Page images
PDF
EPUB

b.

generali sermone nominare atque confirmare.
§ 102-104.

Gaj. II.

2. In testamento quod per aes et libram fit duae res aguntur: familiae mancipatio et nuncupatio testamenti: quae nuncupatio et testatio vocatur. Ulp. XX, 9.

3. Heredes palam, ita ut exaudiri possint, nuncupandi sunt; licebit ergo testanti vel nuncupare heredes vel scribere; sed si nuncupat, palam debet. Ulp. 1. 21 pr. D. h. t. (qui test. fac. 28, 1.)

[ocr errors]

1. Mutus surdus furiosus pupillus femina neque familiae - Latinus emptor esse, neque testis libripensve fieri potest. Iunianus et familiae emptor et testis et libripens fieri potest, quoniam cum eo testamenti factio est. Ulp. XX, 7. 8. 2. Qui in potestate testatoris est aut familiae emptoris, testis aut libripens adhiberi non potest, quoniam familiae mancipatio inter testatorem et familiae emptorem fit, et ob id domestici testes adhibendi non sunt. § 3 ib.

3. Is vero qui in potestate heredis aut legatarii est, cuiusve heres ipse aut legatarius in potestate est, adeo testis et libripens adhiberi potest, ut ipse quoque heres aut legatarius iure adhibeantur; sed tamen quod ad heredem pertinet, quique in eius potestate est, cuiusve is in potestate erit, minime hoc iure uti debemus. Gaj. II. § 108.

4. Qui testamento heres instituitur, in eodem testamento testis esse non potest. Ulp. l. 20 pr. h. t.

III. Das prätor. Edikt gab aber später aus dem schriftlichen von 7 Zeugen gehörig besiegelten Testament - die übrigen Erfordernisse der Gültigkeit des lezten Willens vorausgesezt dem ernannten Erben die B. P. sec. tab., ohne Rücksicht darauf zu nehmen, ob die civilen Solennitäten der mancipatio und nuncupatio beobachtet waren. a) Diese B. P. war den civilen Intestaterben gegenüber ursprünglich sine re (§ 156. II. D. b.); erst seit Marc Aurel (Antoninus Pius?) wurde dem B. P.or gegen die hereditatis petitio des letteren eine exc. doli gegeben. (Vgl. § 161. III. c. 5.) b) Seitdem kam für das schriftliche Testament die solenne Form der mancipatio immer mehr außer Uebung, während sie sich für das mündliche Testament noch lange Zeit erhielt; aber auch bei letterem ist sie durch Theodosius II. völlig beseitigt.

a.

1. SI DE HEREDITATE AMBIGITVR ET TABVLAE TESTAMENTI OBSIGNATAE NON MINVS MVLTIS SIGNIS QVAM E LEGE OPORTET AD ME PROFERENTVR, SECVNDVM TABVLAS TESTAMENTI POTIS

SIMVM POSSESSIONEM DABO; hoc translaticium est. Cic. in
Verr. I. 45, 117.

2. Etiamsi iure civili non valeat testamentum, forte quod familiae mancipatio vel nuncupatio defuit, si signatum testamentum sit non minus quam septem testium civium Romanorum signis, bonorum possessio datur. Ulp. XXVIII, 6.

b. Rescripto imperatoris Antonini significatur eos, qui secundum tabulas testamenti non iure factas bonorum possessionem petierint, posse adversus eos, qui ab intestato vindicant hereditatem, defendere se per exceptionem doli mali. Quod sane quidem ad masculorum testamenta pertinere certum est, item ad feminarum, quae ideo non utiliter testatae sunt, quod verbi gratia familiam non vendiderint aut nuncupationis verba locutae non sint. Gaj. II. § 120. 121.

IV. Im Just. R. giebt es folgende Formen für die Errichtung eines Testamentes:

A. Privattestamente. Diese können a. schriftlich errichtet werden: hiezu bedarf es der Erklärung des Testators vor 7 Zeugen (f. II. b.), daß die vorgelegte Urkunde sein Testament enthalte, der Unterschrift des Testators und der Zeugen, und der Beifügung von Siegeln seitens der letteren; b. mündlich: durch eine den Zeugen verständliche, vollständige Erklärung des lezten Willens, ohne weitere Förmlichkeit. (II. a. 3.) c. In beiden Fällen muß die Errichtung des Testamentes ferner uno eodemque actu, d. h. durch keine andere Handlung unterbrochen, vor sich gehen.

