publica auctoritate malo publico fiebant, propter quod postea collegia s. c. et pluribus legibus sunt sublata, praeter pauca atque certa, quae utilitas civitatis desiderasset, qualia sunt1 fabrorum lictorumque. (75 67.)

=

D. In orationem in toga candida.

Antonium censores senatu moverunt, causasque subscripserunt, quod socios diripuerit, quod iudicium recusarit2, quod propter aeris alieni magnitudinem praedia manciparit3, bonaque sua in potestate non habeat*. (84 = 75.)

V. SCHOLIA ASCONIO ERRORE TRIBUTA IN CICERONIS VERRINAS.

5

A. In divinationem.

§ 8. Ti. Gracchus legem tulerat, ut equites Romani iudicarent; iudicaverunt per annos XXX sine infamia. Post victor Sulla leges tulerat, ut senatorius ordo iudicaret, et iudicavit per X annos turpiter. Nunc Aurelius [Cotta] legem fert, ut senatores et equites Romani ac tribuni aerarii simul iudicent. (p. 103 Baiter.)

Regendis moribus civitatis censores quinto quoque anno creari solebant. Hi prorsus cives sic notabant: ut, qui senator esset, eiceretur senatu; qui eques Romanus, equum publicum perderet; qui plebeius, in Caeritum tabulas referretur et aerarius fieret, ac per hoc non esset in albo centuriae suae, sed ad hoc non esset civis tantummodo ut pro capite suo tributi nomine aera praeberet. (103.)

§ 11. Qui defendit alterum in iudicio, aut patronus dici

1) Mommsen, quasi ut libri. uit libri. 4) habet libri.

-

2) recusauit libri. 3) mancipaCf. Cic. de orat. 2,55: ubi sunt ii fundi, Brute, quos tibi pater publicis commentariis consignatos reliquit? Cic. pro Sulla 20,58.59: venire omnes suas possessiones et patrimonio se ornatissimo spoliari maluit (Sittius) quam ullam moram cuiquam fieri creditorum suorum; nunquam sibi cognationem cum praediis esse existimavit suis. Cf. Rudorff, röm. Feldm. 2,303. Schwegler, röm. Gesch. 2,445. 6) a. 673.

5) sic libri.

7) a. 684.

9) Cf. Mommsen, Staatsr. 2,392 n. 3,

8) tantum tantum modo

tur, si orator est; aut advocatus, si aut ius suggerit aut praesentiam suam commodat amico; aut procurator, si [absentis1] negotium suscipit; aut cognitor, si praesentis causam novit et sic tuetur ut suam. Ergo cognitorem dixit modo familiarissimum defensorem. (104.)

§ 24. Quadruplatores delatores erant criminum publicorum, in qua re quartam partem de proscriptorum bonis, quos detulerant, consequebantur. Alii dicunt quadruplatores esse eorum reorum accusatores, qui convicti quadrupli damnari soleant, ut2 aleae aut pecuniae gravioribus usuris feneratae.3 (110.)

§ 33. Mancipes sunt publicanorum principes, Romani homines, qui quaestus sui causa si decumas redimunt, [decumani appellantur,4] si portum aut pecora publica, portitores aut pecuarii, quorum ratio scriptura dicitur. Hi enim exigenda a socis suo periculo exigunt et rei publicae repraesentant, providentes etiam in illa redemptione commodis suis. Licet autem, si moderate fiat, aestimare in cellam praetoris frumentum; mancipes pro frumento ab aratoribus pecunias accipere non licet. (113.)

§ 34. Certa sunt, in quibus impunitas indici datur, in causa proditionis, maiestatis, et si quid huiusmodi est. - Index est autem, qui facinoris, cuius ipse est socius, latebras indicat1 impunitate proposita. (114.)

§ 48. — alienum et alterius iudicii, et non ex auditorio praetoris maiorumque causarum, sed a11 subselliis, hoc est non a tribunalibus; sunt enim subsellia tribunorum, trium virorum, quaestorum et huiuscemodi minora iudicia exercentium, qui non in sellis curulibus nec tribunalibus, sed in subselliis considebant. (118.)

