neve quis eorum dolo malo sciens sponsam uxoremve eam habeto. (VI) (Paulus 1. II ad l. Iuliam et Papiam1:)

Qui libertinos duos pluresve a se genitos2 natasve in sua potestate habebit, praeter eum, qui artem ludicram fecerit quive operas suas, ut cum bestiis pugnaret, locaverit: ne quis eorum operas doni muneris aliudves quicquam libertatis causa patrono patronae liberisve eorum, de quibus iuraverit vel promiserit obligatusve erit, dare facere praestare debeto.

(XIII) Ulpianus 1. III ad l. Iuliam et Papiam*: Quod ait lex:) Divortii faciendi potestas libertae, quae nupta est patrono, ne esto, quamdiu patronus eam uxorem esse volet.. [neve] invito patrono [alii nubere potestas esto.]

(XXXIV) (Ulp. l. VII ad l. Iuliam et Papiame: Si vero maritus dotalem servum voluntate eius (mulieris) manumiserit, — ait lex:) quod ad eum pervenit, et si dolo malo aliquid factum est, quominus ad eum perveniat, quanta pecunia erit, tantam pecuniam dato.

24. Lex Iunia Vellaea, a. 27 p. C.7.

I. (Scaevola l. VI quaest.: Nunc de lege Vellea videamus, et videtur primum caput eos spectare, qui cet. Ita verba sunt:)

Qui [civis Romanus post hanc legem rogatam3] testamentum faciet, is omnes virilis sexus, qui ei suus heres futurus erit, [heredes instituendi (nominatimve exheredandi) potestatem habeto10; quique heredes instituti (exheredative ita)11 erunt, si

1) D. 38,1,37, pr. 2) Mo. coni.: ex se (g)natos. 3) aliudve doni muneris coni. Mommsen. 4) D. 24,2,11 pr. 1. — 5) Haec verba ex eodem Ulp. libro referuntur in D. 23,2,45,5, praemissis verbis: Deinde ait lex, quae explicantur principio eius loci. 6) D. 24,3,64, pr. 6.7.10. Perperam editores p. 114 n. 14 citt. omnes hunc locum non de servo manumisso sed de universa dote intellexerunt. 7) Videtur haec lex novissima esse earum, quae ad populum latae sunt, scilicet imperante Tiberio a. 780 (27 p. C.). Cf. Mo. ad D. 26,2,10,2. Restant frustula tantum quaedam in D. 28,2, 29,12.14, quibus supplendis operam dederunt: Muehlenbruch (Glueck, 36, 202-36), Vangerow (Pand. 2,220), Leist (bon. poss. 2,241), Schmidt (Notherbr. 30—34). Aliter ego e Dig. legem restituere conatus sum. 8) Haec aut similia verba addenda suppeditat lex Falcidia, supra p. 110. 9) In Dig. hic additur et cetera, tunc sequuntur capitis verba extrema etiamsi cet. 10) L. 29 cit. § 15: superiore capite ut liceat institui nondum natos, qui cum nascentur sui erunt, permittit (lex). 11) D. 28,3,3,1:

1.

5.

10.

nascentur testamentum ne rumpunto1] etiamsi parente vivo nascentur. 2

II. Si quis ex suis heredibus suus heres esse desierit, liberi eius [vel nepotes pronepotes, qui heredes instituti nominatimve exheredati erunt, testamentum ne rumpunto, neve id ob eam rem minus ratum esto, quod] in locum suorum sui heredes succedunt.

qui post testamentum factum in vita nascuntur, ita demum per legem Velleam rumpere testamentum prohibentur, si nominatim sint exheredati. 1) D. 28,5,6,1: nepotes et deinceps ceteri, qui ex lege Vellea instituti non rumpunt testamenta. 2) Flor. corrupte: vovente patre vivo. Mo. haec verba ad legem pertinere negat, at cf. § 11: voluit (lex) vivis nobis natos non rumpere. § 15: isque nascatur vivo patre suo. 3) In Dig. hic ut p. 115 n. 9 additur et cetera, tum sequuntur capitis verba extrema: in locum cet. 4) L. 29 cit. § 13: sequenti parte ita interpretandum est, ut si et filium et nepotem et pronepotem habeas cet. 5) L. 29 § 15: posteriore capite non permittit institui, sed vetat rumpi neve ob eam rem minus ratum esset, quod succedit; D. 28,3,13: nominatim instituere vel exheredare, ne idque lege Iulia Vellea provisum est. C. I. L. 1,126. n. 207. 208. Ri. tab. 3. A et B. Quo loco et tempore repertum sit hoc fragmentum lamminae aheneae ignoratur, hodie Florentiae adservatur. Leges inscriptas aetatis fere Gracchanae esse e scriptura collegit Mo., ad quaestiones perpetuas eas pertinere argumentum ostendit.

--

nepotem

succedendo rumpat,

necesse est

--

6)

7) acetur.

. iudicis omnis iur[are iubeto

esi easque pilas 2 om[nes . .

ntur aequenturqu[e .

pr(aetor) facito ubei pilae o[mnes aequatae..

.. sorticolis singolis sing[illatim

• quoius nomen ibe]i scriptum erit, eius nom[en pronontiato.. ..quoius nomen ex h.] 1. pronontiatum erit, eu[m..

tabol]amque, quae in eo tribun[ali .

pr(actor)] aliter ea nei deleto neiv[e

. pr. iudices omnes ita sortiri iu[beto.
sentent]iam tolerint, quom omni[s iudices adfuerint.·
mat in eam tabolam qu[ae in eo tribunali..

