filio uel emancipato, aut manu missione, id est si filius ex prima secundaue mancipatione manu missus reuersus sit in patris potestatem.

4 In irritum fit testamentum, si testator capite 5 diminutus fuerit, aut si iure facto testamento nemo extiterit heres.

5 Si is qui testamentum fecit, ab hostibus captus sit, testamentum eius ualet, siquidem reuersus fuerit, iure postliminii, si uero ibi deces10 serit, ex lege Cornelia, quae perinde successionem eius confirmat, atque si in ciuitate decessisset.

6 Si septem signis testium signatum sit testamentum, licet iure ciuili ruptum uel irritum factum sit, praetor scriptis heredibus iuxta tabulas bono15 rum possessionem dat, si testator et ciuis Romanus et suae potestatis, cum moriretur, fuit. quam bonorum possessionem cum re, id est cum effectu, habent, si nemo alius iure heres sit.

7 Liberis inpuberibus in potestate manentibus, 20 tam natis quam postumis, heredes substituere pa

Dein de modo, quo testamenta non iure facta ualere possint. $$ 5.6: quorum Gaius non nisi ea habet quae § 6 leguntur. Cf. Gai II 146-149.

i) de substitutione pupillari. $$ 7-9. Secreuit igitur Vlpianus hanc substitutionis rationem ab eis quae XXII 33.34 de heredibus substitutis monuit. Quod secus instituit Gaius, qui posteaquam II 174 -178 generatim de substitutionibus dixit, statim hanc pupillarem quam uocant substitutionem adiunxit: II 179–182. Cf. Lachmannus. Böckingii syst. tab. cum adn.

2 secundabitue (bit inductum, ue recentiore manu adpositum) Vat. 3.4 potestate. inirritu Vat. Cf. p. 54, 14

16

4 testor Vat. 5 fuérit Vat. 6 exteterit Vat. 9 uero Cuiacius in notis et in marg. Cuiacianae b. uỏ Vat. non ed. princ. 10 Cornelia quae Cuiacius in notis. Cornelia Neq: Vat. Corneliana, quae ed. princ. Cornelia: ea namque Io. Cannegieterus 15 possessione Vat. moriret Vat. moreretur edd. 16 sq. quam bonorum possessionem... habent Hugo 5 praef. qua bonam possessione... habet Vat. quae bona possessio... habetur ed. princ. quae bonorum possessio...habetur Cuiaciana b 17 effecto Vat. 20 heredis substituhere Vat.

rentes possunt duplici modo, id est aut eo quo extraneis, ut si heredes non extiterint liberi, substitutus heres fiat: aut proprio iure, ut si post mortem parentis heredes facti intra pubertatem decesserint, substitutus heres fiat. 8 Etiam exhere- 5 datis filiis substituere parentibus licet. 9 Non aliter inpuberi filio substituere quis heredem potest, quam si sibi prius heredem instituerit uel ipsum filium uel quemlibet alium.

10 Milites quo modo cumque fecerint testa- 10 menta ualent, id est etiam sine legitima obseruatione. nam principalibus constitutionibus permissum est illis quo modo cumque uellent, quo modo cumque possent testari. idque testamentum, quod miles contra iuris regulam fecit, ita demum 15 ualet, si uel in castris mortuus sit uel post missionem intra annum.

XXIIII DE LEGATIS

1 Legatum est, quod legis modo, id est impe

k) de testamentis militum. § 10: quod genus testamentorum Gaius post ipsa testamentorum genera testandique usum (II 101-108) dispufauit II 109-111. Ceterum iam Schultingius olim tam SS 7-9 quam $10 parum comniode sub hoc titulo positas esse senserat.

B. DE LEGATIS. XXIIII. Nescio an in exordio huius tituli Vlpianus simili a testamentis ad legata transeundi formula usus sit, qualis est apud Gaium II 191. Ceterum partem huius tituli a Gaio copiosius tractatam Vlpianus regularum more in iustam breuitatem redegit: uide locos Gai ascitos: addidit alia a Gaio praetermissa, uelut de utiliter relictis legatis (S$ 25-28): de ademptione (S 29) et de adquisitione legatorum (SS 30. 31): denique Gaianae disputationis ordinem ita de

1 quo ed. prine. cũ Vat. est ed. princ. Lachmannus, id 402) 4 pubertate Vat.

