item uxor quae in manu est, et nurus quae in manu est fili, quem in potestate habemus. 15 Postumi quoque liberi, id est qui in utero sunt, si tales sunt, ut nati in potestate nostra futuri sint, suorum heredum numero sunt. 16 Ex suis heredi- 5 bus filius quidem neque heres institutus neque nominatim exheredatus, non patitur ualere testamentum: 17 reliquae uero personae liberorum, uelut filia, nepos, neptis, si praeteritae sint, ualet testamentum: scriptis heredibus adcrescunt, suis qui- 10 dem heredibus in partem uirilem, extraneis autem in partem dimidiam. 18 Postumi quoque liberi cuiuscumque sexus omissi, quod ualuit testamentum, agnatione rumpunt. 19 Eos qui in utero sunt, si nati sui heredes nobis futuri sunt, possumus in- 15 stituere heredes, siquidem post mortem nostram nascantur, ex iure ciuili, si uero uiuentibus nobis, ex lege lunia.

20 Filius qui in potestate est, si non instituatur heres, nominatim exheredari debet, reliqui sui 20 heredes utriusque sexus aut nominatim aut inter ceteros. 21 Postumus filius nominatim exheredandus est: filia postuma ceteraeque postumae fe-

e) qui heredes institui uel exheredari debeant. SS 14-23. Gai II 123-137.

quae Vat.

1 fili Vat. 5 héredu numérů Vat. 6 nominatim ed. princ. nominaq quo Vat. nominati tto (nominatim testamento) Mommsenus. Possis nominati u.ō (nominatim ut oportet) Cf. XXIII 2. Göscheni Ind. sigl. p. CXIII 9 nepus neptes Vat. 10 scriptis Vat. ed. princ. Vide Göschenum in Gai II 124. sed scriptis Cuiacius in not. scriptisque prop, Böckingius 14 agnitione Vat. rumpunt Cuiacius in notis. rupunt Vat. rumpitur ed. princ. postumis quoque liberis c. s. omissis testamentum agnatione rumpitur Schultingius stituhere Vat. 18 Iunia Schultingius. iulia princ. Cf. Rudorffium (Vormundsch. I p. 274) que Vat.

15 inVat. ed.

23 cetere

minae uel nominatim uel inter ceteros, dum modo inter ceteros exheredatis aliquid legetur. 22 Nepotes et pronepotes ceterique masculi postumi praeter filium uel nominatim uel inter ceteros cum 5 adiectione legati sunt exheredandi: sed tutius est tamen nominatim eos exheredari, et id obseruatur magis.

23 Emancipatos liberos quamuis iure ciuili neque heredes instituere neque exheredare necesse 10 sit, tamen praetor iubet, si non instituantur heredes, exheredari, masculos omnes nominatim, femi nas uero inter ceteros: alioquin contra tabulas bonorum possessionem eis pollicetur.

24 Inter necessarios heredes, id est seruos 15 cum libertate heredes scriptos, et suos et necessarios, id est liberos qui in potestate sunt, iure ciuili nihil inter est: nam utrique etiam inuiti heredes

f) heres quem admodum hereditatem adeat. SS 24-32. 152-173

Gai II

totius Vat.

8

2 legit Val. 5 ligati Vat. emancipatos Schultingius. mancipatos Vat, ed. princ., quod conl. Plin. ep. IV 2, 2 defendi posse putat Cuiacius in notis Post liberos in Vat. circa duodecim litterae extinctae: utriusque sexus suppleri iubet Huschkius quamuis iure Schultingius. qui in re Vat. Cuiaciana b. cum iure ed. princ. quos iure Cuiacius in marg. Cuiacianae b et in not. post., ubi praeterea u. 10 pro sit reponi est iubet 11 Fortasse exheredari omnes, masculos nominatim. Cf. Gai 1. infra c. Sed uide Lachmannum 12 uero Bluntschelius, uel Vat. ed, princ. Cf. Gai II 135 Emancipatos liberos [iure ciuili neque heredes instituere neque exheredare necesse est, quia] non sunt sui heredes: sed praetor omnes tam feminini quam masculini sexus, si heredes non instituantur, exheredari iubet, uirilis sexus [nominatim, feminini] uero inter ceteros.' 14 seruus

