gustum sine integritate vitæ, et morum innocentia; beatitudinem; in qua contentione facili certe nego- multos autem vel insigniter eruditos homines nefarios tio versabitur oratio nostra, nec admodum esse puto extitisse, præterea iræ, odio, et pravis cupiditatibus metuendum quid possit scientiæ inscitia, arti ignorantia obedientes; multos è contra literarum rudes viros proobjicere; quamvis hoc ipsum quod objiciat, quod verba bos atque optimos se præstitisse; quid ergo? Num faciat, quod in hac celebritate literatissimæ concionis beatior ignorantia? minime vero. Sic itaque est, auvel hiscere audeat, id totum ab arte precariò vel potius ditores, paucos fortasse doctrina præstabiles suæ civiemendicato habet. Notum hoc esse reor, auditores, et tatis corruptissimi mores et illiteratorum hominum colreceptum omnibus, magnum mundi opificem, cætera luvies in nequitiam pertraxere, unius perdocti et pruomnia cum fluxu et caduca posuisset, homini præter id dentis viri industria multos mortales ab arte impolitos quod mortale esset, divinam quandam auram, et quasi in officio continuit: nimirum una domus, vir unus arte partem sui immiscuisse, immortalem, indelebilem, lethi et sapientia præditus, velut magnum dei munus toti et interitus immunem; quæ postquam in terris ali- reipub. satis esse possit ad bonam frugem. Cæterum quandiu tanquam cœlestis hospes, caste, sancteque pe- ubi nullæ vigent artes, ubi omnis exterminatur eruditio, regrinata esset, ad nativum cœlum sursum evibraret se, ne ullum quidem ibi viri boni vestigium est, grassatur debitamque ad sedem et patriam reverteretur: proinde immanitas atque horrida barbaries; hujus rei testem nihil merito recenseri posse in causis nostræ beatitudi- appello non civitatem unam, aut provinciam, non gennis, nisi id et illam sempiternam, et hanc civilem vitam tem, sed quartam orbis terrarum partem Europam, qua aliqua ratione respiciat. Ea propemodum suffragiis tota superioribus aliquot sæculis omnes bonæ artes inomnium sola est contemplatio, qua sine administro terierant, omnes tunc temporis academias præsides diu corpore seducta et quasi conglobata in se mens nostra Musæ reliquerant; pervaserat omnia, et occuparat cæca incredibili voluptate immortalium deorum ævum imita- inertia, nihil audiebatur in scholis præter insulsa stutur, quæ tamen sine arte tota infrugifera est et inju- pidissimorum monachorum dogmata, togam scilicet cunda, imo nulla. Quis enim rerum humanarum divi- nacta, per vacua rostra et pulpita, per squalentes canarumque idéag intueri digne possit aut considerare, thedras jactitavit se prophanum et informe moustrum,

Ignorantia. Tum primum lugere pietas, et extingui | fecto doctrinæ et arti reposita est voluptas, quæ cæ

