Page images
PDF
EPUB

sachen, deren Besit der Erbe noch nicht erlangt hatte, sogar ein besonderes crimen expilatae hereditatis als Surrogat der hier unstatthaften act. furti (§ 131. I. c. 1. § 153. II. e. 5.) — eingeführt war, ihre erbrechtliche Bedeutung verloren hatte und nur bei Nichteristenz eines Erben noch praktisch war. — Daneben aber bestand noch und besteht im Just. R. einzig fort eine us. p. her. als gewöhnliche Ersigung von Erbschaftssachen (bis auf Just. in durchgängig einjähriger Frist??) seitens desjenigen, der sich irrthümlich (§ 80. III. d.) für den Erben hält, und des bon. poss. (§ 205. II. B. a. 5.) c)

a. Sed hoc tempore iam non est lucrativa: nam ex auctoritate D. Hadriani senatusconsultum factum est, ut tales usucapiones revocarentur; et ideo potest heres ab eo, qui rem usucepit, hereditatem petendo proinde eam rem consequi, atque si usucapta non esset. Gaj. II. § 57.

b. 1. Rei hereditariae, antequam ab herede possideatur, furtum fieri non potest. Paul. II. 31 § 11.

C.

2. Si quis alienam hereditatem expilaverit, extra ordinem solet coerceri per accusationem expilatae hereditatis, sicut et oratione D. Marci cavetur. Marcian. 1. 1 D. expil. her. 47, 19.

1. Constat eum, qui testamenti factionem habet, pro herede usucapere posse. Paul. 1. 4 D. pro her. 41, 5.

2. (§ 89. I. A. b. 5.) Si quis emerit fundum sciens ab eo cuius non erat, possidebit pro possessore; sed si iustam causam habuerit existimandi se heredem vel bonorum possessorem domino exstitisse, fundum pro herede possidebit nec causam possessionis sibi mutare videtur. Iul. 1. 33 § 1 D. de usurp. 41, 3.

3. Nihil pro herede posse usucapi suis existentibus heredibus obtinuit. Diocl. 1. 2 C. de us. p. h. 7, 29.

Zweites Kapitel. Delation der Erbschaft.

I. Erbfolge ex testamento. (Testamentaria hereditas.) § 156. (§ 146.) A. Wesen des Testamentes. Fähigkeit zur Testamentserrichtung.

[Müll. § 181. 184. 185. B. III. § 16. P. § 307. K. § 282. Ku. I. § 821. 822. II. 545-48. D. § 164.]

I. Testamentum ist die legtwillige, in solenner Form erfolgende, freie Erklärung des Erblassers, wer sein Erbe sein solle, und die daran geknüpfte weitere aber nicht wesentliche Verfügung über das von ihm hinterlassene Vermögen. (§ 159. I.)

a. 1. Testamentum est mentis nostrae iusta contestatio, in id sollemniter facta, ut post mortem nostram valeat. Ulp. XX, 1.

2. Testamentum est voluntatis nostrae iusta sententia de eo, quod quis post mortem suam fieri velit. Mod. 1. 1 D. h. t. (qui test. fac. 28, 1.)

3. Testamenti factio non privati sed publici iuris est. Pap. 1. 3 D. eod.

b. VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE ESTO. (Lex XII tab. Ulp. XI, 14.)

SVAE REI, ITA IVS

c. Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum. Ulp. 1. 4 D. de adim. leg. 34, 4.

II. Erfordernisse der Gültigkeit des Testamentes sind: Beobachtung der vorgeschriebenen Form der Errichtung, und Fähigkeit des Erblassers zur Testamentserrichtung. Leztere sezt voraus:

A. Handlungsfähigkeit (§ 22. II. a. 2.) und Abwesenheit solcher Mängel, welche die Beobachtung der Testamentsformen ausschließen. Impubes, licet sui iuris sit, facere testamentum non potest, quoniam nondum plenum iudicium animi habet. Mutus, surdus furiosus itemque prodigus, cui lege bonis interdictum est, testamentum facere non possunt. Ulp. XX, 12. 13. B. Testamenti factio. a. Hierunter versteht man die Röm. R-fähigt. (commercium) in Bezug auf den testamentarischen Verkehr überhaupt, d. h. die Fähigkeit, entweder zu testiren, oder zum Erben eingesezt oder bedacht, oder zum Tutor ernannt zu werden, oder beim Testamentsakte als Zeuge mitzuwirken. b. Keine t.-f. besizen Sklaven, Peregrinen und solche Personen, denen die t-f. zur Strafe entzogen ist. (§ 57. I. b.) c. Die Unfähigkeit, ein Testament zu errichten, schließt jedoch nicht von selbst den Mangel der t-f. in sich. a. 1. Igitur si quaeramus, an valeat testamentum, inprimis advertere debemus, an is qui fecerit, habuerit testamenti factionem. Gaj. II. § 114.

