cipalibus constitutionibus concessum est mulieri, in hoc donare uiro suo, ut is ab imperatore lato clauo uel equo publico similiue honore honoretur.

2 Si maritus diuorti causa res amouerit, rerum quoque amotarum actione tenebitur.

3 Si maritus pro muliere se obligauerit uel in rem eius inpenderit, diuortio facto eo nomine cauere sibi solent stipulatione tribunicia.

5

4 In potestate parentum sunt etiam hi liberi, quorum causa probata est, per errorem contracto 10 matrimonio inter disparis conditionis personas: nam seu ciuis Romanus Latinam aut peregrinam uel eam, quae dediticiorum numero est, quasi ciuem Romanam per ignorantiam uxorem duxerit, siue ciuis Romana per errorem peregrino uel ei, qui dedi- 15 ticiorum numero est, aut quasi ciui Romano aut

S4] Nuptiis (V 4-10) ac dotibus (VI-VII 3) plenius quam loco de patria potestate conueniret pertractatis, ad hoc argumentum redit Vlpianus atque inter patriae potestati, subiectos post a) liberos iusto

his Vat.

2 donaré Vat. 3 ornetur Lachmannus 4 si maritus (si m in litura) Vat. ed. princ. maritus aut deleri aut pro eo reponi mulier iubet Mommsenus amouerit Schultingius. mouerit (rit in litura) Vat. ed. princ. 8 solent Vat. Cuiaciana b. solet ed. princ.

9 hi Vat. Cuiaciana b. ii ed. princ. 10 quorum nomine causa Hollwegius de caus. prob. p. 42 contractu Vat. 11 disparis conditionis personas Cuiacius in not. et in marg. Cuiacianae a. dispares condignis psonaru Val. dispares condignis personas ed. princ. Cuiaciana b (sed condicione in marg.). Veter. personarum. Lege dispares condiciones personarum.' Cuiacius in not. post. 12 ciues Vat. 13 numeru Vat. quasi ciuem Romanam Schillingius (conl. Gai I 67). quasi Vat. ed. princ. quasi ciuem post P. Fabrum Cuiacius Obs. VI 37 et in marg. Cuiacianae b. per ignorantiam quasi ciuem P. Faber in not. 16 numeru Vat. aut quasi ciui Romano Lachmannus. omisit Vat. ed. princ. quasi ciui Hugo I. C. A. p. 1604. tamquam c. R. Göschenus in Gai l. c. quasi ciui Romano Hollwegius 1. s. c. Cf. Gai I 68 item si ciuis Romana per errorem nupta sit peregrino tamquam ciui Romano -- idem iuris est si peregrino tamquam Latino ex lege Aelia Sentia nupta sit.'

etiam quasi Latino ex lege Aelia Sentia nubta fuerit, causa probata ciuitas Romana datur tam liberis quam parentibus, praeter eos, qui dediticiorum numero sunt: et ex eo fiunt in potestate pa5 rentum liberi.

VIII DE ADOPTIONIBVS

1 Non tantum naturales liberi in potestate parentum sunt, sed etiam adoptiui. 2 Adoptio fit aut per populum, aut per praetorem uel prae10 sidem prouinciae. Illa adoptio, quae per populum fit, specialiter arrogatio dicitur. 3 Per popu

lum, qui sui iuris sunt, arrogantur, per praetorem autem filii familiae a parentibus dantur in adoptionem. 4 Arrogatio Romae dum taxat fit, adoptio 15 autem etiam in prouinciis apud praesides.

5

Per praetorem uel praesidem prouinciae adoptari tam masculi quam feminae, et tam puberes quam inpuberes possunt: per populum uero Romanum feminae quidem non arrogantur: pupilli autem olim matrimonio natos (V 1) refert b) eos liberos quorum causa probata est. Cf. Gai I 65-96. c) adoptiuos liberos. Quare VIII DE ADOPTIONIBVS. Cf. Gai I 97-107.

1 quasi Vat. si ed. princ. Iunia Cuiacius in not. nubta Vat. si Latino nupta fuerit, ex lege Aelia Sentia causa P. Pithoeus in Coll. Mos. et Rom. leg. XVI 2. P. Faber in not. Cf. Cuiacius Obs. XV 13 et not. post. 2 Romana datur Böckingius. reddaťˇ Vat. redditur ed. princ.