religio et pessum ire, adeo ut ex gravi vulnere, sero atque ægre vix in hunc usque diem convaluerit. At vero, auditores, hoc in philosophia ratum, et antiquum esse satis constat, omnis artis, omnisque scientiæ perceptionem solius intellectus esse, virtutum ac probitatis domum atque delubrum esse voluntatem. Cum autem omnium judicio intellectus humanus cæteris animi facultatibus princeps et moderator præluceat, tum et ipsam voluntatem cæcam alioqui et obscuram suo splendore temperat et collustrat, illa veluti luna, luce lucet aliena. Quare demus hoc sane, et largiamur ultro, potiorem esse ad beatam vitam virtutem sine arte, quam artem sine virtute; at ubi semel fœlici nexu invicem consociatæ fuerint, ut maxime debent, et sæpissime contingit, tum vero statim vultu erecto atque arduo superior longe apparet, atque emicat scientia, cum rege et imperatore intellectu in excelso locat se, inde quasi humile et sub pedibus spectat inferius quicquid agitur apud voluntatem; et deinceps in æternum excellentiam et claritudinem, majestatemque divinæ proximam facile sibi asserit. Age descendamus ad civilem vitam, quid in privata, quid in publica proficiat utraque videamus; taceo de arte quod sit pulcherrimum juventutis honestamentum, ætatis virilis firmum præsidium, senectutis ornamentum atque solatium. Prætereo et illud multos apud suos nobiles, etiam P. R. principes post egregia facinora, et rerum gestarum gloriam ex contentione et strepitu ambitionis ad literarum studium tanquam in portum ac dulce perfugium se recepisse; intellexere nimirum senes præstantissimi jam reliquam vitæ partem optimam optime oportere collocari; erant summi inter homines, volebant his artibus non postremi esse inter deos; petierant honores, nunc immortalitatem; in debellandis imperii hostibus longe alia militia usi sunt, cum morte maximo generis humani malo conflictaturi, ecce quæ tela sumpserint, quas legiones conscripserint, quo commeatu instructi fuerint. Atqui maxima pars civilis beatitudinis in humana societate et contrahendis amicitiis fere constituta est; doctiores plerosque difficiles, inurbanos, moribus incompositis, nulla fandi gratia ad conciliandos hominum animos multi queruntur: fateor equidem, qui in studiis fere seclusus atque abditus est, multo promptius esse Deos alloqui quam homines, sive quod perpetuo fere domi est apud superos infrequens rerum humanarum et vere peregrinus, sive quod assidua rerum divinarum cogitatione mens quasi grandior facta in tantis corporis angustiis difficulter agitans se minus habilis sit ad exquisitiores salutationum gesticulationes; at si dignæ atque idoneæ contigerint amicitiæ nemo sanctius colit; quid enim jucundius, quid cogitari potest beatius illis doctorum et gravissimorum hominum colloquiis, qualia sub illa platano plurima sæpe fertur habuisse divinus Plato, digna certe quæ totius confluentis generis humani arrecto excipiantur silentio; at stolide confabuları, alios aliis ad luxum et libidines morem gerere ea demum ignorantiæ est amicitia, aut certe amicitiae ignorantia. Quinetiam si hæc civilis beatitudo in honesta liberaque oblectatione animi consistit, ea pro

teras omnes facile superet; quid omnem cœli siderumque morem tenuisse? omnis aeris motus et vicissitudines, sive augusto fulminum sonitu, aut crinitis ardoribus inertes animos perterrefaciat, sive in nivem et grandinem obrigescat, sive denique in pluvia et rore mollis et placidus descendat; tum alternantes ventos perdidicisse, omnesque halitus aut vapores quos terra aut mare eructat; stirpium deinde vires occultas, metallorumque caluisse, singulorum etiam animantium naturam, et si fieri potest, sensus intellexisse; hinc accuratissimam corporis humani fabricam et medicinam; postremo divinam animi vim et vigorem, et si qua de illis qui lares, et genii, et dæmonia vocantur ad nos pervenit cognitio? Infinita ad hæc alia, quorum bonam partem didicisse licuerit, antequam ego cuncta enumeraverim. Sic tandem, auditores, cum omnimoda semel eruditio suos orbes confecerit, non contentus iste spiritus tenebricoso hoc ergastulo eousque late aget se, donec et ipsum mundum, et ultra longe divina quadam magnitudine expatiata compleverit. Tum demum plerique casus atque eventus rerum ita subito emergent, ut ei, qui hanc arcem sapientiæ adeptus est, nihil pene incautum, nihil fortuitum in vita possit accidere; videbitur sane is esse, cujus imperio et dominationi astra obtemperent, terra et mare obsecundent, venti tempestatesque morigera sint; cui denique ipsa parens natura in deditionem se tradiderit, plane ac si quis deus abdicato mundi imperio, huic jus ejus, et leges, administrationemque tanquam præfectori cuidam commisisset. Huc quanta accedit animi voluptas, per omnes gentium bistorias et loca pervolare regnorum, nationum, urbium, populorum status mutationesque ad prudentiam, et mores animadvertere: hoc est, auditores, omni ætati quasi vivus interesse, et velut ipsius temporis nasci contemporaneus; profecto cum nominis nostri gloriæ in futurum prospeximus, hoc erit ab utero vitam retro extendere et porrigere, et nolenti fato anteactam quandam immortalitatem extorquere. Mitto illud cui quid potest æquiparari? Multarum gentium oraculum esse, domum quasi templum habere, esse quos reges et respublicæ ad se invitent, cujus visendi gratia finitimique exterique concurrant, quem alii vel semel vidisse quasi quoddam bene meritum glorientur; hæc studiorum præmia, hos fructus eruditio suis cultoribus in privata vita præstare, et potest, et sæpe solet. At quid in publica? Sane ad majestatis fastigium paucos evexit laus doctrinæ, nec probitatis multò plures. Nimirum, illi apud se regno fruuntur, omni terrarum ditione longe gloriosiori: et quis sine ambitionis infamia geminum affectat regnum? addam hoc tamen amplius, duos tantum adhuc fuisse qui quasi cœlitus datum universum terrarum orbem habuere, et supra omnes reges et dynastas æquale diis ipsis partiti sunt imperium, Alexandrum nempe Magnum et Octavium Cæsarem, eosque ambos philosophiæ alumnos. Perinde ac si quoddam electionis exemplar divinitus exhibitum esset hominibus, quali potissimum viro clavum et habenas rerum credi oporteret. At multæ resp. sine literis, rebus gestis et opulentia claruere. Spartanorum quidem, qui

