Jahrb. Jahrbuch d. gem. deut. R. ed. Bekker et Muther. 1857-1863. Kr. Z. = Mo. Or. Phil. = Orellii inscript. Latin. collectio. 1828. Vol. III. ed. Henzen. 1856. Philologus, Zeitschr. f. d. klass. Alterthum, inde ab a. 1846. Rheinisches Museum f. Iurisprud. 1827—1835. Rh. Ph. = Rhein. Mus. f. Philologie, inde ab a. 1827. Rh. Iur. = Ri. Ritschl, priscae latinitatis monumenta epigraphica, ad archetypon repraesentata. 1862. (tab. lithogr. ad C. I. L.) Rud. R. G. = Rudorff, röm. Rechtsgeschichte. 1857. Spang. = Spangenberg, iur. Rom. tabulae negotiorum sollemnium. 1822. Wilmanns, exempla inscript. latin., 2 vol. 1873. = ZGR. Zeitschr. f. geschichtl. Rechtsw., edd. Savigny aliique. 1815-1848. ZRG. Zeitschr. f. Rechtsgeschichte, edd. Bruns aliique inde ab a. 1862. PARS PRIMA. LEGE S. CAPUT I. LEGES REGIAE. GENERALIA1. 1. Pomponius enchirid. (D.1,2,2,1.2): Initio civitatis nostrae populus sine lege certa, sine iure certo primum agere instituit, omniaque manu a regibus gubernabantur. Postea aucta ad aliquem modum civitate ipsum Romulum traditur populum in triginta partes divisisse, quas partes curias appellavit, et ita leges quasdam et ipse curiatas ad populum tulit; tulerunt et sequentes reges, quae omnes conscriptae exstant in libro Sexti Papirii, qui fuit illis temporibus, quibus Superbus Demarati Corinthii filius, ex principalibus viris; is liber appellatur ius civile Papirianum. 2. Tacitus (ann. 3,26): Nobis Romulus ut libitum imperitaverat, dein Numa religionibus et divino iure populum devinxit, repertaque quaedam a Tullo et Anco, sed 1) Scriptores Romani omnia fere antiquissimi iuris vestigia, quae invenerunt, regum legibus tribuere consuerunt, non inquirentes, utrum vere legibus an moribus aliove modo essent introducta; unde magna apud nos exorta est dissensio, quaenam his narrationibus fides habenda sit. Quare, cum accurratius in rem inquirere in hoc libro non liceat, omnes composui locos, quibus de regum institutis legibusque agitur, omissa quaestione de vera earum natura. Praemisi generalia veterum testimonia tam de legibus ipsis, quam de iure Papiriano, quod antiquissimam legum regiarum collectionem Romani existimabant. Cf. Dirksen, Ueberbleibsel v. d. Gesetzen d. röm. Könige. 1823 (Versuche z. Kritik d. röm. Rechts. VI. p. 234–58). Voigt, üb. d. leges regiae. 1876 (Leipz. Abh. 7,555-826). Rubino, röm. Verf. 399 -430. Schwegler, röm. Gesch. 1, 23–28. Zumpt, röm. Criminalrecht 1, 15—41. Mommsen, röm. Staatsrecht 2,33—44. BRUNS, Fontes iuris. Ed. V. 1 praecipuus Servius Tullius sanctor legum fuit, quis etiam reges obtemperarent. 