1) absentis om. libri. 2) aut libri. 3) Cf. Ps.-Asc. in Verr. 2,2, 21 p. 208: Quadruplatores accusatores sive delatores criminum publicorum sub poena quadrupli, sive quod ipsi ex damnatorum bonis, quos accusaverant, quartam partem consequebantur. Schol. Gronov. ap. Or. p. 431 v. 25: hoc quadruplatione fecerit; nam si accusasset aliquis reum et vicisset, quartam partem bonorum eius accipiebat. Plautus Persa 1,2,10. Truc. 4,2,49. ZRG. 12,137. 4) dec. app. om. libri. commodius libri.

libri.

7)

6) portorii libri. infra p. 332. 9) cenam libri.

10) indicit libri.

-

5) sic pastum

8) De mancipibus cf.

11) a om. libri.

§ 50. Maenius cum domum suam venderet Catoni et Flacco censoribus, ut ibi basilica aedificaretur, exceperat ius sibi unius columnae, super quam tectum proiceret ex provolantibus tabulatis, unde1 ipse et posteri eius spectare munus gladiatorum possent, quod etiam tum in foro dabatur. (120.)

B. In act. Il lib. I.

§ 26. Comperendinatio est ab utrisque litigatoribus invicem sibi denuntiatio in perendinum diem. Namque cum in rem aliquam agerent litigatores et poena se sacramenti peterent, poscebant iudicem, qui dabatur post trigesimum diem: quo dato deinde inter se comperendinum diem, ut ad iudicium venirent, denuntiabant. Quo cum esset ventum, antequam causa ageretur, quasi per indicem rem exponebant: quod ipsum dicebatur causae coniectio, quasi causae suae in breve coactio3. (164.)

-

$ 52. Sectorem dicit aestimatorem redemptoremque bonorum damnati atque proscripti, qui spem sectans lucri sui, id est secutus spem aestimationis suae, bona omnia re auctione vendit, et semel infert pecuniam vel aerario vel sociis. (172.)

§ 60. Moris fuit unumquemque domesticam rationem sibi totius vitae suae per dies singulos scribere, quo appareret, quid quisque de reditibus suis, quid de arte, fenore lucrove seposuisset, et quo die, et quid item sumptus damnive fecisset. Sed postquam obsignandis litteris reorum ex suis quisque tabulis damnari coepit, ad nostram memoriam tota haec vetus consuetudo cessavit. (175.)

§ 61. Sectores dicti sunt, qui spem lucri sui secuti bona condemnatorum semel auctionabantur, proque his pecunias pensitabant [populo] singulis postea pro compendio suo singulas quasque res pecunias vendituri. (177.)

§ 91. Inter syngraphas et cetera chirographa hoc interest, quod in ceteris tantum quae gesta sunt scribi solent, in syngraphis etiam contra fidem veritatis pactio venit; et non nu

libri.

6) seposset libri.

7) sic Orelli, pensitabant singulis ac impostera

8) res pecunia Orelli, pecunias libri,

merata quoque pecunia aut non integre numerata pro temporaria voluntate hominum scribi solent more institutoque Graecorum. Et ceterae tabula ab una parte servari solent, syngraphen utriusque manu [signatam] utrique parti servandam1 tradunt. (184.)

quasi

§ 114. 'Posteaquam ius praetorium constitit,' diceret: post conditam urbem Romam, aut: post hominum memoriam, ex quo est ius praetorium. (190.)

2

§ 114. Lis vindiciarum est, cum litigatur de ea re, cuius apud praetorem incertum est quis debeat esse possessor; et ideo, qui eam tenet, dat pro praede litis vindiciarum adversario suo, quo illi satisfaciat nihil se deterius in possessione facturum, de qua iurgium esset, rursus sponsione ipse provocatur ab adversario certare pugnam aut aestimationis, quid amittat ni sua sit hereditas, de qua contendit. 'Praedes' ergo dicuntur satisdatores locupletes pro re, de qua apud iudicem lis est, ne interea qui tenet diffidens causae possessionem deteriorem faciat, tecta dissipet, excidat arbores et culta deserat. (191.)