non imminuat, quo majores acquirantur animo? quanquam certe qui hæc causantur perditissimi plerique, abjecta omni temporis, ingenii, valetudinis cura, comessando, belluæ marinæ ad morem potando, inter scorta et aleam pernoctando, nihilo se infirmiores factos queruntur. Cum itaque sic se afficiant atque assuescant, ut ad omnem turpitudinem strenui atque alacres; ad omnes virtutis actiones et ingenii hebetes et languidi sint, culpam in naturam aut vitæ brevitatem falso et inique transferunt. Quod si modeste ac temperanter vitam degendo, primos ferocientis ætatis impetus ratione et pertinaci studiorum assiduitate mallemus edomare, cœlestem animi vigorem ab omni contagione et inquinamento purum et intactum servantes; incredibile esset, auditores, nobis post annos aliquot respicientibus quantum spatium confecisse, quam ingens æquor eruditionis cursu placido navigasse videremur. Cui et hoc egregium afferet compendium, si quis norit et artes utiles, et utilia in artibus recte seligere. Quot sunt imprimis grammaticorum et rhetorum nugæ aspernabiles? audias in tradenda arte sua illos barbare loquentes, hos infantissimos. Quid logica? Regina quidem illa artium si pro dignitate tractetur: at

ad literarum studium contulerint se, pauci memoran- | negligimus, dum corpori metuimus, cujus vires quis tur; Romani intra urbis mœnia philosophiam sero receperunt; at illi legislatore usi sunt Lycurgo, qui et philosophus fuit et poetarum adeo studiosus, ut Homeri scripta per Ioniam sparsa summa cura primus collegerit. Hi post varios in urbe motus et perturbationes ægre se sustentare valentes, ab Athenis ea tempestate artium studio florentissimis, leges decemvirales, quæ et duodecim tabulæ dicta sunt, missis legatis emendicarunt. Quid si hodiernos Turcas per opima Asiæ regna rerum late potitos omnis literaturæ ignaros nobis objiciant? Equidem in ea repub. (si tamen crudelissimorum hominum per vim et cædem arrepta potentia, quos unum in locum sceleris consensus convocavit, continuo respub. dicenda sit) quod in ea ad exemplum insigne sit nil audivi, parere vitæ commoda, tueri parta, id naturæ debemus, non arti; aliena libidinose invadere, sibi mutuo ad rapinam auxilio esse, in scelus conjurare, id naturæ pravitati. Jus quoddam apud eos exercetur; nec mirum: cæteræ virtutes facile fugantur, justitia vere regia, ad sui cultum impellit, sine qua vel injustissimæ societates cito dissolverentur. Nec omiserim tamen, Saracenos Turcarum propemodum conditores non armis magis quam bonarum literarum studiis imperium suum propagasse. Sed si antiquitatem repeta-heu quanta est in ratione insania! non hic homines, mus, inveniemus non institutas modo ab arte, sed fundatas olim fuisse respublicas. Autiquissimi quique gentium indigenæ in sylvis et montibus errasse dicuntur, ferarum ritu pabuli commoditatem sequuti, vultu erecti, cætera proni, putasses præter formæ dignitatem nihil non commune cum bestiis habuisse; eadem antra, iidem specus cœlum et frigora defendebant; nulla tunc urbs, non ædes marmoreæ, non aræ deorum, aut fana collucebant, non illic fas sanctum, nondum jura in foro dicebantur, nulla in nuptiis tæda, non chorus, nullum in mensa geniali carmen, nullum solenne funeris, non luctus, vix tumulus defunctos honestabat; nulla convivia, nulli ludi, inauditus citharæ sonus, ipsa tunc omnia aberant, quibus jam inertia ad luxum abutitur. Cum repente artes et scientiæ agrestia hominum pectora cœlitus afflabant, et imbutos notitia sui in una monia pellexere. Quamobrem certe quibus authoribus urbes ipsæ primum conditæ sunt, dein stabilitæ legibus, post consiliis munitæ, poterunt iisdem etiam gubernatoribus quam diutissime fœlicissimeque consistere. Quid autem ignorantia ? sentio, auditores, caligat, stupet, procul est, effugia circumspicit, vitam brevem queritur, artem longam; immo vero tollamus duo magna studiorum nostrorum impedimenta, alterum artis male traditæ, alterum nostræ ignaviæ, pace Galeni, seu quis alius ille fuit; totum contra erit, vita longa ars brevis; nihil arte præstabilius, adeoque laboriosius, nihil nobis segnius, nihil remissius; ob operariis et agricolis nocturna et antelucana industria vinci nos patimur; illi in re sordida ad vilem victum magis impigri sunt, quam nos in nobilissima ad vitam beatam; nos cum ad altissimum atque optimum in humanis rebus aspiremus, nec studium ferre possumus, nec inertiæ dedecus; immo pudet esse id, quod non haberi nos indignamur. At valetudini cavemus à vigiliis et acri studio: turpe dictu, animum incultum