a. Sed cum paulatim tam ex usu hominum, quam ex constitutionum emendationibus coepit in unam consonantiam ius civile et praetorium iungi, constitutum est, ut uno eodemque tempore, quod ius civile quodammodo exigebat, septem testibus adhibitis et subscriptione testium, quod ex constitutionibus inventum est, et ex edicto praetoris signacula testamentis imponerentur. §. Sed neque heres scriptus, neque is qui in potestate eius est, neque pater eius qui habet eum in potestate, neque fratres qui in eiusdem patris potestate sunt, testes adhiberi possunt: quia totum hoc negotium quod agitur testamenti ordinandi gratia, creditur hodie inter heredem et testatorem agi. §. Legatariis autem et fideicommissariis, quia non iuris successores sunt, testimonium non denegamus. § 3. 10. 11 I. h. t. (de test. ord. 2. 10.) b. Si quis autem voluerit sine scriptis ordinare iure civili testamentum, septem testibus adhibitis et sua voluntate coram eis nuncupata, sciat hoc perfectissimum testamentum iure civili firmumque constitutum. § ult. I. h. t.

c. Uno contextu actus testari oportet; est autem 'uno contextu' nullum actum alienum testamento intermiscere: quod si aliquid pertinens ad testamentum faciat, testamentum non vitiatur. Ulp. l. 21 § 3 D. qui test. fac.

B. Neben den Privattestamenten giebt es noch öffentliche (test. publica), welche entweder durch Erklärung zu Protokoll vor einer öffentlichen Behörde (test. apud acta conditum s. *iudiciale), oder durch Ueberreichung an den Kaiser zur Aufbewahrung (test. principi oblatum) ohne weitere Solennität errichtet werden können.

§ 158. (§ 148.) b. Anomalische Formen; insbesondere testamentum militis.

[ocr errors]

[B. P. 1. c. Müll. § 185. Ku. I. § 932—36. II. 585.]

In vielen Fällen sind die Solennitäten der Testamentserrichtung theils behufs Herstellung einer größeren Garantie für die Aechtheit des legten Willens -- vermehrt (z. B. beim Testament der Blinden, Tauben, Stummen), theils vermindert worden (privilegirte Testamente). Unter leßteren ist hervorzuheben das test. militis. Dieses bedarf nach kaiserlichen Constitutionen (vgl. § 149. II. B. b.) gar keiner Förmlichkeiten. Während dies Privileg anfangs allen milites standesgemäß zustand, gilt es seit Justinian nur für die im Felde errichteten Militärtestamente. Das so errichtete Testament bleibt selbst ein Jahr lang nach ehrenvoller Entlassung gültig. Auch hinsichtlich seines Inhaltes ist das Militärtestament von den sonst geltenden R-bestimmungen vielfach entbunden (vgl. § 153. II. d. § 159. III. b. § 160. II. a. § 167. IV. § 169. V.): wie denn überhaupt der Nachlaß des miles,,nicht als familia nach ius civile propr. Rom., sondern als bona nach ius gentium" behandelt wird. a. Militibus liberam testamenti factionem primus quidem D. Iulius Caesar concessit, sed ea concessio temporalis erat. Postea vero primus D. Titius dedit, post hoc Domitianus; postea vero D. Nerva plenissimam indulgentiam in milites contulit, eamque et Traianus secutus est et exinde mandatis inseri coepit caput tale: '. . Faciant testamenta quo modo volent, faciant quo modo poterint sufficiatque ad bonorum suorum divisionem nuda voluntas testatoris.' Ulp. 1. 1 pr. de test. mil. 29, 1.

b. Sed quod testamentum miles contra iuris regulam fecit, ita demum valet, si in castris mortuus sit, vel post missionem intra annum. Ulp. XXIII, 10.

c. Supradicta diligens observatio in ordinandis testamentis militibus propter nimiam imperitiam constitutionibus principalibus remissa est: nam quamvis hi neque legitimum numerum testium adhibuerint, neque aliam testamentorum sollemnitatem observaverint, recte nihilominus testantur: videlicet cum in expeditionibus occupati sunt, quod merito nostra constitutio induxit. Quoquo enim modo voluntas eius suprema sive scripta inveniatur, sive sine scriptura, valet testamentum ex voluntate eius. Illis autem temporibus, per quae citra expeditionum necessitatem in aliis locis vel in suis sedibus degunt, minime ad vindicandum tale privilegium adiuvantur. pr. I. de mil. test. 2, 11.

C. Inhalt des Testamentes.

§ 159. (§ 149.) a. Erbeinsehung.

[Müll. § 184. 186. B. III. § 18. P. § 308. Ku. § 814. 842. 875-77. 883. D. § 167.]

I. Das Testament kann die verschiedenartigsten Verfügungen enthalten, sein wesentlicher und nothwendiger Inhalt ist aber einzig und ftets die Ernennung eines Erben. Kein Testament ohne Erbeinsegung; keine Erbeinsehung ohne Testament."

a. Testamenta vim ex institutione heredis accipiunt et ob id velut caput et fundamentum intelligitur totius testamenti heredis institutio. Gaj. II. § 229.

b. Ante heredis institutionem legari non potest, quoniam vis et potestas testamenti ab heredis institutione incipit. Ulp. XXIV, 15.

