Page images
PDF
EPUB

ratione exeat de potestate mea, incipit nepos neptisve in eius loco succedere et eo modo iura suorum heredum quasi adgnatione nanciscuntur. Gaj. 1. 13 eod.

[ocr errors]

6. Ne heres quidem potest institui postumus alienus: est enim incerta persona. Est autem alienus postumus, qui natus inter suos heredes testatoris futurus non est; ideoque ex emancipato quoque filio conceptus nepos extraneus postumus est; item qui in utero est eius, quae iure civili non intelligitur uxor, extraneus postumus patris intelligitur. Gaj. II. § 242. 241.

7. Verum est omnem postumum qui moriente testatore in utero fuerit, si natus sit, bonorum possessionem (sc. secund. tabulas) petere posse. Paul. 1. 3 D. de B. P. sec. tab. 37, 11. III. Erben kann der Testator a. in beliebiger Anzahl ernennen. b. Die Erbeinsegung kann auch unter Beifügung einer Suspensivbedingung (§ 19. II. A. b. 5. 7.), niemals aber abgesehen vom test. militis einer Resolutivbedingung oder eines dies ex quo oder ad quem geschehen. (*Semel heres, semper heres; — Perpetuität der Beerbung.)

[ocr errors]

a. Et unum hominem et plures in infinitum, quot quis velit, heredes facere licet. Hereditas plerumque dividitur in duodecim uncias, quae assis appellatione continentur; habent autem et hae partes propria nomina ab uncia usque ad assem, ut puta haec: sextans, quadrans, triens, quincunx, semis, septunx, bes, dodrans, dextans, deunx, as. §. 4. 5 I. h. t. (= Ulp. 1. 50 § 2 D. h. t. 28, 5.)

b. 1. Heres et pure et sub condicione institui potest: ex certo tempore aut ad certum tempus non potest, veluti 'post quinquennium quam moriar' vel ‘ex kalendis illis' aut usque ad kalendas illas heres esto'; diemque adiectum pro supervacuo haberi placet et perinde esse, ac si pure heres institutus esset. § 9 I. eod.

2. Miles et ad tempus heredem facere potest, . . vel ex (die), vel in condicionem. Ulp. l. 15 § 4 D. de test. mil. 29, 1.

§ 160. (§ 150.) b. Substitutionen.

[Müll. § 187. B. III. § 18. P. § 309. K. § 288. Ku. § 880-82. D. § 167.]

I. Der Testator kann bei der Erbeinsehung mehrere Grade machen, so daß ein Zweiter für den Fall zum Erben ernannt wird, daß der Erste nicht sein Erbe sein würde weil er es nicht wollte oder könnte und ebenso ein Dritter an des Zweiten Stelle u. f. f. (Substituere, primo, secundo, tertio gradu heredem scribere, primus, secundus heres.) Diese eventuelle Erbeinsehung heißt Substitution, substitutio vulgaris s. in primum casum. a) Tritt der Institutus (primus her.) die Erbschaft an, so verliert die Substitution alle Bedeutung. Noch im klassischen R. pflegte mit der Substitution

Häufig die Anordnung einer cretio perfecta oder imperfecta für den primus heres, d. h. einer förmlichen Erbschaftsantretung innerhalb bestimmter Frist (§ 171. II. b.) verbunden zu werden. b)

a. 1. Heredes aut instituti dicuntur aut substituti: instituti primo gradu, substituti secundo vel tertio. Mod. 1. 1 pr. D. h. t. (de vulg. et pup. subst. 28, 6.)