sed plane acanthides carduis et spinis vescuntur. O dura messorum ilia! quid repetam illam, quam metaphysicam vocant peripatetici, non artem, locupletissimam quippe me ducit magnorum virorum authoritas, non artem inquam plerumque, sed infames scopulos, sed Lernam quandam sophismatum ad naufragium et pestem excogitatam: hæc illa quæ supra memini togatæ ignorantiæ vulnera sunt; hæc eadem cucullorum scabies etiam ad naturalem philosophiam late permanavit: vexat mathematicos demonstrationum inanis gloriola; his omnibus quæ nihil profutura sunt meritò contemptis et amputatis, admirationi erit quot annos integros lucrabimur. Quid quod jurisprudentiam præsertim nostram turbata methodus obscurat, et quod pejus est, sermo nescio quis, Americanus credo, aut ne humanus quidem, quo cum sæpe leguleios nostros clamitantes audiverim, dubitare, subiit quibus non esset humanum os et loquela, an et his ulli affectus humani adessent; vereor certe ut possit nos sancta justitia respicere, vereor ut querelas ullo tempore nostras aut injurias intelligat, quorum lingua loqui nesciat. Quapropter, auditores, si nullum à pueritia diem sine præceptis et diligenti studio vacuum ire sinamus, si in arte, aliena supervacanea otiosa sapienter omittamus, certe intra ætatem Alexandri Magni majus quiddam et gloriosius illo terrarum orbe subegerimus: tantumque aberit quo minus brevitatem vitæ, aut artis tædium incusemus, ut flere et lachrymari promptius nobis futurum credam, ut illi olim, non plures superesse mundos de quibus triumphemus. Expirat ignorantia, jam ultimos videte conatus et morientem luctam; mortales præcipue gloria tangi, antiquos illos illustres longa annorum series atque decursus eum celebrârit, nos decrepito mundi senio, nos properante rerum omnium occasu premi, si quid prædicandum æterna laude reliquerimus, nostrum nomen in angusto versari, cujus ad

fere bestia sibi medica est, multæ etiam insignia medicinæ documenta hominibus dedere. Ibis Ægyptia alvi purgandæ utilitatem, hippopotamus detrahendi san