4 numeru Vat. 10 prouintiae Vat. 13 adoptione Vat. 14 dum taxat Lachmannus (cf. XXII 32). data Vat. tantum ed. princ. lege lata Huschkius 15 prouinciis Böckingius (cf. I 13a). prouincia Vat. ed. princ. Cf. Lachmannus praesides Cuiaciana b. praesidis Vat. praesidem ed. prine. 16 prouintię Vat. 19 quidem non ed. princ. non (superscr. ead. ut uid. manu quidem) Vat. quidem post Hugonem I. C. A. p. 1604 eici iubet Momm¬ senus arrogantur Cuiacius in notis. arrogant Vat. ed. princ. Cf. I. F. Gronovius in Liuii XXXIX 19 olim quidem Schillingius (conl. V 6). aut quidem Vat, antea quidem ed. princ. autem quondam Cuiaciana b. olim quidem Hugo 5 praef. ante quidem Mommsenus

autem

quidem non poterant arrogari, nunc autem possunt ex constitutione diui Antonini. 6 Hi qui generare non possunt, uelut spado, utroque modo possunt adoptare. idem iuris est in persona caelibis. 7 Item is qui filium non habet, in locum ne-5 potis adoptare potest. 8 Si pater familiae arrogandum se dederit, liberi quoque eius quasi nepotes in potestate fiunt arrogatoris. 8 Feminae uero neutro modo possunt adoptare, quoniam nec naturales liberos in potestate habent.

VIIII DE HIS QVI IN MANV SVNT.

a

Farreo conuenitur in manum certis uerbis et testibus X praesentibus et sollemni, sacrificio facto, in quo panis quoque farreus adhibetur.

10

X QVI IN POTESTATE MANCIPIOVE SVNT QVEM 15 ADMODVM EO IVRE LIBERENTVR

1 Liberi parentum potestate liberantur emancipatione, id est si postea quam mancipati fuerint,

VIIII DE HIS QVI IN MANV SVNT] Capiti de his qui in potestate sunt (V-VIII), quo disputatio de personis alieno iuri subiectis absolueretur, addi debebant duo de MANV et MANCIPIO (ef. Gai I 116-123) capita: quorum quod uestigium tantum (tit. VIII) in hac epitoma residuum est, eius rei certum excerptoris consilium Mommsenus indagauit. Mancipium enim, quod ius iam non extare nisi dicis causa in emancipatione breuiator nouisset, resecuit omnino. Tituli autem de manu et inscriptionem reliquit, et cum tres ritus essent usus (cf. Gai I 111), confarreationis (Gai 1 112), coemptionis (Gai 113-115 b), confarreationem quidem recepit, quam nouo iure a nianu seiunctam esse ex ipso Vlpiano ut uidetur didicerat. Cf. Gai lacinias I 136.

X QVI IN POTESTATE MANCIPIOVE SVNT QVEM ADMODVM ẸO IVRE LIBERENTVR] Vlpianus haud dubie MANV MANCIPIOVE

2 Antonini Pii Hugo 2, Kämmererus (Beitr. z. Gesch. u. Theor. d. R. R. I p. 38) 4 potest Vat. celibis Cuiaciana b. Cuiacius in not. post. celebis Vat. coelibe ed. princ. 5 nepotes adoptaré Vat. 8 Distinxit (8a) Hugo 2 11 qui] quae Schultingius Cuiaciana b. farre ed. princ. 14 panes Vat. 15 manu mancipioue Schillingius Vat.

12 farreo Vat. quoq; farreos quemadmodu

,、

manu missi sint. sed filius quidem ter mancipatus, ter manu missus sui iuris fit: id enim lex duodecim tabularum iubet his uerbis SI PATER FILIVM TER VENVM DABIT, FILIVS A PATRE LIBER ESTO. 5 ceteri autem liberi praeter filium, tam masculi quam feminae, una mancipatione manu missioneque sui iuris fiunt. 2 Morte patris filius et filia sui iuris fiunt: morte autem aui nepotes ita demum sui iuris fiunt, si post mortem aui in potestate patris 10 futuri non sunt, uelut si moriente auo pater eorum aut iam decessit aut de potestate dimissus est: nam si mortis aui tempore pater eorum in potestate eius sit, mortuo auo in patris sui potestate fiunt. 3 Si patri uel filio aqua et igni interdi15 ctum sit, patria potestas tollitur, quia peregrinus fit is, cui aqua et igni interdictum est, neque autem - peregrinus ciuem Romanum, neque ciuis Romanus peregrinum in potestate habere potest. 4 Si pater ab hostibus captus sit, quamuis seruus 20 hostium fiat, tamen cum reuersus fuerit, omnia pristina iura recipit iure postliminii. sed quam diu aput hostes est, patria potestas in filio eius interim pendebit, et cum reuersus fuerit ab hostibus, in potestate filium habebit, si uero ibi decesserit, 25 sui iuris filius erit. Filius quoque si captus fue