2. Potest quis in testamento plures gradus heredum facere, puta: 'Si ille heres non erit, ille heres esto', et deinceps plures. Et vel plures in unius locum possunt substitui, vel unus in plurium, vel singulis singuli, vel invicem ipsi qui heredes instituti sunt. Marcian. 1. 36 eod.

b. 1. Interdum duos pluresve gradus heredum facimus, hoc modo: LVCIVS TITIVS HERES ESTO CERNITOQVE IN DIEBVS CENTVM PROXIMIS, QVIBVS SCIES POTERISQVE. QVODNI ITA CREVERIS, EXHERES ESTO. TVM MAEVIVS HERES EST CERNITOQVE IN DIEBVS CENTVM et reliqua; et deinceps in quantum velimus, substituere possumus. §. Primo itaque gradu scriptus heres hereditatem cernendo fit heres et substitutus excluditur; non cernendo summovetur, etiamsi pro herede gerat, et in locum eius substitutus succedit. Gaj. II. § 174. 176. 2. Si sub imperfecta cretione heres institutus sit, id est non adiectis his verbis: SI NON CREVERIS, EXHERES ESTO, sed ita: SI NON CREVERIS, TVNC MAEVIVS HERES ESTO, cernendo quidem superior inferiorem excludit: non cernendo autem, sed pro herede gerendo in partem admittit substitutum; sed postea D. Marcus constituit, ut et pro herede gerendo ex asse fiat heres. Ulp. XXII, 34.

II. Die substitutio in secundum casum, d. h. eine Substitution für den Fall, daß der eingesezte Erbe nach dem Erwerbe der Erbschaft verstürbe, ist a. abgesehen von dem test. mil. — regelmäßig unzulässig, da sie dem Wesen der Beerbung widerspricht. (§ 159. III. b.) — b. Einzig in der Gestalt der Pupillarsubstitution ist sie im Röm. R. gestattet. Für das in seiner potestas befindliche unmündige Kind kann nämlich der Testator nicht bloß für den Fall, daß dasselbe die Erbschaft nicht erwürbe (also vor dem Vater verstürbe oder abstinirte, § 171. I. c.), sondern auch für den Fall, daß es vor Erlangung der Pubertät versterben sollte, einen Erben ernennen. (§ 64. Ï. a. 1.?) c. Nach dem ursprünglichen Grundgedanken der pupillaris subst. ist der Pupillarsubstitut Erbe des Vaters; nach dem späteren wird er von dem Vater für das unmündige Kind ernannt, welches selbst enterbt werden kann, so daß der Pupillarsubstitut auch gar nichts von dem väterlichen Vermögen zu erhalten braucht, er andererseits aber selbst dann, wenn das Kind nicht enterbt ist, immer nur indirekt als Erbe des Vaters erscheint. d. Die Pupillarsubstitution kann sowohl in demselben Testamente, in welchem der Vater für sich einen Erben das Kind oder einen

[ocr errors]

Dritten instituirt hat, als in einem besonderen (pupillare test., secundae tabulae) erfolgen; doch ist die Gültigkeit des letteren stets durch die des ersteren (primae tabulae) bedingt.

tempus decesserit,

a. 1. Extraneo heredi instituto ita substituere non possumus, ut si heres exstiterit et intra aliquod alius ei heres sit. Gaj. II. § 184.

[ocr errors]

'quoad vivit Titius Tryph. 1. 41 pr. D.

2. Miles ita heredem scribere potest: heres esto, post mortem eius Septicius. de test. mil. 29, 1. b. Liberis nostris impuberibus, quos in potestate habemus, non solum ita substituere possumus, ut si heredes non exstiterint, alius nobis heres sit, sed eo amplius ut etiamsi heredes nobis exstiterint et adhuc impuberes mortui fuerint, sit eis aliquis heres, velut hoc modo: TITIVS FILIVS MEVS MIHI HERES ESTO SI FILIVS MEVS MIHI HERES NON ERIT, SIVE HERES ERIT ET PRIVS MORIATVR QVAM IN SVAM TVTELAM VENERIT, TVNC SEIVS HERES ESTO. §. Quo casu si quidem non exstiterit heres filius, substitutus patri fit heres: si vero heres exstiterit filius et ante pubertatem decesserit, ipsi filio fit heres substitutus. Quamobrem duo quodammodo sunt testamenta, aliud patris aliud filii, tamquam si ipse filius sibi heredem instituisset; aut certe unum est testamentum duarum hereditatum. Gaj. II. § 179. 180.