bus tot ventorum, imbrium, inundationem, serenitatis præsagia petantur? Quam prudenti et severa ethica supervolantes montem Taurum anseres obturato lapillis ore periculosæ loquacitati moderantur; multa formicis res domestica, civitas apibus debet; excubias habendi, triquetram aciem ordinandi rationem ars militaris gruum esse agnoscit. Sapiunt altius bestiæ, quam ut suo cœtu et consortio ignorantiam dignentur; inferius detrudunt. Quid ergo? ad truncos et saxa. At ipsi trunci, ipsa arbusta, totumque nemus ad doctissima Orphei carmina solutis quondam radicibus festinavere. Sæpe etiam mysteriorum capaces, ut quercus olim Dodoncæ, divina oracula reddidere. Saxa etiam sacræ poetarum voci docilitate quadam respondent: an et hæc aspernantur à se ignorantiam? Num igitur infra omne brutorum genus, infra stipites et saxa, infra omnem naturæ ordinem licebit in illo Epicureorum non esse requiescere? Ne id quidem: quandoquidem necesse est, quod pejus, quod vilius, quod magis miserum, quod infimum est, esse ignorantiam? Ad vos venio, auditores intelligentissimi, nam et ipse si nihil dixissem, vos mihi tot non tam argumenta, quam tela video, quæ ego in ignorantiam usque ad perniciem contorquebo. Ego jam classicum cecini, vos ruite in prælium; summovete à vobis hostem hanc, prohibete vestris porticibus et ambulacris; hanc si aliquid esse patiamini, vos ipsi illud eritis, quod nostis omnium esse miserrimum. Vestra itaque hæc omnium causa est. Quare si ego jam multo fortasse prolixior fuerim, quam pro consuetudine hujus loci liceret,

memoriam vix ulla posteritas succedat, frustra jam tot libros et preclara ingenii monumenta edi quæ vicinus mundi rogus cremarit. Non inficior illud esse posse verisimile; at vero non morari gloriam cum bene fece-guinis ostendit. Quis dicat astronomiæ expertes à quiris, id supra omnem gloriam est. Quam nihil beavit istos inanis hominum sermo cujus ad absentes et mortuos nulla voluptas, nullus sensus pervenire potuit? nos sempiternum ævum expectemus quod nostrorum in terris saltem benefactorum memoriam nunquam delebit; in quo, si quid hic pulchre meruimus, præsentes ipsi audiemus, in quo qui prius in hac vita continentissime acta omne tempus bonis artibus dederint, iisque homines adjuverint, eos singulari et summa supra omnes scientia auctos esse futuros multi graviter philosophati sunt. Jam cavillari desinant ignavi quæcunque adhuc nobis in scientiis incerta atque perplexa sint, quæ tamen non tam scientiæ, quam homini attribuenda sunt; hoc est, auditores, quod et illud nescire Socraticum et timidam scepticorum hæsitationem aut refellit, aut consolatur, aut compensat. Jam vero tandem aliquando quænam ignorantiæ beatitudo? sua sibi habere, à nemine lædi, omni cura et molestia supersedere, vitam secure et quiete, quoad potest, traducere; verum hæc feræ aut volucris cujuspiam vita est, quæ in altis et penitissimis sylvis in tuto nidulum cœlo quamproximum habet, pullos educit, sine aucupii metu in pastum volat, diluculo, vesperique suaves modulos emodulatur. Quid ad hæc desideratur æthereus ille animi vigor? Exuat ergo hominem, dabitur sane Circæum poculum, ad bestias prona emigret: ad bestias vero? at illæ tam turpem hospitem excipere nolunt, si quidem illæ sive inferioris cujusdam rationis participes, quod plurimi disputarunt, sive pollenti quodam instinctu sagaces, aut artes, aut artium simile quod-præterquam quod ipsa rei dignitas hoc postulabat, dadam apud se exercent. Namque et canes in persequenda fera dialecticæ non ignaros esse narratur apud Plutarchum, et si ad trivia forte ventum sit, plane disjuncto uti syllogismo. Lusciniam veluti præcepta quædam musices pullis suis tradere solere refert Aristoteles; unaquæque

bitis et vos mihi veniam, opinor, judices, quandoquidem, tanto magis intelligitis in vos quo sim animo, quam vestri studiosus, quos labores, quas vigilias vestra causa non recusarim. Dixi.

ARTIS LOGICE PLENIOR INSTITUTIO,

AD PETRI RAMI METHODUM CONCINNATA.