scripserat, quod tamen non recte Böckingius Schillingio auctore nunc in textum recepit. Omisit enim manum breuiator suo consilio, cum et ante de manu fere nihil, de mancipio nihil dixisset. Mancipium autem quod reliquit in inscriptione, hoc eius neglegentiae tribuendum est: titulus enim ipse non nisi de soluenda potestate agit. Cf. Gai I 124-136. De soluenda manu mancipioque uide eundem I 137–141.

2 terque Schillingius id enim ed. princ. idem Vat. cod. Tilii teste Cuiacio Obs. XVII 28 4 uenundabit post Turnebum Adu. VII 21 Lachmannus. uenundauit Vat. ed. princ. uenum duuit Cuiacius in not. post. uenumduit Schultingius esto] e. (i. e. esto) Vat. 11 iam ed. princ. (Cf. Lachm. in Gai I 127). etiam Vat. 16 ne que Vat. 21 recepit Vat. 22 aput Vat.

rit ab hostibus, similiter propter ius postliminii patria potestas interim pendebit.. 5 In potestate parentum esse desinunt et hi, qui flamines Diales inaugurantur, et quae uirgines Vestae capiuntur.

XI DE TVTELIS

5

1 Tutores constituuntur tam masculis quam feminis sed masculis quidem inpuberibus dum taxat propter aetatis infirmitatem, feminis autem tam inpuberibus quam puberibus et propter sexus infirmitatem et propter forensium rerum igno- 10 rantiam.

2 Tutores aut legitimi sunt, aut senatus consultis constituti, aut moribus introducti.

3 Legitimi tutores sunt, qui ex lege aliqua

XI DE TVTELIS] C. De his qui uel in tutela uel in curatione sunt. XI. XII. Cui disputationi Gaius I 142 hoc modo praefatur: Transeamus nunc ad aliam diuisionem. nam ex his personis, quae neque in potestate neque in manu neque in mancipio sunt, quaedam uel in tutela sunt uel in curatione, quaedam neutro iure tenentur. Videamus igitur, quae in tutela uel in curatione sint; ita enim intellegemus ceteras personas, quae neutro iure tenentur.' Ac similis apud Vlpianum partium diuisio breuiatoris culpa desideratur. Nam in epitoma quoque 1) DE TVTELIS (XI. cf. Gai I 143-196): 2) DE CVRATORIBVS (XII. cf. Gai I 197-200) agitur.

In hoc titulo Vlpianus non semper Gaianarum institutionum ordinem secutus est. Vide Böck. tab. syst. cum adn. Etenim proposito quinam in tutela sint (§ 1), genera tutorum discernit (§ 2), singulatimque 1) legitimos (SS 3-20), 2) senatus consultis constitutos (S$ 20-23), et 3) moribus introductos (S 24) tutores persequitur. Ac legitimorum rursus secernit a) qui ex lege XII tutores sunt (agnati patroni) (SS 3-13); b) testamento datos eadem lege XII confirmatos (SS 14-17); c) a magistratu constitutos ex legibus Atilia, Iulia et Titia, Iunia et Iulia de maritandis ordinibus (§§ 18-20). Contra Gaius, qui I 188 nolle se in certa genera tutelas discernere profitetur, per haec tria genera argu. mentum de tutoribus tractauit: a) tutela testamento data I 144-54; b) legitima tutela agnatorum et patronorum I 155-172; c) a magistratibus instituta tutela I 173–187.

3 flaminis diualis Vat. 4 uirginis ueste Vat. 8 pptér aetates Vat. 9 tam omisit Vat. tam puberibus quam inpuberibus Huschkius. Hysterologiam quandam notauit olim Schultingius. Cf. XXII 14. XXVIII 3 ignorati atutoris Vat. 12 aut legitimi Vat. Cuiaciana b. autem legitimi ed. princ. senatis Vat.

omisit Vat.

10 sqq.

14 qui