Vat. 15 heredis scriptus Vat. suos et Cuiacius in marg. Cuiacianae b et in not. post. suos sit Vat. Cuiaciana b. suos scilicet ed. prine. Cf. XX 2. 9. Hugo (Ciu. Mag, IV 403). Lachmannus 17 heredes Vat.

sunt. sed iure praetorio suis et necessariis heredibus abstinere se a parentis hereditate permittitur, necessariis autem tantum heredibus abstinendi potestas non datur.

25 Extraneus heres, siquidem cum cretione 5 sit heres institutus, cernendo fit heres, si uero sine eretione, pro herede gerendo. 26 Pro herede gerit, qui rebus hereditariis tamquam dominus utitur, uelut qui auctionem rerum hereditariarum facit, aut seruis hereditariis cibaria dat. 27. Cre- 10 tio est certorum dierum spatium, quod datur instituto heredi ad deliberandum, utrum expediat ei adire hereditatem necne, uelut TITIVS HERES ESTO CERNITOQVE IN DIEBVS CENTVM PROXIMIS, QVIBVS SCIERIS POTERISQVE. NISI ITA CREVERIS, EXHERES 15 ESTO. 28 Cernere est uerba cretionis dicere ad hunc modum QVOD ME MEVIVS HEREDEM INSTITVIT, EAM HEREDITATEM ADEO CERNOQVE. 29 Sine cretione heres institutus, si constituerit nolle se heredem esse, statim excluditur ab hereditate et 20 amplius eam adire non potest: 30 cum cretione uero heres institutus sicut cernendo fit heres, ita non aliter excluditur, quam si intra diem cretionis non creuerit: ideoque etiam si constituerit nolle se

9

1 fiunt mauult Böckingius conl. Gai II 157 -2 parentes Vat. 6 si uero Cuiacius Obs. XIII 16 et in marg. Cuiacianae b. Cf. P. Faber in not. siue Vat. ed. princ. 7 cretione, et pro P. Faber Semestr. II 22 p. 291 auctionem Cuiacius in notis. actione Vat. ed. princ. actorem Merillius Obs. II 17 10 cibaria dat cod. Tilii teste Cuiacio Obs. XVII 28. cibariam dat Vat. Cuiaciana b. cibaria mandat ed. princ. 12 sq. expiatei ad hire Vat. 13 citius Vat. 17 quod Böckingius conl. Gai II 166. cum id Vat. cum ed. princ. me Meuius Mommsenus, ut est in Veron. Gai IV 83. medius Vat. me Maeuius ed. princ. instituit Vat, instituerit ed. princ. 20 hereditate Vat. 21 cretione* uero (uero in lit. ead. ma.) Vat. 23 éxcludit Vat.

heredem esse, tamen, si super sint dies cretionis, paenitentia actus cernendo heres fieri potest.

untur.

31 Cretio aut uulgaris dicitur aut continua: uulgaris, in qua adiciuntur haec uerba QVIBVS 5 SCIERIS POTERISQVE: continua, in qua non adici 32 Ei qui uulgarem cretionem habet, dies illi dum taxat computantur, quibus sciit se heredem institutum esse, et potuit cernere: ei uero qui continuam habet cretionem, etiam illi dies com10 putantur, quibus ignorauit se heredem institutum ; aut sciuit quidem, sed non potuit cernere.

33 Heredes aut instituti dicuntur aut substituti: instituti, qui primo gradu scripti sunt, substituti, qui secundo gradu uel sequentibus heredes scripti 15 sunt, uelut TITIVS HERES ESTO CERNITOQVE IN DIEBVS PROXIMIS CENTVM, QVIBVS SCIES POTERISQVE. NISI ITA CREVERIS, EXHERES ESTO. TVNC MEVIVS HERES ESTO CERNITOQVE IN DIEBVS CENTVM et reliqua. similiter et deinceps substitui potest.

g) heredes aut instituti aut substituti. $$ 33.34. Gai II 174-178.

