11. Consiliario eo tempore quo adsidet negotia tractare in suum quidem auditorium nullo modo concessum est, in alienum autem non prohibetur*. 22*. Filii libertorum libertorumque liberti paterni et patroni manumissoris domicilium aut originem sequuntur. 3. Vidua mulier amissi mariti domicilium retinet exemplo clarissimae personae per maritum factae : sed utrumque aliis intervenientibus nuptiis permutatur. 4. Municipes sunt liberti et in eo loco, ubi ipsi domicilium sua voluntate tulerunt, nec aliquod ex hoc origini patroni faciunt praejudicium et utrubique muneribus adstringuntur. 5. Relegatus in eo loco, in quem relegatus est, interim necessarium domicilium habet. 63. Senator ordine motus ad originalem patriam, nisi hoc specialiter impetraverit, non restituitur. 7. Senatores et eorum filii filiaeque quoquo tempore nati nataeve, itemque nepotes pronepotes et proneptes ex filio origini eximuntur, licet municipalem retineant dignitatem. 8. Senatores, qui liberum commeatum, id est ubi velint morandi arbitrium impetraverunt, domicilium in urbe retinent. 9. Qui fenus exercent, omnibus patrimonii intributionibus fungi debent, etsi possessionem non habeant*. 10. *Honores et munera non ordinatione, sed potioribus quibusque injungenda sunt. 11. Surdus et mutus si in totum non audiant aut non loquantur, ab honoribus civilibus, non etiam a muneribus excusantur. 12. Is, qui non sit decurio, duumviratu vel aliis honoribus fungi non potest, quia decurionum honoribus plebeii fungi prohibentur. 13. Ad decurionatum filii ita demum pater non consentit, si contrariam voluntatem vel apud acta praesidis vel apud ipsum ordinem vel quo alio modo contestatus sit*. 145. *Aestimationem honoris aut muneris in pecunia pro administratione offerentes audiendi non sunt. 15. Qui pro honore pecuniam promisit, si solvere eam coepit, totam praestare operis inchoati exemplo cogendus est. 16. Invitus filius pro patre rem publicam salvam fore cavere non co

gitur. 17. Defensionem rei publicae amplius quam semel suscipere nemo cogitur, nisi id fieri necessitas postulet*. 181. *Ab his oneribus, quae possessionibus vel patrimonio indicuntur, nulla privilegia praestant vacationem. 19. Corpus mensurarum frumenti juxta annonam urbis habet vacationem : in provinciis non item. 20. Angariorum praestatio et recipiendi hospitis necessitas et militi et liberalium artium professoribus inter cetera remissa sunt. 21. Auctis post appellationem medio tempore facultatibus paupertatis obtentu non excusantur. 22. Defensores rei publicae ab honoribus et muneribus eodem tempore vacant*. 232. *Legato, qui publicum negotium tuitus sit, intra tempora vacationis praestituta rursum ejusdem negotii defensio mandari non potest. 24. Comites praesidum et proconsulum procuratorumve Caesaris a muneribus vel honoribus et tutelis vacant*. 253. *Legatus antequam officio legationis functus sit, in rem suam nihil agere potest, exceptis his quae ad injuriam ejus vel damnum parata sunt. 26. Si quis in munere legationis, antequam ad patriam reverteretur, decessit, sumptus qui proficiscenti sunt dati non restituuntur*. 27. Decuriones pretio viliori frumentum, quod annona temporalis est patriae suae, praestare non sunt cogendi. 28. Nisi ad opus novum pecunia specialiter legata sit, vetera ex hac reficienda sunt*. 295. *Ad curatoris rei publicae officium spectat, ut dirutae domus a dominis extruantur. 30. Domum sumptu publico extructam, si dominus ad tempus pecuniam impensam cum usuris restituere noluerit, jure [eam] res publica distrahit*.

[I. DE PACTIS ET CONVENTIS].

