Page images
PDF
EPUB

.....

publicae limitisve erit, ponantur conlocentur; neve ea aqua per locum privatum invito eo, cujus is locus erit, ducatur. Quamque legem ei aquae tuendae operibusve, quae ejus aquae ductus ususve causa facta sunt erunt, tuendis IIviri praefecti ex decurion(um) decreto, quod ita ut s(upra) s(criptum) est factum erit, dixerint, eam firmam (?) ratamque esse lacet... (manquent 11 lignes)... Venafranae s... atio quam colono aut incolae aut... da... is cui ex decreto decurionum ita ut supra comprensum est negotium datum erit, agenti, tum, qui inter civis et peregrinos jus dicet, judicium reciperatorium in singulas res HS X reddere, testibusque dumtaxat X denuntiando quaeri placet; dum reciperatorum rejectio inter eum qui aget et eum quorum agetur ita fiet, ut ex lege, quae de judicis privatis lata est, licebit oportebit.

2. ÉDIT DE CLAUDE SUR LA CONDITION DÈS ANAUNI ET DES POPULATIONS VOISINES (an 46 après J.-C.).

C. I. L., V, 5050; Bruns, p. 221. Table de bronze découverte en 1869, à Cles, dans le Val di Non, auprès de Trente et rapportant un édit de l'an 46 de l'empereur Claude, qui a été publié et commenté par Mommsen, Hermes, 4, 1869, pp. 99 et ss. et Z. R. G. 9, 179-181: Fr. Schupfer, Archivio, 3, 1869, pp. 559-591; Fr. Kenner, Edict des Kaisers Claudius, 1869, et Ernest Dubois, Revue de dr. français et étranger, 1872, pp. 7-52. L'empereur commet, pour statuer sur la qualité de terres situées dans le val de Bregaglia actuel et signalées comme appartenant au fisc, le délégué Julius Planta envoyé par lui sur les lieux. En même temps, il statue lui-même sur la condition personnelle des habitants des territoires litigieux, qui, sans preuves bien positives de leur droit, se trouvaient depuis longtemps en possession des droits de citoyens, portant des noms romains, figurant dans le corps des prétoriens et dans les décuries de juges: il leur accorde rétroactivement le droit de cité, confirme expressément les actes antérieurement faits par eux et les maintient dans la possession des noms romains qu'ils avaient usurpés.

M. Junio Silano Q. Sulpicio Camerino cos., idibus Martis, Bais in praetorio edictum Ti. Claudi Caesaris Augusti Germanici propositum fuit id quod infra scriptum est:

Ti. Claudius Caesar Augustus Germanicus, pont(ifex) maxim(us), trib(unicia) potest(ate) VI, imp(erator) XI, p(ater) p(atriae), co(n)s(ul) designatus IIII, dicit:

(1). Cum ex veteribus controversis pendentibus aliquamdiu etiam temporibus Ti. Caesaris patrui mei, ad quas ordinandas Pinarium Apollinarem miserat, quae tantum modo inter Comenses essent, quantum memoria refero, et Bergaleos, isque primum apsentia pertinaci patrui mei, deinde etiam Gai principatu quod ab eo non exigebatur referre, non stulte qui

dem, neglexserit, et posteac detulerit Camurius Statutus ad me, agros plerosque et saltus mei juris esse: in rem praesentem misi Plantam Julium amicum et comitem meum, qui cum adhibitis procuratoribus meis qui[s]que in alia regione quique in vicinia erant, summa cura inquisierit et cognoverit, cetera quidem, ut mihi demonstrata commentario facto ab ipso sunt, statuat pronuntietque ipsi permitto.

(2). Quod ad condicionem Anaunorum et Tulliassium et Sindunorum pertinet, quorum partem delator adtributam Tridentinis, partem ne adtributam quidem arguisse dicitur, tametsi animadverto non nimium firmam id genus hominum habere civitatis Romanae originem: tamen cum longa usurpatione in possessionem ejus fuisse dicatur et ita permixtum. cum Tridentinis, ut diduci ab is sine gravi splendidi municipi injuria non possit, patior eos in eo jure, in quo esse se existimaverunt, permanere benificio meo, eo quidem libentius, quod plerique ex eo genere hominum etiam militare in praetorio meo dicuntur, quidam vero ordines quoque duxisse, nonnulli allecti in decurias Romae res judicare.

(3). Quod benificium is ita tribuo, ut quaecumque tamquam cives Romani gesserunt egeruntque, aut inter se aut cum Tridentinis alisve, rata esse jubeam, nominaque ea, quae habuerunt antea tanquam cives Romani, ita habere is permittam.

3. EPISTULA DE VESPASIEN AUX VANACINI (an 72 ?).

C. I. L., X, 8038; Bruns, p. 225. Lame de bronze découverte en Corse. Constitution de Vespasien adressée à la cité corse des Vanacini, relative au règlement d'une contestation de limites survenue entre elle et une cité voisine, et à la confirmation des beneficia qui lui avaient été concédés par Auguste.