.. in quibus pileis literae duae aut nulla au[t. .

e[r]unt, in quibus pileis li2[terae . .

iudicis siet h. 1. eas pilas om[nes

c. Fragmentum Clusinum.3

queis m. ulaium eius1

15.

1.

5.

10.

oque utei ea fima f4 primo [quoque die .

. . bo]neis praedibusve eius ex [h. l. venditis

t eique eam pequniam p[ersolvito

1) Scripsit de hac parte Rudorff, lex Acil. p. 485—7. 2) De pilis iudicum Ascon. in Milon. p. 34 (Or. 40) haec habet: (Lex Pompeia) iubebat, ut coram accusatore ac reo pilae, in quibus nomina iudicum inscripta essent, aequarentur; dein sortitio iudicum fieret, ita ut numerus iudicum LI relinqueretur. Ad quos LI iudices Klenze (Lex Servil. p. IV) litteras extremas versus 14 huius fragmenti LI referre voluit, quem refellit Mo. In Ritschelii tabula EI potius quam LI scriptum videtur. 3) C. I. L. 1, 127 n. 209. Lamella aerea Clusii (hodie Chiusi) in Etruria reperta, postea deperdita, a Gorio (inscr. Etrusc.) 1726 edita indeque a Mo. desumpta. 4) Corruptos hos versus ne Mo. quidem temptare voluit.

1.

5.

10.

5.

que adversus [h. l. fecerit. . ei multa esto HS.. eiusque pecuniae] qui volet acti[o esto

eamque pecuniam vel]

populi iudicio [petere vel in sacrum iudicare liceto]. ~ Quod quisque [huius rogationis ergo adversus alias rogationes...] fecerit, du[m ne..

is ro[gato.

CAPUT IV.

LEGES COLONIARUM ET MUNICIPIORUM.

[Leges coloniarum et municipiorum quae supersunt hoc capite proponuntur coniunctae cum propter argumenti similitudinem tum propter formae diversitatem. Scilicet lex Caesaris de colonia Genetiva una aetatem tulit ex publicis populi Romani latis de coloniis condendis; nam Iulia agraria, quam supra dedimus p. 94, non tam ad Capuam pertinuit quam in universum coloniis futuro tempore condendis municipiisque constituendis formam et normam dedit. Nulla ad nos pervenit ex eo genere legum, quod prope accedit ad edictum praetoris (cf. Staatsrecht 22 p. 594); quales fuerunt Campanis civibus Romanis factis leges datae a L. Furio praetore a. 436 (Liv. 9,20). Ad aetatem imperatoriam quae pertinent leges Flaviae de iure municipiorum Latinorum Salpensae et Malacae, vere leges sunt, sed datae, non latae et quodammodo constitutionibus aequiparandae. De Tymandenis denique quae sequitur labentis aetatis imperatorum constitutio est. TH. M.]

1) Cf. p. 117 n. 4.

2) C. I. L. 1,556 n. 1502. Lamella aerea Mediolani in bibliotheca Trivultiana adservata; quae et ubi quandoque reperta sit et cui legi adtribuenda, incertum est.

1. Lex coloniae Genetivae Iuliae s. Ursonensis

a. 710.1

(desunt tabulae c. quattuor et primae quae hodie est columnae duae.)

[LXI. .. Cui quis ita ma] num inicere iussus erit, iudi- Tab. I. cati iure manus iniectio esto itque ei s(ine) f(raude) s(ua) fa- col. 3. cere liceto. Vindex arbitratu IIviri quive2 i(ure) d(icundo) p(raerit) locuples | esto. Ni vindicem dabit iudicatumve2 faci et, 5. secum ducito. Iure civili vinctum habeto. | Si quis in eo vim

1) Colonia civium Romanorum Genetiva Iulia iussu Caesaris a. 710 a M. Antonio Ursonem (hodie Osuna) deducta est, quam civitatem Hispaniae ulterioris verisimile est sublatam esse, quod in bello civili Pompeii partes secuta pertinaciter adversus Caesarem dimicaverat (bell. Hisp. c. 22.26.28. 41.42). Lex ab Antonio coloniae data tabulis non minus octo inscripta fuit, capita plus 134 continens, in tabularum margine numeris notata. Supersunt legis tabulae quattuor, quarum tertia integra est, licet media diffracta, alta m. 0,62, lata 1,62, quinque paginis scripta, ceterae ternas tantum continent binis ut videtur effractis. Servata sunt in tab. I c. 61 –69, in tab. II c. 69-82, in tab. III c. 91–106, in tab. IV c. 123–134. Tab. III et IV repertae a. 1870 adservantur Malacae in domo marchionis de Casa Loring, tab. I et II repertae a. 1874 Matriti in museo regio archaeologico. Editae et illustratae sunt in Hispania a M. R. de Berlanga, advocato Malacitano, Malacae 1873. 1876; in Germania a Mo. et Huebner in Eph. ep. 2,105.221; 3,87 (quas editiones equidem repetivi in ZRG. 12, 82; 13,383); in Gallia a C. Giraud, Par. 1874. 1877. Disposui et signavi tabulas et paginas ad ordinem capitum; editioni Mo. et Hu. haec mea sic respondet.