16. De his rebus pacisci possumus, de quibus transigere licet; ex his enim pacti obligatio solummodo nascitur*.

27. *In bonae fidei contractibus pactum conventum alio *pacto dissolvitur, et "licet exceptionem pariat*, replicatione tamen excluditur*. 38. *Pacto convento Aquiliana stipulatio subjici solet: sed consultius est huic poenam quoque subjungere, quia rescisso quoquo modo pacto poena ex stipulatu peti potest*. 4. Neque contra leges, neque contra bonos mores pacisci

possumus. 4a1. *Pactum contra jus aut constitutiones aut senatusconsulta interpositum nihil momenti habet*. 52. *De rebus litigiosis et convenire et transigere possumus*. 5a3. *Post rem judicatam pactum, nisi donationis causa interponatur, servari non oportet. 6. *Functio dotis pacto mutari non potest, quia privata conventio juri publico nihil derogat.* 75. *De criminibus propter infamiam nemo cum adversario pacisci potest*.

[IB].

16. *Parentes naturales in jus vocare nemo potest: una est enim omnibus parentibus servanda reverentia*. 27. *Ingratus libertus est, qui patrono obsequium non praestat, vel res ejus filiorumve tutelam administrare detractat.*

[II. DE PROCURATORIBUS ET COGNITORIBUS].

1. Omnes infames, qui postulare prohibentur, cognitores fieri non possunt etiam volentibus adversariis. 2. Femina in rem suam cognitoriam operam suscipere non prohibetur. 3. In rem suam cognitor procuratorve ille fieri potest, qui pro omnibus postulat. 4. Actio judicati non solum in dominum aut domino, sed etiam heredi et in heredem datur.

[III. DE PROCURATORIBUS].

1. Mandari potest procuratio praesenti et nudis verbis et per litteras et per nuntium et apud acta praesidis et magistratus. 2. Procurator aut ad litem aut ad omne negotium aut ad partem negotii aut ad res administrandas datur. 310. *Voluntarius procurator, qui se negotiis alienis offert, rem ratam dominum habiturum cavere debet*. 411. *Cum quo agitur suo nomine, si in rem actio est, pro praede litis et vindiciarum adversario satisdare cogitur aut judicatum solvi. . . . . si in personam sit actio, d in rem pro praede litis

et vindiciarum.* 512. *Actoris procurator non solum absentem defendere sed et rem ratam dominum habiturum satisdare cogitur*. 618. *Procurator antequam.

accipere

1.1, 4a Cons., 7, 5.

-2. Ajouté dans quelques mss.

-·

=

3.1, 5a

6.7, 6.4.1, 6 Cons., 4, 3. — 5. 1, 7= Cons., 4, 7.-6. 1 b, 1
7. 1 b, 2=D., 37, 14, 19.- 8. Cujas efface PROCURATORIBUS ET. - 9.
'et praesenti et absenti'.- 10. 3, 3 Cons., 3, 6. - 11. 3, 4 F.
12. 3,5 Cons., 3, 7. F. V., 336. · 13. 3, 6 F. V., 337.

1

judicium. .

71. *Petitoris procurator rem ratam dominum habiturum desiderante adversario satisdare cogendus est, quia nemo in re aliena idoneus est sine satisdatione. 8. Si satis non det procurator absentis, actio ei absentis nomine non datur*. 92. *Actoris procurator non in rem suam datus propter impensas quas in litem fecit potest desiderare, ut sibi ex judicatione satis fiat, si dominus litis solvendo non sit*. 103. *Absens reus causas absentiae per procuratorem reddere potest*.

[IV. DE NEGOTIIS GESTIS].