Imp. Caesar Vespasianus Augustus magistratibus et senatoribus Vanacinorum salutem dicit.

Otacilium Sagittam, amicum et procuratorem meum, ita vobis praefuisse, ut testimonium vestrum mereretur, delector.

De controversia finium, quam habetis cum Marianis, pendenti ex is agris, quos a procuratore meo Publilio Memoriale emistis, ut finiret Claudius Clemens procurator meus, scripsi ei et mensorem misi.

Beneficia tributa vobis ab divo Augusto post septimum consulatum, quae in tempora Galbae retinuistis, confirmo. Egerunt legati Lasemo Leucani f. sacerd (os) Aug(usti),

Eunus Tomasi f. sacerd (os) Aug(usti), C. Arruntio Catellio Celere, M. Arruntio Aquila cos. IIII. idus Octobr.

4. EPISTULA DE VESPASIEN AUX SABORENSES (an 78).

C. I. L., II, 1423; Bruns, p. 225. Lame de bronze découverte au XVIe siècle en Espagne et aujourd'hui perdue. Réponse de l'empereur Vespasien aux habitants de Sabora en Bétique qui lui demandaient l'autorisation de reconstruire leur ville et d'établir de nouvelles taxes: il accueille la première demande, et les renvoie, pour la seconde, à se pourvoir devant le gouverneur sans l'avis duquel il ne veut pas sta

tuer.

Imp. Cae. Vespasianus Aug. pontifex maximus, tribuniciae potestatis VIIII, imp. XIIX, consul VIII, p(ater) p(atriae), salutem dicit IIIIviris et decurionibus Saborensium.

Cum multis difficultatibus infirmitatem vestram premi indicetis, permitto vobis oppidum sub nomine meo, ut voltis, in planum extruere. Vectigalia, quae ab divo Aug. accepisse dicitis, custodio; si qua nova adjicere voltis, de his proco(n)s(ulem) adire debebitis; ego enim nullo respondente constituere nil possum. Decretum vestrum accepi VIII. ka. August. ; legatos dimisi IIII. ka. easdem. Valete.

IIviri C. Cornelius Severus et M. Septimius Severus publica pecunia in aere inciderunt.

5. EPISTULA DE DOMITIEN AUX FALERIONES (an 82).

C. I. L., IX, 5420; Bruns, p. 226. Table de bronze découverte à la fin du XVIe siècle à Falerio dans le Picenum. Epistula de l'empereur Domitien communiquant aux Faleriones le texte d'une décision rendue par lui entre eux et les Firmani relativement à la possession de subsiciva. Sur cette décision par laquel il maintient les Faleriones en possession cf. Hygin., De gen. controv. (ed. Lachmann) 133, 9-13: Cum divus Vespasianus subsiciva omnia quae non veniissent..., sibi vindicasset..., Domitianus per totam Italiam subsiciva possidentibus donavit. V. aussi Frontin, De contr. agr., 53-54. Rudorff, Feldmesser, 2, 456. Le nom de Domitien a été martelé, par suite de la damnatio memoriae de ce prince.

Imp. Caesar divi Vespasiani f. Domitianus1 Augustus pontifex max., trib. potest., imp. II, cos. VIII, designat. VIIII, p. p., salutem dicit IIII viris et decurionibus Faleriensium ex Piceno.

Quid constituerim de subsicivis cognita causa inter vos et Firmanos, ut notum haberetis, huic epistulae subjici jussi.

P. Valerio Patruino...2 cos. XIIII kal. Augustas.

Imp. Caesar divi Vespasiani f. Domitianus1 Aug. adhibitis

1. Le nom de Domitien est martelé.

2. Le nom de l'autre consul est martelé.

utriusque ordinis splendidis viris cognita causa inter Falerienses et Firmanos pronuntiavi quod suscriptum est.

Et vetustas litis, quae post tot annos retractatur a Firmanis adversus Falerienses, vehementer me movet, cum possessorum securitati vel minus multi anni sufficere possint, et divi Augusti, diligentissimi et indulgentissimi erga quartanos1 suos principis, epistula, qua admonuit eos, ut omnia subpsiciva sua colligerent et venderent, quos tam salubri admonitioni paruisse non dubito; propter quae possessorum jus confirmo. Valete.

D(atum) XI k. Aug. in Albano, agente curam T. Bovio Vero, legatis P. Bovio Sabino, P. Petronio Achille, d(ecreto) d(ecurionum) p(ublice).