c. 1. Quidam pupillum heredem fecit; pupillus autem ante mortuus est, quam in suam tutelam venit; de hereditate ea, quae pupillo venit, inter eos, qui patris pupilli heredes secundi sunt, et inter adgnatos pupilli controversia est; possessio heredum secundorum est. Intentio est adgnatorum: 'nostra pecunia est, de qua is cuius adgnati sumus testatus non est.' Depulsio est: 'immo nostra, qui heredes secundi testamento patris sumus.' Quaestio est: utrorum sit? Ratio: 'pater enim et sibi et filio testamentum scripsit, dum is pupillus esset; quare quae filii fuerunt, testamento patris nostra fiant necesse est.' Infirmatio rationis: 'immo pater sibi scripsit et secundum heredem non filio, sed sibi iussit esse; quare, praeterquam quod ipsius fuit, testamento illius vestrum esse non potest.' Iudicatio: 'possitne quisquam de filii pupilli re testari; an heredes secundi ipsius patrisfamilias, non filii quoque eius pupilli heredes sint?' Cicero de invent. II. 21, 62.

2. Moribus introductum est, ut quis liberis impuberibus testam. facere possit, donec masculi ad quattuordecim annos perveniant, feminae ad duodecim. Ulp. 1. 2 D. pr. h. t.

3. Non solum autem heredibus institutis impuberibus liberis ita substituere possumus, . . sed etiam exheredatis: itaque eo casu si quid pupillo ex hereditatibus legatisve

aut donationibus propinquorum adquisitum fuerit, id omne
ad substitutum pertinet. Gaj. II. § 182.

4. Neque enim suis bonis testator substituit, sed impuberis.
Ulp. 1. 10 § 5 D. h. t.

d. 1. Liberis autem suis testamentum facere nemo potest,
nisi et sibi faciat: nam pupillare testamentum pars et se-
quela est paterni testamenti, adeo ut si patris testam. non
valeat, ne filii quidem valebit. § 5 I. de pup. subst. 2, 16.
2. Ceterum ne post obitum parentis periculo insidiarum
subiectus videretur pupillus, . . substitutionem . . separatim
in inferioribus tabulis scribimus easque tabulas proprio lino
propriaque cera consignamus, et in prioribus tabulis cave-
mus, ne inferiores tabulae vivo filio et adhuc impubere
aperiantur. Gaj. II. § 181.

III. Meistens pflegten Vulgar- und Pupillarsubstitution mit einander verbunden zu werden (duplex subst.); doch wurde, auch wenn dies nicht geschehen war, schon in der lezten Zeit der Republik die Pupillar- zugleich als Vulgarsubst. ausgelegt, a) und seit Marc Aurel gilt auch die für das unmündige Kind in potestate getroffene Vulgar zugleich als Pupillarsubstitution (in utrumque casum). b) a. 1. Paterfamilias cum liberorum haberet nihil, uxorem autem haberet, in testamento ita scripsit: 'si mihi filius genitur unus pluresve, is mihi heres esto', deinde quae adsolent; postea: 'si filius ante moritur, quam in tutelam suam venerit, tum mihi ille heres esto. Filius natus non est; ambigunt adgnati cum eo, qui est heres, si filius antequam in suam tutelam veniat, mortuus sit. Cic. de inv. II. 42, 122. 2. Clarissima M' Curii causa Marcique Coponii nuper apud Cviros. . defensa est. Cum Q. Scaevola . . negaret, nisi postumus et natus et, antequam in suam tutelam veniret, mortuus esset, heredem eum esse posse, qui esset secundum postumum et natum et mortuum heres institutus: ego (Crassus) autem defenderem eum hac tum mente fuisse qui testamentum fecisset, ut si filius non esset, qui in suam tutelam veniret, M' Curius heres esset. Cic. de orat. I. 39, 180. b. Iam hoc iure utimur ex D. Marci et Veri constitutione, ut cum pater impuberi filio in alterum casum substituisset, in utrumque casum substituisse intelligatur, sive filius heres non exstiterit, sive exstiterit et impubes decesserit. Mod. 1. 4 pr. D. h. t.

