eo possit. sed diuus Augustus *** Marcus constituit, ut filius familiae miles de eo peculio, quod in castris adquisiuit, testamentum facere possit.

11

Qui de statu suo incertus est factus, quod 5 patre peregre mortuo ignorat se sui iuris esse, testamentum facere non potest. 12 Inpubis, licet sui iuris sit, facere testamentum non potest, quoniam nondum plenum iudicium animi habet. 13

Mutus, surdus, furiosus, itemque prodigus, cui lege 10 bonis interdictum est, testamentum facere non possunt: mutus, quoniam uerba nuncupationis loqui non potest: surdus, quoniam uerba familiae emptoris exaudire non potest: furiosus, quoniam men

silio partim neglegentia quaedam, quae ad antiquiores de testamento militari constitutiones pertinerent, resecta esse Mommseni opinatio est. Sed uide infra.

1 diuus Augustus | Marcus Vat. ed. princ. Super esse Marcus Cuiacius in notis monet conl. I. quib. non est perm. II 12 militibus, qui in potestate parentum sunt, quibus de eo, quod in castris acquisierunt, permissum est ex constitutionibus principum testamentum facere. quod quidem ius initio tantum militantibus datum est, tam ex auctoritate diui Augusti quam Neruae, nec non optimi imperatoris Traiani, postea uero subscriptione diui Hadriani etiam dimissis militia... concessum est. d. A. militibus H. Cannegieterus in Coll. leg. Mos. et Rom. p. 335, et simul pro constituit reposito concessit Böckingius. d. A. mandatis Schillingius. d. A. primus E. Heimbachius ap. Schill. De lacuna Hugo cogitarat (Gesch. d. R. R. p. 697 ed. 10). Mommseni suspicionem uide supra. Fortasse totus uersiculus intercidit, quem uel ita possis supplere: diuus Augustus | olim aliique, et postremo diuus Marcus 4 est factus, quod Böckingius, qui propositam hanc de statu incertitudinis speciem unicam esse edocet. .e. facto qd Vat. est, facito, quod ed. princ. est, fac ita (siue eo), quod Marezollius (Hugo 1. C. A. p. 1605). est, forte quod Puchta apud Hugonem 5 praef. est, fac ideo quod Heimbachius (Leipz. Repert. 1843 III p. 106) 6 inpubis Vat. impubes edd. 7 facere testamentu Vat, testamentum facere ed. princ. 10 nob Vat. 12 emptores Vat.

tem non habet, ut testari recte eam possit: prodigus, quoniam commercio illi interdictum est, et ob id familiam mancipare non potest. 14: Latinus Iunianus, item is qui dediticiorum numero est, testamentum facere non potest: Latinus qui- 5 dem, quoniam nominatim lege Iunia prohibitus est: is autem qui dediticiorum numero est, quoniam nec quasi ciuis Romanus testari potest, cum sit peregrinus, nec quasi peregrinus, quoniam nullius certae ciuitatis sit ciuis, ut secundum leges ciui- 10 tatis suae testetur. 15 Feminae post duodecimum annum aetatis testamenta facere possunt, tutore auctore, donec in tutela sunt. 16 Seruus publicus populi Romani in partem dimidiam testamenti faciendi habet ius.

1 recte eam scripsi. de ea re Vat. ed. princ., in quibus re Böckingius 'cum effectu' interpretatur. de ea recte (rite Schill.) lo. Cannegieterus. de ea Zurneddenus apud Hugonem 5 praef. eam Schillingius simul de resecando commatio ut... possit cogitans. de ea ore Lachmannus. de sua re Hugo I. C. A. p. 1605 2 commercio Marezollius (Hugo I. C. A. p. 1605). comertiu Vat. commercium ed. princ. 3 familia Vat. 7 numeru Vat. 8 ciues Vat.

10 certe Vat. sit ciuis Sauinius (Hall. Allg. Litt. Zeit. 1812 II p. 74). sciens Vat. ed. princ. ciuis est (siue simpliciter sit) Cuiacius in not. ciuis Cuiaciana b in marg. secundum Bluntschelius (cf. XXVIII 1). aduersus Vat. ed. princ. Vide Lachmannum legis Vat. 12 etatis Vat.