6. RESCRIT DE COMMODE RELATIF AUX COLONS DU SALTUS
BURUNITANUS (180-183).

Inscription découverte à Souk-el-Khmis, sur la route de Carthage å Bulla Regia par le docteur Dumartin et communiquée à l'Académie des inscriptions, le 2 août 1880, par une lettre de M. Tissot (Comptes rendus de l'Ac. des Inscr. 1880, pp. 80-85). Elle a depuis été étudiée par MM. Mommsen, Hermes, 15, 1880, pp. 385-411; 478-408 ; Esmein, Journal des savants, novembre 1880, reproduit Mélanges, pp. 293321; Fernique et Cagnat, R. Arch., 1881, 1, pp. 94-103. 138-151; Karlowa, R. R. G.; 1885, pp. 616, 656, 657, 924-926. Fustel de Coulange, Recherches sur quelques problèmes d'histoire, 1886, pp. 33-42. V. aussi C. I. L.,VIII, 10570 et Eph. ep. V. n. 470. La restitution la plus récente en a été donnée dans Bruns, pp. 228-230, par M. Mommsen, duquel nous reproduisons le texte. Le document, gravé sur une table de calcaire, était divisé en quatre colonnes, dont la première manque à peu près complètement, dont la seconde a perdu la fin de ses lignes dans sa dernière moitié, et dont la troisième et la quatrième sont complètes à quelques lignes près. Il contient d'abord un libellus des coloni du saltus Burunitanus se plaignant de l'administration des domaines impériaux et des corvées illégales qu'elle leur impose au profit d'un gros fermier voisin; puis la réponse de l'empereur Commode, donnée, sous forme de subscriptio, à une date que les titres, pris par l'empereur placent entre 160 et 163, et enfin une epistula du procurator dans la circonscription duquel était le saltus, c'est-à-dire du procurator tractus Karthaginiensis, notifiant la décision impériale à un certain Andronicus, qui peut bien être l'intendant dont se plaignaient les coloni. Une inscription trouvée depuis sur un autre point du domaine, Eph. ep., V. n. 471, paraît avoir reproduit seulement le rescrit impérial. Enfin une dernière inscription très mutilée, trouvée à peu de distance, Eph, ep., V., n. 465, semble contenir une plainte symétrique formulée vers la même époque par d'autres colons, et également gravée avec la réponse impériale et la lettre de transmission. Notre inscription, à laquelle seule se rapportent à peu près tous les commentaires cités, présente un intérêt certain pour la connaissance de l'administration impériale et de l'exploitation des grands domaines

1. C'est-à-dire les soldats de la 4 légion.

laissés, notamment en Afrique, en dehors de circonscriptions des cités; en outre, certains auteurs, considérant les plaignants comme des colons au sens technique récent du mot, y voient un document important pour l'histoire du colonat (voir surtout Esmein, pp. 306-321), tandis qu'il reste étranger à cette question si on les considère, avec M. Mommsen notamment, comme de simples fermiers.

[ocr errors]

Procuratoris tui intellegis praevaricationem quam non modo cum Allio Maximo adversario nostro, set cum omnibus fere conductorib(us) contra fas atq(ue) in perniciem rationum tuarum sine modo exercuit, ut non solum cognoscere per tot retro annos instantibus ac suplicantibus vestramq(ue) divinam subscriptionem adlegantibus nobis supersederit, verum etiam hoc ejusdem Alli Maximi conductoris artibus gratiosissimi an(?) imo indulserit, ut missis militib(as) in eundem saltum Burunitanum alios nostrum adprehendi et vexari, alios vinciri, nonnullos cives etiam Romanos... virgis et fustibus effligi jusserit, scilicet eo solo merito nostro, quod, venientes in tam gravi pro modulo mediocritatis nostrae tamque manifesta injuria imploratum majestatem tuam, acerba epistula usi fuissemus. Cujus nostrae injuriae evidentia, Caes(ar), inde profecto potest aestimari quod..... quidem, quem majesta....... exsistimamus vel pro..... t omnino cognos..... plane gratificati....... mum invenerit..... nostris, quibus..... bamus cogni....... beret inte..... tare operas..... ita tot......

...

(Lacune).

Idque compulit nos miserrimos homines rursum divinae providentiae tuae supplicare. Et ideo rogamus, sacratissime imp(erator), subvenias. Ut kapite legis Hadriane, quod supra scriptum est, ademptum est, ademptum sit jus etiam proc(uratoribus), nedum conductori, adversus colonos ampliandi partes agrarias aut operar(um) praebitionem jugorumve: et ut se habent littere proc(uratorum), quae sunt in tabulario tuo tractus Karthag(iniensis), non amplius annuas quam binas aratorias, binas sartorias, binas messorias operas debeamus1 itq(ue) sine ulla controversia sit, utpote cum in aere inciso et ab omnib(us) omnino undiq(ue) versum vicinis nostris lecto legis capite ita sit perpetua in hodiernum forma praestitutum et proc(uratorum) litteris, quas supra scripsimus, ita confirmatum. Subvenias, et cum homines rustici tenues manum nostrarum operis victum tolerantes conductori profusis largitionib(us) gratiosissimo impares aput proc(uratores)

1. L'inscription mutilée Eph. ep. V, 465, porte: ut aratorias IIII, sartorias IIII messicias IIII'.

« PreviousContinue »