2 penitentia Vat. 3 aut Hugo (Ciu. Mag. IV 402). aut Vat. ed. princ. 7 dum taxat Lachmannus (cf. VIII 4). dant Vat. Cuiaciana b. dati ed. princ. Vet. dantur. leg. tantum.' Cuiacius in not, post, tantum margo Cuiacianae b sciit Lachmannus (conl. Vat. fr. 1 et 156). scit Vat. ed. princ. sciuit Hugo I. C. A. p. 1606 11 aut sciuit quidem, sed' Cuiacius in not. post. Ni mirum in edd. quibusdam cum not. Cuiacii quidem omissum potuit Vat. Cuiaciana b. potuerit ed. princ. 13 instituti ed. princ. omisit Vat. 14 sequentib: heredis Vat. sequentibus heredes Cuiaciana b. sequentibus. Heredes ed. princ. scripti sunt Vat. uel totius Vat. heres (s in lit.) Vat. 16 scies Vat. Cuiaciana b. scieris ed. princ. 17 nisi ed. princ. inclin. litt. Cuiaciana b. omisit Vat. quodni Böckingius ex heres ed. princ. Cuiaciana b, sed ex inclin, litt. et heres Vat. uius Mommsenus, medius Vat. maeuius ed. princ. tum Lachmannus. omisit Vat. ed. princ. Cf. Gai II 174 'Lucius Titius heres esto cernitoque in diebus [centum] proximis, quibus scies poterisque. Quodni ita creueris exheres esto. Tum Maeuius heres esto cernitoque in diebus centum et reliqua.'

15

17 Me

18 cen

34 Si sub inperfectam cretionem heres institutus sit, id est non adiectis his uerbis sI NON CREVERIS, EXHERES ESTO, sed si ita SI NON CREVERIS, TVNO MEVIVS HERES ESTO, cernendo quidem superior inferiorem excludit, non cernendo autem, sed 5 pro herede gerendo in partem admittit substitutum: sed postea diuus Marcus constituit, ut et pro herede gerendo ex asse fiat heres. quodsi neque creuerit, neque pro herede gesserit, ipse excluditur, et substitutus ex asse fit heres.

XXIII QVEM ADMODVM TESTAMENTA
RVMPVNTVR

1 Testamentum iure factum infirmatur duobus modis, si ruptum aut in irritum factum sit.

10

2 Rumpitur testamentum mutatione, id est si 15 postea aliut testamentum iure factum sit: item agnatione, id est si suus heres agnascatur, qui neque heres institutus, neque ut oportet exheredatus sit. 3 Agnascitur suus heres aut agnascendo, aut adoptando, aut in manum conueniendo, aut in 20 locum sui heredis succedendo, uelut nepos mortuo

h) QVEM ADMODVM TESTAMENTA RVMPVNTVR. XXIII, Inscri ptione minimam partem eorum, quae hic titulus comprehendit, siguificari Schillingius uidit. Agitur enim primum de modo, quo testamenta iure facta infirmantur. §§ 1-4: quod cum duobus modis fiat, si testamentum aut ruptum aut irritum factum sit, prior tantum indice designatur: ut non inepte Schultingius aut additum ab Vlpiano uel irrita fiunt, aut in genere infirmantur scriptum fuisse arbitretur. Cf. autem cum hac parte Gai II 130-134 (uid. Vlpiani XXII 16-18) et 138-146.

1 inpfecta cretione Vat. ed. princ. inperfecta cretione Hugo 3 3 sed ita P. Faber in not. 4 Meuius Mommsenus. medius Vat. Maeuius ed. princ.

.si.

14

8 qd neq: Vat. 12 rumpantur Hugo 1. C. A. p. 1606 13 testamento iure facto Vat., quod non displicet Böckingio inirritů Vat. irritum edd. pleraeq. inritum Böckingius 16 aliut Vat. 19 herés Fat: 21 nepus Vat.