13 sunt Marezollius (Hugo I. C. A. p. 1605). sint Vat. ed. princ. 14 populi Romani Cuiacius in not. et in marg. utriusq. Cuiacianae. ptoriani (praet.) Vat. cod. Tilii teste Cuiacio Obs. XVII 28. Cuiaciana b. praetorisue ed. princ. Cf. Cuiacius Obs. IX 16. Vlp. XXIV 28 in partem dimidiam scripsi. partes dimidia Vat, parte dimidia ed. princ. partis dimidiae Hugo (Ciu. Mag. IV 401), idem populi Romani resecto pro parte dimidia. Inseri praepositionem siue pro (cum Hugone 3) siue ad siue de siue ex Schillingius iubet 15 habitius quaead modû heres institui de

beat Vat.

15

XXI QVEM ADMODVM HERES INSTITVI DEBEAT Heres institui recte potest his uerbis TITIVS HERES ESTO, TITIVS HERES SIT, TITIVM HEREDEM ESSE IVBEO: illa autem institutio HEREDEM INSTI5 TVO, HEREDEM FACIO plerisque inprobata est.

XXII

QVI HEREDES INSTITVI POSSVNT

1 Heredes institui possunt, qui testamenti factionem cum testatore habent. 2 Dediticiorum numero heres institui non potest, quia peregrinus 10 est, cum quo testamenti factio non est. 3 Latinus Iunianus, siquidem mortis testatoris tempore uel intra diem cretionis ciuis Romanus sit, heres esse potest: quodsi Latinus manserit, lege Iunia capere hereditatem prohibetur. idem iuris est in 15 persona caelibis propter legem Iuliam. 4 Incerta persona heres institui non potest, uelut hoc modo QVISQVIS PRIMVS AD FVNVS MEVM VENERIT, HERES ESTO: quoniam certum consilium debet esse testantis. 5 Nec municipia nec municipes he20 redes institui possunt, quoniam incertum corpus est, et neque cernere uniuersi, neque pro herede

c) QVEM ADMODVM HERES INSTITVI DEBEAT. XXI. Gai II 114-117. d) QVI HEREDES INSTITVI POSSVNT. XXII 1-13. Gai II 185-190. Horum utrumque indicum excerptor uidetur ex Vlpiani Regulis retinuisse: quamquam illius breuitas indicio est, aliquanto plura sub ea rubrica exposuisse Vlpianum.

6 pos

10 sq.

3 heres sto⭑titius (sto tit in litura) Vat. sint Hugo 7 factione Vat. 9 numeru Vat. Latinus Iunianus Cuiacius in not. omisit Vat. ed. princ. in qua sic: est. Cum quo... non est, si quidem distinguitur. Latinum Iunianum heredem instituere omnino licet et (si quidem) Mommsenus 12 crétionis Vat. 15 persona celebis Vat. Iulia Vat. 17 primum Vat. nicipis Vat.

19 mu

21 et Böckingius. ut Vat. ed. princ. pro herede gerere Cuiacius in notis. phire *** deherede cernere (i in lit.) Vat. prohire de herede cernere Cuiaciana b. Cf. Hugo (Ciu. Mag. IV 401). pro libito de herede cernere ed. princ.

gerere possunt, ut heredes fiant: senatus consultu tamen concessum est, ut a libertis suis heredes institui possint. sed et fidei commissa hereditas municipibus restitui potest: denique hoc senatus consulto prospectum est. 6 Deos heredes insti- 5 tuere non possumus praeter eos, quos senatus consulto, constitutionibus principum instituere concessum est, sic uti Iouem Tarpeium, Apollinem Didymaeum, Martem in Gallia, Mineruam Iliensem, Herculem Gaditanum, Dianam Efesiam, 10 Matrem Deorum Sipylenen, Nemesim quae Smyrnae colitur, et Caelestem Salinensem Carthagini.

heredés Vat.