3. Cicero (Tusc. 4,1): cum a primo urbis ortu regiis institutis, partim etiam legibus auspicia, caerimoniae, comitia, provocationes, — tota res militaris divinitus esset constituta cet. 4. Dionysius (2,24):1 ἐκεῖνος (ὁ Ρωμύλος) νόμους καλοὺς ἀγράφους μὲν τοὺς πλείστους, ἔστι δ ̓ οὓς καὶ ἐν γράμμασι κειμένους, καταστησάμενος κτλ. 5. Dion. (2,27):2 τοῦτον τὸν νό μον (de filio vendendo) οἱ βασιλεῖς ἐφύλαττον εἴτε γεγραμμέ νον εἴτε ἄγραφον, οὐ γὰρ ἔχω τὸ σαφὲς εἰπεῖν κτλ. 6. Dion. (2,73-4): τὰ μὲν — περὶ τὸ θεῖον νομοθετηθέντα ὑπὸ τοῦ Νομᾶ, – τὰ μὲν ἐγγράφοις περιληφθέντα νόμοις, τὰ δ ̓ ἔξω γραφῆς εἰς ἐπιτηδεύσεις ἀχθέντα καὶ συνασκήσεις χρονίους κτλ. 7. Dion. (3,36):4 χαλκαῖ — οὔπω στῆλαι τότε ἦσαν, ἀλλ' ἐν δρυΐναις ἐχαράττοντο σανίσιν οἵ τε νόμοι καὶ αἱ περὶ τῶν ἱερῶν διαγραφαί. 8. Dion. (2,73):5 νομοθετοῦσιν οἱ ποντίφικες) ὅσα τῶν ἱερῶν ἄγραφα ὄντα καὶ ἀνέθιστα, κρίνοντες ἃ ἂν ἐπιτήδεια τυγχάνειν αὐτοῖς φανείη νόμων τε καὶ ἐθισμῶν. 9. Livius (6,1): (litterae) etiam si quae in commentariis pontificum aliisque publicis privatisque erant monumentis, incensa (a Gallis) urbe pleraeque interiere. (insequenti anno tribuni militum) foedera ac leges, erant autem eae XII tabulae et quaedam regiae leges, conquiri quae non comparerent iusserunt; alia ex eis edita etiam in vulgus, quae autem ad sacra pertinebant a pontificibus maxime, ut religione obstrictos haberent multitudinis animos, suppressa. Ius Papirianum. 10. Pompon. enchir. (D. 1,2,2,2): omnes (leges regiae) conscriptae exstant in libro Sexti Papirii, qui fuit illis temporibus, quibus Superbus Demarati Corinthii filius, ex principalibus viris; is liber – appellatur ius civile Papirianum, non quia Papirius de suo quicquam ibi adiecit, sed 1) (ille leges egregias, maxima ex parte non scriptas, nonnullas vero etiam litteris consignatas proponens.) 2) (hanc legem (de filio vendendo) regės tuebantur sive scriptam sive non scriptam, nil certi enim habeo dicere.) Cf. Rom. 10. 3) (quae Numa de rebus divinis constituerat, partim legibus scriptis comprehensa, partim sine scriptis in consuetudinem et usum longaevum conversa.) 4) (aheneae columnae nondum in usu tunc erant, sed in roboreis tabulis incidebantur et leges et de sacris praecepta.) 5) (leges dant si quid sacrorum nec scriptis nec moribus comprehensum est, diiudicantes, quaenam leges et consuetudines idoneae habendae sint.) . quod leges sine ordine latas in unum composuit. 11. Pomp. ench. (D. 1,2,2,36): Fuit in primis peritus Publius Papirius, qui leges regias in unum contulit. 12. Dion. (3,36):1 ('O Mápκιος) συγκαλέσας τοὺς ἱεροφάντας καὶ τὰς περὶ τῶν ἱερῶν συγγραφάς, ἃς Πομπίλιος συνεστήσατο, παρ ̓ αὐτῶν λαβὼν ἀνέγραψεν εἰς δέλτους καὶ προὔθηκεν ἐν ἀγορᾷ, ἃς ἀφανισθῆναι συνέβη τῷ χρόνῳ· μετὰ δὲ τὴν ἐκβολὴν τῶν βασιλέων εἰς ἀναγραφὴν δημοσίαν αὖθις ἤχθησαν ὑπ ̓ ἀνδρὸς ἱεροφάντου Γαΐου Παπιρίου τὴν ἁπάντων τῶν ἱερῶν ἡγεμονίαν ἔχοντος. 13. Paulus ad l. Iul. et Pap. (D. 50,16,144): Granius Flaccus in libro de iure Papiriano scribit, paelicem nunc volgo vocari cet. 14. Macrob. (sat. 3,11,5): In Papiriano iure evidenter relatum est, arae vicem praestare posse mensam dicatam. 15. Servius (in Verg. Aen. 12,836): quod ait (Vergilius) 'morem ritusque sacrorum adiciam', ipso titulo legis Papiriae usus est, quam sciebat de ritu sacrorum publicatam. 