§ 161. (§ 151.) D. Ungültigkeit des Testamentes.
[Müll. § 195. B. III. § 19. P. § 311. Ku. § 824. 825.]

I. Von ungültigkeit des Testamentes wird in verschiedenem Sinne gesprochen. Das Testament kann nämlich a. entweder ipso iure nichtig, oder bloß anfechtbar sein; b. entweder von Anfang an

[ocr errors]

ungültig sein, oder durch ein späteres Ereigniß entkräftet werden; c. die Ungültigkeit kann entweder eine totale, oder eine partielle, d. h. bloß auf einzelne Verfügungen sich beziehende sein.

II. Von Anfang an und zwar total - nichtig (nullum) ist das Testament, wenn es an einem wesentlichen Erforderniß desselben mangelt (test. non iure factum, iniustum): also a. wenn die erforderliche Form nicht beobachtet ist; b. wenn keine - gültige Erbeinsehung vorhanden ist; c. wenn der Testator keine Fähigkeit zur Testamentserrichtung hatte; d. bei der Präterition eines suus heres.

III. Entkräftet wird ein rechtsgültig errichtetes Testament (test. infirmatur): a. dadurch daß der Teftator t-f. oder Familienselbständigkeit verliert (test. irritum); b. durch Wegfall des eingesezten Erben (test. destitutum); c. durch Aufhebung, wozu nach ius civ. Errichtung eines neuen Testamentes (test. posteriore test ruptum) erforderlich war, nach prätorischem und neuerem R. aber jede — absichtliche Zerstörung des Testamentes, Durchstreichung der Erbeinsehung (vgl. § 175. IV. a.), Siegelverlegung u. dgl., jedoch nicht formloser Widerruf — was freilich für das prätorische R. zweifelhaft ist genügt; d. durch agnatio postumi (test. ruptum i. e. S., § 167. I. B.); e. durch Anstellung der querela inofficiosi (§ 169). a. 1. Testamenta iure facta infirmantur, velut cum is qui fecerit testamentum capite diminutus sit. Hoc autem casu irrita fieri testamenta dicemus. Gaj. II. 145. 146.

[ocr errors]

2. Exigit praetor, ut is cuius bonorum possessio datur utroque tempore ius testamenti faciendi habuerit, et cum facit testamentum et cum moritur . . . Sed si quis utroque tempore testamenti factionem habuerit, medio tempore non habuerit, bonorum possessio secundum tabulas peti poterit. Ulp. 1. 1 § 8 D. de B. P. sec. tab. 37, 11.

3. Si septem signis testium signatum sit testamentum, licet iure civili ruptum vel irritum factum sit, praetor scriptis. heredibus iuxta tabulas bonorum possessionem dat, si testator et civis Romanus et suae potestatis, cum moreretur, fuit: quam bonorum possessionem cum re i. e. cum effectu habent, si nemo alius iure heres sit. Ulp. XXIII, 6. b. Si nemo hereditatem adierit, nihil valet ex his quae testamento scripta sunt. Pomp. 1. 9 D. de test. tut. 26, 2. C. 1. Potest, ut iure facta testamenta contraria voluntate infirmentur. Apparet autem non posse ex eo solo infirmari testam., quod postea testator id noluerit valere, usque adeo, ut si linum eius inciderit, nihilominus iure civili valeat. Quin etiam si deleverit quoque aut obleverit tabulas testamenti, nihilominus non desinent valere quae ibi fuerunt scripta, licet eorum probatio difficilis sit. Gaj. II. § 151. 2. Et si quidem [testamentum] concidit testator, denegabuntur actiones; si vero alius invito testatore, non dene gabuntur. Si, ut intestatus moreretur, incidit tabulas et

« PreviousContinue »