qui generare possit: Proculeiani autem eum, qui quattuordecim annos expleuit: uerum Priscus eum puberem esse putat, in quem utrumque concurrit et habitus corporis et numerus annorum: minae autem tutela liberantur.

XII DE CVRATORIBVS

28a fe

5

1 Curatores aut legitimi sunt, id est qui ex lege duodecim tabularum dantur, aut honorarii, id est qui a praetore constituuntur. 2 Lex duodecim tabularum furiosum, itemque prodigum, cui 10 bonis interdictum est, in curatione iubet esse agna

Vide

$ 28 ] Mommsenus in extremo titulo iure liberorum consulto ab excerptore omissum esse arbitratur. Cf. I 17 et VI 9 not. Gai I 194 tutela autem liberantur ingennae quidem trium [liberorum iure, libertinae uero quattuor]. Sed nescio an librarii potius delicto pone liberantur propter litterarum similitudinem haec liberor iure extrita sint.

XII DE CVRATORIBVS] Cf. Gai I 197-200. Vlpianus legitimos (S2) et honorarios (SS 3. 4) curatores discernit: quorum apud Gaium non nisi posteriores tanguntur: 197.198. De satis datione (tutorum et) curatorum, qua de Gai 199.200, num Vlpianus hic addiderit quaedam, a breuiatore resecta, in ambiguo est: magis etiam num de finienda curatione, quam ne Gaius quidem tetigit, hoc loco egerit Vlpianus. Cf. Böck. syst. tab. cum adn. In curationibus autem apud Gaium prima Institutionum pars, quae est de iure quod ad personas pertinet, finitur: non item apud Vlpianum.

uerum

1 possit Vat. Cuiaciana b. Cuiacius in not. post. potest ed. princ. Cf. Gai 1 196 'puberem... eum esse putant, qui habitu corporis_pubertatem ostendit, hoc est, qui generare potest.' Proculeiani cod. Tilii teste Cuiacio Obs. XVII 28 (Cf. idem in not. post. et in Comm. ad l. 2 § 47 D. de or. iur. I 2). Procoleiani Vat. Cuiaciana b. Proculeii ed. princ. Proculiani Mascouius Diatr. de sect, Sabin. et Procul. p. 65. Cf. Dirksenus (Beitr. z. Kunde d. R. R. p. 20) 2 explebit Vat. Priscus eum ed. princ. uerù priscus cũ Vat. uerum Priscus existimauit (cf. Göscheni Ind. sigl. p. CL) Huschkius. Neratius Priscus eum Bluntschelius. Neratius autem Priscus eum prop. Hugo 5 praef. Iauolenum dici monet Donellus Comm. III 14, 5. Kämmererus (Beitr. z. Gesch. u. Theor. d. R. R. VI p. 245 sqq.). Cf. Heimbachius (Leipz. Repert. 1843 III p. 105). uerum plerisque uisum est eum Schillingius 3 putat addidi. omisit Vat. edd. 11 agnitorû Vat.

torum. 3 A praetore constituitur curator, quem ipse praetor uoluerit, libertinis prodigis, itemque ingenuis, qui ex testamento parentis heredes facti male dissipant bona: his enim ex lege curator dari 5 non poterat, cum ingenuus quidem non ab intestato, sed ex testamento heres factus sit patri: libertinus autem nullo modo patri heres fieri possit, qui nec patrem habuisse uidetur, cum seruilis cognatio nulla sit. 4 Praeterea dat curatorem

10 ei etiam, qui nuper pubis factus idonee negotia sua tueri non potest.

XIII DE CAELIBE ORBO ET SOLITARIO PATRE 1 Lege Iulia prohibentur uxores ducere senatores quidem liberique eorum libertinas et quae 15 ipsae quarumue pater materue artem ludicram fecerit: (2) ceteri autem ingenui prohibentur du

XIII DE CAELIBE ORBO ET SOLITARIO PATRE] Primae Regularum partis quae est DE IVRE PERSONARVM disputationem quartam Vlpianus adiecit D. de caelibe orbo et solitario patre secundum legem Iuliam et Papiam Poppaeam XIII-XVIII: quae res in Gai Institutionibus non tanguntur. At hoc Vlpiani argumentum tantum abest ut breuiator plenum et integrum ad nos tradiderit, ut magnam partem certis rationibus, quas Mommsenus indicauit, extinxerit. Videtur autem Vlpianus a diuisione materiae definitionibusque mariti et caelibis, patris et orbi exisse (unde restitit fortasse tit. XIII inscriptio): ac deinceps bipertite materiam persecutus esse ita ut 1) de poena caelibatus (XIII.XIV), 2) de poena orbitatis (XV-XVIII)

Vat.