3 ut Hugo 3, id Vat. id est ut Hugo (Ciu. Mag. IV decesserint, ut Lachmannus 5 exhereditates Vat. 7 hede Vat. 8 prius Lachmannus (conl. Vlp. 1, 2, 4. D. XXVIII 6). quis Vat. ed. princ.` instituerit ed. cum not. Cui. Fabrot. Schultingius. instituheret Vat. institueret ed. princ. 10 com modo cuq: Vat.

14 idque] denique Mommsenus 14 sq. testamentum quod miles ed. princ. testamento cũ illis Vat. testamentum cum miles Hugo 4 15 iure Vat. 19 leges Vat.

ratiue, testamento relinquitur. nam ea quae precatiuo modo relinquuntur, fidei commissa uocantur. 2 Legamus autem quattuor modis: per uindicationem, per damnationem, sinendi modo, per 5 praeceptionem. 3 Per uindicationem his uerbis legamus DO LEGO, CAPITO, SVMITO, SIBI HABETO: 4 per damnationem his uerbis HERES MEVS DAMNAS ESTO DARE, DATO, FACITO, HEREDEM MEVM DARE IVBEO: 5 sinendi modo ita 10 HERES MEVS DAMNAS ESTO SINERE LVCIVM TITIVM SVMERE ILLAM REM SIBIQVE HABERE: 6 per praeceptionem sic LVCIVS TITIVS ILLAM REM PRAE

CIPITO.

7 Per uindicationem legari possunt res, quae 15 utroque tempore ex iure Quiritium testatoris fuerunt, mortis et quo testamentum faciebat, praeter quam si pondere, numero, mensura contineantur: in his enim satis est, si uel mortis dum taxat tempore testatoris fuerint ex iure Quiritium. 8 Per 20 damnationem omnes res legari possunt, etiam quae non sunt testatoris, dum modo tales sint, quae dari possint: (9) liber homo aut res populi aut sacra aut religiosa nec per damnationem legari potest, quoniam dari non potest. 10 Sinendi

seruit, ut legi Falcidiae, quam Gaius in mediam de legatis disputationem inmiscuit, in extremo titulo locum concederet. Cf. Böckingii syst. tab. cum adn. Comprehendit autem hic titulus has quas infra

posui partes singulas:

1) legati definitio et genera legatorum. SS 1-6. 2) quae res quoque genere legari possunt. SS 7-11.

1 pcatiuo Vat. 6 sibi Io. Cannegieterus. siue Vat. ed. princ. habito Vat. Cf. XX 9. Lachmannus 8.10 ms (id est mens) Vat. 15 testatores (e altera ex i pr. ma. corr.) Vat, 16 quo Bluntschelius. quomodo Vat. quando ed. princ. quom Böckingius 17 numero mensura Vat. mensura numero ed. princ. 19 testatoris Lachmannus. omisit Vat. ed. princ. 20.23 ligari Vat. 22 Paragraphi signum deleri iussit Hugo I. C. A. p. 1606

heredis eius.

et

modo legari possunt res propriae testatoris 11 Per praeceptionem legari possunt res, quae etiam per uindicationem.

11a Si ea res, quae non fuit utroque tempore testatoris ex iure Quiritium, per uindicationem le- 5 gata sit, licet iure ciuili non ualeat legatum, tamen senatus consulto Neroniano firmatur, quo cautum est, ut quod minus exactis uerbis legatum est, perinde sit ac si optimo iure legatum esset: optimum autem ius legati per damnationem est.

12 Si duobus eadem res per uindicationem

3) de differentiis quibusdam generum legatorum. SS 11a-14. Cf. Gai II 192-223: qui quidem in eo discedit ab Vlpiano, quod praemissa breuissima generum significatione (II 192) quoduis genus singulatim persequitur: uindicationem 193-200; damnationem 201-208; sinendi modum 209-215; praeceptionem 216-223. Deinceps statim ad legem

1.2 ligari Vat. 1 testatores (es ex is m. pr. corr.) Vat. 2 heredes Vat. 3.4 uindicationem. Si ea res Cuiacius in notis. uindicationem si ea res Vat. ed. princ.