2. Heredes institui possunt, qui testamenti factionem cum testatore habent. Ulp. XXII, 1.

4. Testes autem adhiberi possunt ii, cum quibus testamenti factio est. § 6 I. de test. ord. 2, 10.

b. 1. Eius qui apud hostes est testamentum, quod ibi fecit, non valet, quamvis redierit: sed quod dum in civitate fuerat fecit, sive redierit, valet iure postliminii, sive illic decesserit, valet ex lege Cornelia. § 5 I. qb. n. est perm. 2, 12.

2. Servus publicus populi Romani pro peculii parte dimidia testamenti faciendi habet ius. Ulp. XX, 16.

3. Si cui aqua et igni interdictum sit, eius nec illud testamentum valet quod ante fecit, nec id quod postea fecerit. Gaj. 1. 8 § 1 D. h. t.

4. Latinus Iunianus, item is qui dediticiorum numero est testamentum facere non potest: Latinus quidem, quoniam nominatim lege Iunia prohibitus est; is autem qui dediticiorum numero est, quoniam nec quasi civis Romanus testari potest, cum sit peregrinus, nec quasi peregrinus,

quoniam nullius certae civitatis civis est, ut secundum leges civitatis suae testetur. Ulp. XX, 14.

5. Dediticiorum numero heres institui non potest, quia peregrinus est, cum quo testamenti factio non est. Id. XXII, 2.

6. Intestabilis. . . nec testamentum facere poterit, nec ad testamentum adhiberi. Ulp. l. 18 § 1 D. h. t.

c. Testamenti autem factionem non solum is habere videtur, qui testamentum facere potest, sed etiam qui ex alieno testamento vel ipse capere potest vel alii adquirere, licet non potest facere testamentum; et ideo et furiosus et mutus (et surdus) et postumus et infans et filiusfamilias et servus alienus testamenti factionem habere dicuntur: licet enim testamentum facere non possunt, attamen ex testamento vel sibi vel alii adquirere possunt. § 4 I. de her. qual. 2, 19. (cfr. Pomp. 1. 16 pr. D. h. t.)

C. Selbständige Vermögensfähigkeit; daher können filiifamilias ausgenommen über das pec. castrense vel quasi — nicht testiren. (§ 149. II. B. b. § 150. I.)

a. Filiusfamilias testamentum facere non potest, quia nihil suum habet, ut testari de eo possit. Ulp. XX, 10.

b. Qui in potestate parentis est, testamenti faciendi ius non habet: adeo ut, quamvis pater ei permittat, nihilo magis tamen iure testari possit. Gaj. 1. 6 pr. D. h. t.

D. So lange die tutela mulierum bestand, bedurften Frauent a. nach ius civile zur Testamentserrichtung der tutoris auctoritas; bis auf Hadrian war daher behufs Umgehung der anfangs unerzwingbaren tut. auctoritas Ausscheiden aus der Gewalt des bisherigen Vormundes und Erlangung eines fiduciarius tutor mittelst coemptio (§ 49. I. B. b. § 66. II. B. b. III.) gebräuchlich. (So waren Frauen, so lange sie zur Agnatenfamilie gehörten gesehen von § 53. II. c. 2. § 66. I. a. bis zur 1. Claudia faktisch testirunfähig; ob aber auch rechtlich?) - b. Doch gab der Prätor später auch aus einem ohne tut. auct. errichteten Testament die B. P.

sec. tab.

[ocr errors]

ab

a. 1. Si ea mulier testamentum fecit, quae se capite numquam deminuit, non videtur ex edicto praetoris secundum eas tabulas possessio dari. Cic. Top: 4, 18.

2. Olim testamenti faciendi gratia fiduciaria fiebat coemptio: tunc enim non aliter feminae testamenti faciendi ius habebant, exceptis quibusdam personis, quam si coemptionem fecissent remancipataeque et manumissae fuissent; sed hanc necessitatem coemptionis faciendae ex auctoritate D. Hadriani senatus remisit. Gaj. I. § 115. a. 3. Observandum praeterea est, ut si mulier quae in tutela est faciat testamentum, tutore auctore facere debeat: alioquin inutiliter iure civili testabitur. Gaj. II. § 118. Salkowski, Institutionen. 3. Aufl.

24

b. Praetor tamen si septem signis testium signatum sit testamentum, scriptis heredibus secundum tabulas testamenti bonorum possessionem pollicetur, et si nemo sit, ad quem ab intestato iure legitimo pertineat hereditas, velut frater eodem patre natus aut patruus aut fratris filius, ita poterunt scripti heredes retinere hereditatem. Loquimur autem de his scilicet feminis, quae non in legitima parentum aut patronorum tutela sunt, sed de his quae alterius generis tutores habent, qui etiam inviti coguntur auctores fieri. § 119. 122 ib.

E. Ferner muß der Testator sich in Gewißheit über seinen Rstand befinden.

De statu suo dubitantes vel errantes testamentum facere non possunt; nam qui incertus de statu suo est, certam legem testamento dicere non potest. - Ulp. 1. 15. Paul. I. 14. D. h. t.