consultu

1 possint Charondas Vat. consulto edd. 3 sed et Cramerus (Zeitschr. f. gesch. R. W. I 295). sed Vat. edd. 4 idque hoc ed. cum not. Cui. Fabrot, deque hoc Hugo I. C. A. p. 1606. Cf. Handii Tursell. II 274 5 deus (corr. m. pr.) Vat. 7 aut constitutionibus Io. Cannegieterus. constitutionibusue Bőckingius 8 Terpeium. Apollenem. Didimeum Vat. 9 Martem scripsi. sicuti Martem Vat. edd. Sesomonem Martem Huschkius ex inscr. Lugd. ap. Gruter. LVIII 5 concessum est. Const. princ. instit. concessum est sicuti I. T., A. D., Seto Martem Io. Cannegieterus Iliensem Turnebus Adu. VII 21. marg. Cuiacianae b. Cf. Cuiacii Obs. X 5. miliensem Vat. Cuiaciana b. meliensem ed. princ 10 efesiam Vat. 11 Sipylenen, Nemesim 0. Iahnius. Sipelensim Vat. Cuiaciana b. Al. Sipelesim.' Cuiacius in not. post. Cybelem eam ed. princ. Cybelem marg. Cuiacianae b. Sipylensem Marshamus Canon, chron. p. 135, Lachmannus. Sipylenem Schultingius. Cf. Strabo X 469 Pέav μὲν .. τιμῶσι . . μητέρα καλοῦντες θεῶν..., ἀπὸ δὲ τῶν τόπων Ἰδαίαν καὶ Δινδυμήνην καὶ Σιπυλήνην καὶ Πεσσινουντίδα καὶ Κυβέλην. Smyrnae ed. princ, marg. Cuiacianae b. hysmirne Vat. Cuiaciana b. Cf. II 7 Lach12 celestem Vat. Cuiaciana b. coelestum ed. princ. Cf. Valesius in Ammian. Marcell. XXII 13, 3 Salinensem Carthagini Io. Cannegieterus. salinensem Carthaginis Vat. ed. princ. Sidonensem Carthagini Lachmannus. Ceterorum conaminum nihil est, quod ualde placeat. Putabam et Caelestem scilicet (scil.) Carthaginiensem

mannus

7 Seruos heredes instituere possumus, nostros cum libertate, alienos sine libertate, communes cum libertate uel sine libertate. 8 Eum seruum,

qui tantum in bonis noster est, nec cum libertate 5 heredem instituere possumus, quia Latinitatem consequitur, quod non proficit ad hereditatem capiendam. 9 Alienos seruos heredes instituere possumus eos tantum, quorum cum dominis testamenti factionem habemus. 10 Communis seruus 10 cum libertate recte quidem heres instituitur quasi proprius pro parte nostra, sine libertatè autem quasi alienus propter socii partem. 11 Proprius seruus cum libertate heres institutus, siquidem in eadem causa permanserit, ex testamento liber et 15 heres fit, id est necessarius: 12 quodsi ab ipso

testatore uiuente manu missus uel alienatus sit, suo arbitrio uel iussu emptoris hereditatem adire potest. sed si sine libertate sit institutus, omnino non consistit institutio. 13 Alienus seruus heres 20 institutus, siquidem in eadem causa permanserit, iussu domini debet hereditatem adire. quodsi uiuo testatore manu missus aut alienatus a domino fuerit, aut suo arbitrio aut iussu emptoris poterit adire hereditatem.

25

14 Sui heredes instituendi sunt uel exheredandi. sui autem heredes sunt liberi, quos in potestate habemus, tam naturales quam adoptiui:

2 comunis Vat.

4

1 heredis instituhere Vat. nostris Schultingius. Sed uide Lachmannum libertate Vat. 5 quia] qua Lachmannus

Latinitate Vat.

8 tantum Hugo I. C. A. p. 1606. Sed uide Schillingium Diss. crit.

i

7 alienus seruus Vat. tamen Vat. ed. princ. p. 26 domini Vat. 9 factione Vat. 19 consestit Vat. consistit Cuiaciana b. Cuiacius in not. post. constat ed. princ. 20 eadem Io. Cannegieterus. (Cf. u. 14). ea Vat.. edd. 23 poterit Vat. 27 tam naturales quam adoptiui] Hysterologiam notauit Schultingius. Cf. XỈ 1