4 Distinxit (11) Hugo 2 5 legata (e corr. ex i incertum qua manu) Vat. 8 exactis Lachmannus dubitanter. pactis Vat. ed. princ. id est conceptis et legitimis uerbis. Cic. pro Roscio com. 16, 46.' Cuiacius in notis. aptis Victorius ad exempl. Monac. perfectis siue probatis Böckingius. rectis aut iustis alii apud Hugonem 3 9 hac Vat. esset] .e. Vat. 10.11 est. Si duobus Cuiacius in notis. .e. si duob: Vat. ed. princ. 11 per uindicationem legata sit, siue coniunctim uelut T. et S. h. Stichum do lego, siue disiunctim uelut Titio hominem Stichum do lego, Seio eundem hominem do lego, iure scripsi. p uindicationem || legata sit. si uero coniunctim uelut t. et s. homine istico do lego, iure Vat. per uindicationem legata sit, si quidem disiunctim, singulis in solidum debentur: si uero coniunctim uelut T. et S. hominem Stichum do lego, iure ed. princ. si quidem ... debentur deesse in cod. Tilii testatur Cuiacius Obs. XVII 28 et in Recital. ad Cod. VI 51, pro quibus ipse in notis et Obs. 1. c. haec: si quidem disiunctim, singulis partes debentur inseri iubet, quae in Cuiaciana b, sed haec: si q. d. singulis litteris inclinatis exarata, exhibentur. per uindicationem legata sit, siue disiunctim, id est singulis in

10

legata sit, siue coniunctim uelut TITIO ET SEIO HOMINEM STICHVM DO LEGO, siue disiunctim uelut TITIO HOMINEM STICHVM DO LEGO, SEIO EVNDEM HOMINEM DO LEGO, iure ciuili concursu 5 partes fiebant: non concurrente altero pars eius alteri adcrescebat: sed post legem Papiam Poppaeam non capientis pars caduca fit. 13 Si per damnationem eadem res duobus legata sit, siquidem coniunctim, singulis partes debentur (et non 10 capientis pars iure ciuili in hereditatem remanebat: nunc autem caduca fit), quodsi disiunctim, singulis sólidum debetur.

14 Optione autem legati per uindicationem data legatarii electio est, uel uti HOMINEM OPTATO, 15 ELEGITO. idemque est et si tacite

Falcidiam transit 224

1

228. Quod contra Vlpianus prius quam ad

solidum, siue coniunctim, uelut.... do lego, iure Göschenus Obs. iur. Rom. p. 33. per uindicationem, siue disiunetim, uelut Titio hominem Stichum do lego, Seio eundem hominem do lego, legata sit, siue coniunctim uelut T. et S. h. Stichum do lego, iure Hugo 4, et nisi quod transposuit per uindicationem legata sit, siue disiunctim, uelut e. q. s. Bluntschelius. Cf. Gai II 199 'Illud constat, si duobus pluribusue per uindicationem eadem res legata sit, siue coniunctim siue disiunctim, si omnes ueniant ad legatum, partes ad singulos pertinere et deficientis portionem collegatario adcrescere. coniunctim autem ita legatur T. et S. h. Stichum do lego: disiunctim ita Lucio Titio hominem Stichum do lego, Seio eundem hominem do lego.' 5 partis Vat. et non Hugo I. C. A. p.

1606 concurrente Cuiacius in notis. currenté Vat. cur

rente ed. princ. 6 popeam Vat. ed. princ. 7 capientes Vat. 8 legata Vat. corr. m. pr.

i

9 coniunctu

Vat. partes Vat. et non... caduca fit uncinis includi iussit Lachmannus 10 hereditatě Vat, ed. princ. hereditate Hugo 3. 12 solidum Vat. Cuiacianab. Cuiacius in not. post, in solidum ed. princ. 15 elegito Vat. eligito ed. princ. Cf. Lachmannus 15 sqq. idemq: e: etsi tacite legauerim Titio homine aut decem heres meus dato homine dare, heredis