§ 142. Bona praedia dicuntur bona satisdationibus obnoxia, sive sint in mancipiis, sive in pecunia numerata: praedia vero domus, agri. Haec omnia venduntur, si rationi publicae locator sartorum tectorum non responderit. Ad hoc autem ante haec omnia sunt obnoxia, ut pro sua voluntate agat redemptor operis, quicquid suo periculo facit. (176.) Praedia sunt res ipsae, praedes homines, id est fideiussores, quorum res 'bona praedia' uno nomine dicuntur. (196.)

VI. BOETHIUS IN CICERONIS TOPICA.5

ex l. 1 ad c. 2, 10. Faciendi liberi tres sunt partes: una quidem, ut censu liber sit; censebantur enim antiquitus soli

1) solet syngraphe neutriusque manu utrique parti seruandum libri. 2) certum libri. 3) haec corrupta. 4) Schol. Bobiens, in or. p. Flacco (Or. p. 244): Praedia quae iure legitimo non habentur, neque aput aerarium subsignari neque aput censorem possuut. Et subsignandi haec solebat [esse] causa, [ut] aut qui vectigalia redimeret, aut qui pro mancipe vectigalium fidem suam interponeret, loco pigneris praedia sua rei publicae obligarent, quoad omnem pecuniam redemptores vectigalium repensarent. Cf. Fest. manceps. 5) Severinus Boëthius philosophus

cives Romani. Si quis ergo consentiente vel iubente domino nomen detulisset in censum, civis Romanus fiebat, et servitutis vinculo solvebatur1. Erat etiam pars altera adipiscendae libertatis, quae vindicta vocabatur. Vindicta vero est virgula quaedam, quam lictor manumittendi servi capiti imponens2 eundem servum in libertatem vindicabat, dicens quaedam verba sollemnia. Illa etiam pars faciendi liberi est, si quis in testamenti serie servum suum liberum scripserit. (288.)

-

ex l. 2 ad c. 3, 14. Tribus modis uxor habebatur, usu farreo coemptione; sed confarreatio solis pontificibus conveniebat. Quae autem in manum per coemptionem convenerant, eae matresfamilias vocabantur, quae vero usu vel farreo, minime3. Coemptio vero certis sollemnitatibus peragebatur, et sese in coemendo invicem interrogabant, vir ita: an sibi mulier materfamilias esse vellet? Illa respondebat velle. Item mulier interrogabat: an vir sibi paterfamilias esse vellet? Ille respondebat

(470-524) Mediolanensis fuit, amicus regis Theoderici. In commentario quem scripsit ad Ciceronis topica (Cic. ed. Orell. V, 1,270.) quae ad ius pertinent pleraque ex ipso Cicerone sumpsit, pauca ex veterum ICtorum libris adiecit. Cf. Dirksen, iur. Auszüge in d. Werken d. Boëthius. Berl. ak, Abh. 1851.

2)

1) Dosith. de manum 17: magna autem dissensio est utrum hoc tempore vires accipiunt omnia, in quo census [agitur], aut in eo tempore, in quo lustrum conditur. Sunt enim qui existimant censum descendere ad diem lustri, non lustrum decurrere ad diem census, quoniam omnia, [quae] in censum aguntur, lustro confirmantur. Cornutus in Pers. 5,88: Vindicta virga est, qua manumittendi a praetore in capite pulsantur. Acro in Hor. sat. 2,7,76: Vindicta: virga, qua percutiebantur servi, cum liberi fiebant; vel virga, quae ante imponebatur super caput eorum, qui manumittebantur. Cf. Isid. 9,4,48. ZGR. 2,150 sqq. 3) Cic. top. 3: Genus est uxor, eius duae formae; una matrumfamilias, eae sunt quae in manum convenerunt; altera earum, quae tantummodo uxores habentur. Gell. 18,6: matrem familias appellatam esse eam solam, quae in mariti manu mancipioque aut in eius, in cuius maritus, manu mancipioque esset, quoniam non in matrimonium tantum, sed in familiam quoque mariti et in sui heredis locum venisset. Servius in Aen. 11,476 postquam haec exscripsit addit: alii matresfamilias illas (dicunt), quae in matrimonium per coëmptionem convenerunt. Isid. 9,7,13: matresfamilias, quia iam per quandam iuris sollemnitatem in familiam mariti transierunt,