II. Die Einsehung erfordert:

A. Nach klassischem R. eine bestimmte Form (verba imperativa); a) nach neucrem R. ist jedoch jede Erklärung, durch welche die Person des Erben deutlich bezeichnet wird, genügend. 1

b)

a. Sollemnis autem institutio haec est: TITIVS HERES ESTO; sed et illa iam comprobata videtur: TITIVM HEREDEM ESSE IVBEO; at illa non est comprobata: TITIVM HEREDEM ESSE VOLO; sed et illae a plerisque improbatae sunt: HEREDEM INSTITVO, item HEREDEM FACIO. Gaj. II. § 117.

b. Placuit ademptis his quorum imaginarius usus est, institutioni heredis verborum non esse necessariam observantiam, utrum imperativis et directis verbis fiat, an inflexis; . . sed quolibet loquendi genere formata institutio valeat, si modo per eam liquebit voluntatis intentio. Constant. 1. 15 C. de test. 6, 23.

B. Erbfähigkeit (zu unterscheiden von Erwerbsfähigkeit oder Capacität, § 172) des eingefeßten Erben. a. Unfähig ist, wer keine t-f. hat, doch können eigene Sklaven cum libertate zu Erben eingesegt werden, und fremde haben t-f. aus der und für die Person ihres Herrn (§ 156. II. B. c.). b. Nach der lex Voconia (a. u. 585.) konnten Frauenspersonen, ausgenommen Vestalinnen, nicht von den in der ersten Klasse censirten Bürgern zu Erben eingesezt werden (vgl. § 162. II. B. b. § 182. I. c.): eine Beschränkung, die in späterer Zeit von selbst wegfiel. c. Keine Erbfähigkeit haben endlich incertae personae; das sind zunächst juristische Personen, falls ihnen Erbfähigk. nicht besonders verliehen worden ist; ferner solche Personen, von deren Individualität der Testator keine bestimmte Vorstellung hat. (§ 178. II. b.) Zu lezteren gehören auch die postumi; doch konnten die nach dem Tode des Erblassers geborenen (postumi) sui (§ 162. II. A. a. 7.) schon nach älterem Civil-R. - wenn auch nicht von jeher, die noch bei Lebzeiten desselben nach der Testamentserrich

[ocr errors]

tung geborenen sui oder durch Wegfall einer Zwischenperson sui Gewordenen nach der lex Iunia Velleia und deren Interpretation instituirt werden. Justinian hat schließlich die Einsegung aller incertae personae (mit Einschluß der póstumi alieni) zugelassen. a. 1. Servos heredes instituere possumus: nostros cum libertate, alienos sine libertate, communes cum libertate vel sine libertate. Eum servum, qui tantum in bonis noster est, nec cum libertate heredem instituere possumus, quia Latinitatem consequitur, quod non proficit ad hereditatem capiendam. Alienos servos heredes instituere possumus eos tantum, quorum cum dominis testamenti factionem habemus. Proprius servus . . si sine libertate sit institutus, omnino non consistit institutio. Ulp. XXII, 7–9. 12. 2. Hodie vero etiam sine libertate ex nostra constitutione heredes (servos proprios) instituere permissum est. h. t. (de her. inst. 2, 14.)

pr. I.

3. In extraneis heredibus illa observantur, ut sit cum eis testamenti factio, . . et id duobus temporibus inspicitur, testamenti facti, ut constiterit institutio, et mortis testatoris, ut effectum habeat; hoc amplius et cum adibit hereditatem, esse debet cum eo testamenti factio; . . medio autem tempore inter factum testamentum et mortem testatoris vel condicionem institutionis existentem mutatio iuris heredi non nocet. Flor. 1. 50 (49) § 1 D. h. t. (de her. inst. 28, 5.) b. Item mulier, quae ab eo qui centum milia aeris census est per legem Voconiam heres institui non potest, tamen fideicommisso relictam sibi hereditatem capere potest. Gaj. II. $.274.

C.

1. Nec municipium nec municipes heredes institui possunt, quoniam incertum corpus est: . . senatusconsulto tamen concessum est, ut a libertis suis heredes institui possint. Deos heredes instituere non possumus praeter eos, quos senatusconsulto constitutionibusve principum instituere concessum est. Ulp. XXII, 5. 6.

2. Incerta persona heres institui non potest, velut hoc modo: QVISQVIS PRIMVS AD FVNVS MEVM VENERIT, HERES ESTO; quoniam certum consilium debet esse testantis. § 4 ib. 3. Incerta videtur persona, quam per incertam opinionem animo suo testator subiicit. Gaj. II. § 238.

4. Postumos autem dicimus eos dumtaxat, qui post mortem parentis nascuntur; sed et qui post testamentum factum in vita nascuntur. Ulp. 1. 3 § 1 D. de iniusto. 28, 3.

5. Postumorum loco sunt et hi, qui in sui heredis loco succedendo quasi adgnascendo fiunt parentibus sui heredes; ut ecce si filium et ex eo nepotem neptemve in potestate habeam, quia filius gradu praecedit, is solus iura sui heredis habet: . . sed si filius meus me vivo moriatur aut qualibet

« PreviousContinue »