ADJECTA EST PRAXIS ANALYTICA, ET PETRI RAMI VITA.

LIBRIS DUOBUS.

[FIRST PUBLISHED 1672.]

PRÆFATIO.

QUANQUAM philosophorum multi, suopte ingenio freti, contempsisse artem logicam dicuntur, eorum tamen qui vel sibi, vel aliis propter ingenium aut judicium natura minus acre ac perspicax utilissimam esse sibique diligenter excolendam judicarunt, optime est de ea meritus, ut ego quidem cum Sidneio nostro sentio, Petrus Ramus. Cæteri fere physica, ethica, theologica logicis, effrænata quadam licentia, confundunt. Sed noster dum brevitatem sectatus est nimis religiose, non plane luci, sed ubertati tamen lucis, quæ in tradenda arte, non parca, sed plena et copiosa esse debet, videtur defuisse: id quod tot in eum scripta commentaria testantur. Satius itaque sum arbitratus, quæ ad præcepta artis plenius intelligenda, ex ipsius Rami scholiis dialecticis aliorumque commentariis necessario petenda sunt, ea in ipsum corpus artis, nisi sicubi dissentio, transferre atque intexere. Quid enim brevitate consequimur, si lux aliunde est petenda? Præstat una opera, uno simul in loco artem longiusculam cum luce conjungere, quam minore cum luce brevissimam aliunde illustrare; cum hoc non minore negotio multoque minus commode hactenus fiat, quam si ars ipsa ut nunc suapte copia se fuse explicaverit. Quam artis tradendæ rationem uberiorem ipse etiam Ramus in arithmetica et geometria aliquanto post à se editis, edoctus jam longiore usu, secutus est; suasque ipse regulas interjecto commentariolo explanavit, non aliis explanandas reliquit. Quorum cum plerique nescio an nimio commentandi studio elati, certe omnis methodi quod in iis mirum sit, obliti, omnia permisceant, postrema primis, axiomata syllogysmos eorumque regulas primis quibusque simplicium argumentorum capitibus ingerere soleant, unde caliginem potius discentibus offundi quam lucem ullam præferri necesse est, id mihi cavendum imprimis duxi, ut nequid præriperem, nequid præpostere quasi traditum jam et intellectum, nequid nisi suo loco attingerem; nihil veritus ne cui forte strictior in explicandis præceptis existimer, dum perpendenda magis quam percurrenda proponere studebam. Nec tamen iis facile assenserim, qui paucitatem regularum objiciunt Ramo, quarum permultæ etiam ex Aristotele ab aliis collectæ, nedum quæ ab ipsis cumulo sunt adjectæ, vel incertæ vel futiles, discentem impediunt atque onerant potius quam adjuvant: ac siquid habent utilitatis aut salis, id ejusmodi est, ut suopte ingenio quivis facilius percipiat, quam tot canonibus memoriæ mandatis, addiscat. Multoque minus constitui, canones quidvis potius quam logicos, à theologis infercire; quos illi, quasi subornatos in suum usum, tanquam è media logica petitos, depromant de Deo, divinisque hypostasibus et sacramentis; quorum ratione, quo modo est ab ipsis informata, nihil est à logica, adeoque ab ipsa ratione, alienius.

Prius autem quam opus ipsum aggredior, quoniam ars logica omnium prima est suisque finibus latissime patet, præmittam quædam de arte generalia, deque artium distributione; artem deinde ipsam persequar: ad extremum, analytica quædam exempla, sive usum artis, exercitationis causa, iis quibus opus est, et in eo genere exercere se libet, exhibebo: quibus opus est inquam; quibus enim ingenium per se viget atque pollet, iis ut in hoc genere analytico cum labore nimio ac miseria se torqueant, non sum author. Ad id enim ars adhibetur, ut naturam juvet, non ut impediat: adhibita nimis anxie nimisque subtiliter, et præsertim ubi opus non est, ingenium per se jam satis acutum, obtundit potius quam acuit; ita plane ut in medicina remediorum usus vel nimius vel non necessarius, valetudinem debilitat potius quam roborat. Quod autem Aristotelis aliorumque veterum auctoritatem ad singulas fere logicæ regulas adjungimus, id quidem in tradenda arte supervacuum fuisset, nisi

« PreviousContinue »