Vat.

1 constituet Vat. 2 prodegis Vat. 3 ingenu*is parentes heredis Vat. 6 si Vat. 9 cognati Fortasse praeterea praetor 10 pubis Vat. pubes edd. idoneae Vat. 12 XII Vat. celibe Cuiaciana b. cele Vat. ed. princ. 14.15 que ipse Vat. 15 ludricam Vat. 15 sq. fecerit. ceteri autem ingenui prohibentur ducere uxorem (siue palam) corpore quaestum facientem, et lenam Mommsenus (Cf. l. 43. 44 D. XXIII 2). fecerit, item corpore quaestum (questum Vat.) facientem. ceteri autem ingenui prohibentur ducere lenam Vat. edd., in quibus meram duorum uersuum transpositionem adhibui 16 Paragraphi signum deleri iussit Heimbachius (Leipz. Repert. 1843 III p. 106)

cere corpore quaestum facientem, item lenam,et a lenone lenaue manu missam, et in adulterio depraehensam, et iudicio publico damnatam, et quae artem ludicram fecerit: adicit Mauricianus et a senatu damnatam.

XIIII DE POENA LEGIS IVLIAE

Feminis lex Iulia a morte uiri anni tribuit uacationem, a diuortio sex mensum: lex autem Papia a morte uiri biennii, a repudio anni et sex

mensum.

XV DE DECIMIS

Vir et uxor inter se matrimonii nomine deci

dissereret. Poenas autem caelibatus, excepta XIIII DE POENA LEGIS IVLIAE inscriptione, cui ne respondet quidem tituli argumentum, breuiator resecuit omnes, quippe quas sublatas esse nouisset hac Constantini lege a. p. Chr. 320 (L. un. Th. C. de infirmandis poenis caelibatus et orbitatis VIII 16): Qui iure neteri caelibes habebantur inminentibus leg um terroribus liberentur, atque ita uiuant, ac si numero maritorum matrimonii foedere fulcirentur. sitque omnibus aequa conditio capessen di quo quisque mereatur. Nec uero quisquam orbus habeatur. proposita huic nomini damna non noceant. Quam rem et circa feminas aestimamus earumque ceruicibus inposita iuris imperia uelut quaedam iuga soluimus promiscue omnibus. Verum huius beneficii maritis et uxoribus inter se usurpatio non patebit... sed maneat inter istas personas legum prisca auctoritas.' Titulo autem XIII, in quo nihil super est eorum, quae inscriptio indicat, nuptias uetitas excerptor reliquit, quas cum iure ciuili omnino nullas esse putaret, lege illa Constantini non tangi opinaretur. Similiter de titulo XIIII DE POENA LEGIS IVLIAE nihil nisi uacationem inter primum et secundum matrimonium, quam et ipsam a lege Constantini alienam esse arbitraretur, in epitomam recepit.

XV DE DECIMIS] Titulos XV. XVI residere ex ea disputatione

1 lena metalenone lenamue Vat. lenam a lenone lena

ue ed. princ. 2 sq. adulteriù dephensa Vat. blicum damnata Vat.

4 arte ludrica Vat.

a

3 puadicit

5

9

Mauricianus et a senatu (et senatus Vat.) damnatam eici iubet Schillingius, sed uide Heimbachium (Leipz. Repert. 1843 - III p. 106) 8.10 mensum Lachmannus (conl. VI 13). menses (mses) Vat. Cuiaciana b. mensium ed. princ.-' biennium Hugo I. C. A. p. 1605. triennii Cuiacius in notis. Cf. Obs. VI 37 et Casaubonus in Sueton. Aug. 34 Hugo

annum

10

mam capere possunt. quodsi ex alio matrimonio liberos superstites habeant, praeter decimam, quam matrimonii nomine capiunt, totidem decimas pro numero liberorum accipiunt. Item communis filius 5 filiaue post nominum diem amissus amissaue unam decimam adicit, duo autem post nominum diem amissi duas decimas adiciunt. Praeter decimam etiam usum fructum tertiae partis bonorum coniuges capere possunt, et quandoque liberos habue10 rint, eiusdem partis proprietatem: hoc amplius mulier praeter decimam dotem capere potest legatam sibi.