[ocr errors]

F. Keine Testirfähigkeit, troß der ihnen zukommenden t-f. Hatten endlich die Latini Iuniani. (s. ob. B. b. 3. und § 39. II. b.)

B. Formen des Testamentes.

§ 157. (§ 147.) a. Regelmäßige.

[Müll. § 182. B. III. § 17. P. § 306. 318. K. § 276. Ku. I. § 817-20. 823. II. 136. 542. D. § 165.]

I. Die ältesten Testamentsformen waren das testam. calatis comitiis (in den zum Zeugniß versammelten Curiatcomitien) und das test. in procinctu factum, d. h. in dem nach Centurien gegliederten, zur Schlacht gerüsteten Heere: beide publizistisch - sakralen Charakters.

a. Testamentorum genera initio duo fuerunt: nam aut calatis comitiis testamenta faciebant, quae comitia bis in anno testamentis faciendis destinata erant; aut in procinctu i. e. cum belli causa arma sumebant: procinctus est enim expeditus et armatus exercitus. Alterum itaque in pace et in otio faciebant, alterum in proelium exituri. Gaj. II. § 101. b. scriptum est. . 'calata' comitia esse, quae pro collegio pontificum habentur. . Iisdem comitiis, quae 'calata' appellari diximus, et sacrorum detestatio et testamenta fieri solebant. Gell. XV, 27.

II. Diese beiden Formen wurden jedoch bald verdrängt durch das bequemere test. per aes et libram, welches in einer mancipatio der familia pecuniaque des Testators an den familiae emptor, und damit verbundener nuncupatio besteht. a. Nach der älteren Gestalt des Mancipationstestamentes wurde der familiae emptor selbst heres; und zwar schon bei Lebzeiten des Erblassers, so daß er ganz

dieselbe Stellung hinsichtlich des Vermögens desselben einnahm, wie der suus. (§ 162. II. A. a. 3. 4. § 171. I. b. vgl. § 173. I. [?]) Nach der neueren war derselbe eine bloße Solennitätsperson, und der Schwerpunkt des Testiraktes fiel nunmehr in die nuncupatio, durch welche mündlich der Erbe ernannt und anderweitige leztwillige Verfügungen über den Nachlaß verlautbart wurden. Es wurde jedoch bald üblich, den legten Willen in einer Urkunde niederzulegen, und die vorgezeigte Urkunde (tabulae testamenti) nach vorausgegangener, nunmehr lediglich formeller, familiae mancipatio durch feierliche Erklärung (nuncupatio) als sein Testament anzuerkennen und zu bekräftigen, worauf Besiegelung desselben mit Namensbeischreibung seitens der Zeugen zu erfolgen pflegte. b. Die 5 Zeugen, der familiae emptor und der libripens mußten außer Handlungs- und Wahrnehmungsfähigkeit noch t-f. besigen, und durften nicht durch das Band der potestas mit dem Testator - ebensowenig die Zeugen mit dem fam. emptor (od. Erben) verbunden sein.

a. 1. Accessit deinde tertium genus testamenti quod per aes et libram agitur; qui enim neque calatis comitiis neque in procinctu testamentum fecerat, is si subita morte urguebatur, amico familiam suam (i. e. patrimonium suum) mancipio dabat eumque rogabat, quid cuique post mortem suam dari vellet: quod testamentum dicitur per aes et libram, scilicet quia per mancipationem peragitur. §. Sed illa quidem duo genera testamentorum in desuetudinem abierunt; hoc vero solum, quod per aes et libram fit, in usu retentum est. Sane nunc aliter ordinatur quam olim solebat: namque olim familiae emptor, i. e. qui a testatore familiam accipiebat mancipio, heredis locum obtinebat et ob id ei mandabat testator, quid cuique post mortem suam dari vellet: nunc vero alius heres testamento instituitur, a quo etiam legata relinquuntur, alius dicis gratia propter veteris iuris imitationem familiae emptor adhibetur. §. Eaque res ita agitur: qui facit testamentum, adhibitis, sicut in ceteris mancipationibus, V testibus civibus Romanis puberibus et libripende, postquam tabulas testamenti scripserit, mancipat alicui dicis gratia familiam suam; in qua re his verbis familiae emptor utitur: FAMILIA PECVNIAQVE TVA ENDO MANDATELAM TVTELAM CVSTODELAMQVE MEAM QVO TV IVRE TESTAMENTVM FACERE POSSIS SECVNDVM LEGEM PVBLICAM, HOC

AERE (et ut quidam adiiciunt) AENEAQVE LIBRA ESTO MIHI EMPTA; deinde aere percutit libram idque aes dat testatori velut pretii loco: deinde testator tabulas testamenti tenens ita dicit: HAEC ITA VT IN HIS TABVLIS CERISQVE SCRIPTA SVNT, ITA DO ITA LEGO ITA TESTOR, ITAQVE VOS QVIRITES TESTIMONIVM MIHI PERHIBETOTE: et hoc dicitur nuncupatio: nuncupare est enim palam nominare, et sane quae testator specialiter in tabulis testamenti scripserit, ea videtur

« PreviousContinue »