1. Qui negotia aliena gerit et bonam fidem et exactam diligentiam rebus ejus, pro quo intervenit, praestare debet. 2. Tutor post finitam tutelam si in administratione duret, actione negotiorum gestorum pupillo vel curatori ejus tenebitur. 24. *Litis contestatae tempore quaeri solet, an pupillus, cujus sine tutoris auctoritate negotia gesta sunt, locupletior sit ex ea re factus, cujus patitur actionem*. 35. Si pecuniae quis negotium gerat, usuras quoque totius temporis praestare cogitur et periculum eorum nominum quibus collocavit agnoscere, si litis tempore solvendo non sint: hoc enim in bonae fidei judiciis servari convenit. 4. Mater, quae filiorum suorum rebus intervenit, actione negotiorum gestorum et ipsis et eorum tutoribus tenebitur. 5. Filiusfamilias vel servus si negotium alicujus gerant, in patrem dominumve peculio tenus actio dabitur. 6. Si pater vel dominus servo vel filiofamilias negotia aliena agenda commiserit, in solidum tenebitur. 7. Pater si emancipati filii res sine ulla exceptione a se donatas administravit, filio actione negotiorum gestorum tenebitur. 8. Qui, cum tutor curatorve non esset, pro tutore curatoreve res pupilli adultive administravit, actione negotiorum gestorum pro tutore curatoreve tenebitur. 96* Actio negotiorum gestorum illi datur, cujus interest hoc judicio experiri. 10. Nec refert directa quis an utili actione agat vel conveniatur, quia in extraordinariis judiciis, uti conceptio formularum non observatur, haec subtilitas supervacua est, maxime cum utraque actio ejusdem potestatis est eundemque habet effectum*,

1. 3, 7, 8 Cons., 3, 8. 9. - 2. 3,9 D., 3, 3, 30. 3. 3, 10 D., 3, 3, 71.. 4.4, 2D., 3, 5, 36, pr. - 5. Texte plus complet dans D., 3, 5, 36, 1.— 6. 4, 9. 10 D., 3, 5, 46.

[V. DE CALUMNIATORIBUS].

1. Calumniosus est, qui sciens prudensque per fraudem negotium alicui comparat. 2. Et in privatis et in publicis judiciis omnes calumniosi extra ordinem pro qualitate admissi plectuntur.

[VIA. *DE FUGITIVIS*1].

1. Servus a fugitivario comparatus intra decem annos manumitti contra prioris domini voluntatem non potest. 2. Contra decretum amplissimi ordinis fugitivum in fuga constitutum nec emere nec vendere permissum est, inrogata poena in utrumque sestertiorum D2 milium. 3. Limenarchae et stationarii fugitivos deprehensos recte in custodiam retinent. 4. Magistratus municipales ad officium praesidis provinciae vel proconsulis comprehensos fugitivos recte transmittunt. 5. Fugitivi in fundis fiscalibus quaeri et comprehendi possunt. 6. Fugitivi, qui a domino non agnoscuntur, per officium praefecti vigilum distrahuntur. 7. Intra triennium3 venditionis agniti fugitivi emptor pretium a fisco recipere potest.*

[VIB DE REIS INSTITUTIS].

14. *Ab accusatione destitit qui cum adversario suo de compositione ejus criminis quod intendebat fuerit locutus. 1b. Animo ab accusatione destitit, qui affectum et animum accusandi deposuit. 1. Destitisse videtur, qui intra praefinitum accusationis a praeside tempus reum suum non peregit. 1a. Nuntiatores, qui per notoriam indicia produnt, notoriis suis adsistere jubentur. 1e. Calumniae causa puniuntur, qui in fraudem alicujus librum vel testimonium aliudve quid conquisisse vel scripsisse vel in judicium protulisse dicuntur.* 1. De his criminibus, de quibus quis absolutus est, ab eo qui accusavit refricari accusatio non potest. 2. Filius accusatoris si hoc crimen, quod pater intendit, post liberatum reum persequi velit, ab accusatione removendus est. 3. Crimen, in quo alius destitit vel victus discessit, alius objicere non prohibetur. 45. *Delator non est, qui'protegendae causae suae gratia aliquid ad fiscum nuntiat.*

1.6 donné par Cujas d'après le Vesontinus sauf peut-être les §§ 3 et 4 que M. Krueger croit extraits par lui uniquement de D., 11, 4, 4. - 2. Huschke, arg. Coll., 14, 3, 5: L.-3. Huschke, arg. C., 7, 37, 1: 'quadriennium'.- 4. 6 b, 1"D., 48, 16, 6. 5. 6b, 4 D., 49, 14, 4.

1e