XVI

DE SOLIDI CAPACITATE INTER VIRVM
ET VXOREM

1 Aliquando uir et uxor inter se solidum ca

dixi, quae est de poena orbitatis: in qua parte breuiator deleuit praecepta de eo quod orbus ab extraneo capere possit, de eo antem quod coniugibus inter se capere liceat praecepta reliquit. Illa enim Constantini lege s. c. sublata esse nouit: haec autem eadem lege excipiuntur diserte: atque ad haec pertinet titulus XV DE DECIMIS et ex parte XVI DE SOLIDI CAPACITATE INTER VIRVM ET VXOREM. Quae quidem inscriptiones non iniuria Mommsenus dubitat, num ab ipsius Vlpiani manu profectae sint.

1 matrmonio (corr. ex matjmonio) Vat.

5 nomi

num Vat. cod. Tilii teste Merillio Obs. II 33. nonum ed. princ. 6 nominum diem Merillius. nono die Vat. non. diem cod. Tülü teste Merillio. nonum diem ed. princ. 'Al. nominum' Cuiacius in not. post. 8 partes Vat. coniuges Schillingius. eius Vat. ed. princ. e testamento Lachmannus (cf. XI 26). Vide Cuiacii Obs. X 17 9 quandoq; Vat. Cuiaciana b. cod. Tilii teste Cuiacio Obs. XVII 28 ‘Al. quandoque.' Cuiacius in not. post. quotcunque ed. princ. si quandoque Hugo I. C. A. p. 1605 10 eiusdem partis ed. princ. eiusde partes Vat. et eiusdem partis cod. Tilii teste Cuiacio l. c. 11 praeter decimam, dotem capere (siue accipere) potest Schillingius. praeter d. d. potest Vat. petere praeter d. d. potest ed. princ. praeter d. d. petet cod. Tilii teste Cuiacio 1. c. Cuiacius in not. post. praeter d. petet d. Cuiaciana b

pere possunt, uelut si utrique uel alter uter eorum nondum eius aetatis sint, qua lex liberos exigit, id est si aut uir minor annorum XXV sit, aut uxor annorum XX minor: item si utrique lege Papia finitos annos in matrimonio excesserint, id 5 est vir LX annos, uxor L: item si cognati inter se coierint usque ad sextum gradum: aut si uir absit, et donec abest, et intra annum posquam abesse desierit. 1a Libera inter eos testamenti factio est, si ins liberorum a principe inpetraue- 10 rint: aut si filium filiamue communem habeant, aut quattuordecim annorum filium uel filiam duodecim amiserint: uel si duos trimos, uel tres post nominum diem amiserint, ut intra annum tamen et sex menses etiam unus cuiuscumque aetatis inpubis 15

2 aetatis

1 utrique Schillingius. uterque Vat. edd. sint, qua lex 1. exigit] aetates sunt aut qua lex 1. exegit Vat. aetatis sit, quae quidem liberos exigit ed. princ. aetatis sunt, qua lex 1. exigit cod. Tilii teste Cuiacio XVII 28. Cuiaciana b. 'Al. sunt, qua lex liberos. Sozom. I c. 5. Cuiacius in not. post. aetatis sint, a qua lex 1. exigit Hugo I. C. A. p. 1605 3 aut uir] aut quod est in Vat, ante qua huc transponi iussit Schillingius 5 finitus Vat. 7 cogerunt Vat. aut] item Huschkius 8 absit] Excidisse rei p. causa post Cuiacium in notis Iac. Gothofredus putauit Opp. iurid. min. p. 126 ed. Trotz abest et Cuiacius in notis. abesset Vat. ed. princ. abesset et mrg. Cuiacianae b posquã Vat. postquam edd. abesset Vat.

nus

9 Rectam sententiarum distributionem secundum Cuiacium in notis Schillingius indicauit, idem Item libera coniciens. Cf. Mommseni exc. ap. Böck, libera... factio est olim superioribus adhaeserunt. et donec... factio est explicandi causa proximis si uir absit addita uncinis includi iusserat Lachman12 duodecim ed. princ. Vat. m. alt. corr. duoce *** Vat. m. pr. deesse 'in optimo cod. Ms. I. Tilii' Merillius Obs. II 37 testatur 13 trimus Vat. uel tres Vat. Cuiaciana b. uel si tres ed. princ. nominum secundum Merillium Obs. II 33 Hugo 3. nonů Vat. ed. princ. 14 ut] et Schultingius. at Io. Cannegieterus 15 menses etiã Vat. menses. Etiam ed. princ. Correxit distinctionem Cuiacius in not. et in Cuiaciana b inpubis Vat. impubes edd.