1. Dion. (2,9): Ὁ δὲ Ῥωμύλος ἐπειδὴ διέκρινε τοὺς κρείτα τους ἀπὸ τῶν ἡττόνων, ἐνομοθέτει μετὰ τοῦτο καὶ διέταττεν, ἃ χρὴ πράττειν ἑκατέρους· τοὺς μὲν εὐπατρίδας ἱερᾶσθαί τε καὶ ἄρχειν καὶ δικάζειν, τοὺς δὲ δημοτικοὺς γεωργεῖν νοτροφεῖν καὶ τὰς χρηματοποιοὺς ἐργάζεσθαι τέχνας. - καὶ κτη παρακατα 1) (Marcius convocatis pontificibus sacrorum commentarios, quos Pompilius composuerat, ab ipsis acceptos tabulis inscripsit easque in foro proposuit, quae vetustate tandem absumptae sunt; post exactos vero reges iterum publice in litteras relatae sunt per Gaium Papirium pontificem maximum.) Cf. Liv. 1,32: Ancus sacra publica ut ab Numa instituta erant, ex commentariis regiis pontificem in album relata proponere in publico iubet. Dion. 5,1: πρῶτος ἱερῶν βασιλεὺς (rex sacrorum) Μάνιος Παπίριος. 2) (Romulus postquam potiores ab inferioribus secrevit, mox leges tulit et, quid utrisque faciendum esset disposuit: patricii sacerdotiis et magistratibus fungerentur et iudicarent, plebeii vero agros colerent et pecus alerent et mercennarias artes exercerent. Ut depositum vero patriciorum fidei commisit plebeios, permittens unicuique quem ipse sibi vellet eligere patronum, patronatum appellans hoc patrocinium.) Cf. Cic. de rep. 2,9: Romulus habuit plebem in clientelas principum descriptam. θήκας δὲ ἔδωκε τοῖς πατρικίοις τους δημοτικούς, ἐπιτρέψας ἑκάστῳ, πατρωνείαν ὀνομάσας 2. Dion. (2,10):1 Ἦν δὲ τὰ ὑπ ̓ ἐκείνου τότε ὁρισθέντα ἔθη περὶ τὰς πατρωνείας τοιάδε· τοὺς μὲν πατρικίους ἔδει τοῖς ἑαυτῶν πελάταις ἐξηγεῖσθαι τὰ δίκαια, — δίκας τε ὑπὲρ τῶν πελατῶν ἀδικουμένων λαγχάνειν — καὶ τοῖς ἐγκαλοῦσιν ὑπέχειν τοὺς δὲ πελάτας ἔδει τοῖς ἑαυτῶν προστάταις θυγατέρας τε συν εκδίδοσθαι γαμουμένας, εἰ σπανίζοιεν οἱ πατέρες χρημάτων, καὶ λύτρα καταβάλλειν πολεμίοις, εἴ τις αὐτῶν ἢ παίδων αἰχμάλωτος γένοιτο· δίκας τε ἁλόντων ἰδίας ἢ ζημίας ὀφλόντων δημοσίας ἀρ γυρικὸν ἐχούσας τίμημα ἐκ τῶν ἰδίων λύεσθαι χρημάτων -. κοινῇ δ ̓ ἀμφοτέροις οὔτε ὅσιον οὔτε θέμις ἦν κατηγορεῖν ἀλλήλων ἐπὶ δίκας ἢ καταμαρτυρεῖν ἢ ψῆφον ἐναντίαν ἐπιφέρειν εἰ δέ τις ἐξελεγχθείη τούτων τι διαπραττόμενος, ἔνοχος ἦν τῷ νόμῳ τῆς προδοσίας, ὃν ἐκύρωσεν ὁ Ρωμύλος, τὸν δὲ ἁλόντα τῷ βουλομένῳ κτείνειν ὅσιον ἦν ὡς θῦμα τοῦ καταχθονίου Διός. 2 3. Dion. (2,12.14): Ὁ δὲ Ῥωμύλος ἐπειδὴ ταῦτα διεκόσμησε, βουλευτὰς εὐθὺς ἔγνω καταστήσασθαι, μεθ' ὧν πράττειν τὰ κοινὰ ἔμελλεν, ἐκ τῶν πατρικίων ἄνδρας ἑκατὸν ἐπιλεξάμενος. 1) (Constitutum tunc est ab illo ius patronatus tale: patricios oportebat clientibus suis ius interpretari, lites pro eis, si iniuria afficerentur, intendere, agentibus adesse; clientes vero oportebat patronos suos iuvare in collocandis filiabus, si parentes opibus carerent, ab hostibus redimere eos si ipsi aut liberi capti essent, et litium tam privatarum aestimationes quam publicas multas, si condemnati essent, pro eis solvere. Communiter autem utrisque ius fasque non erat invicem se accusare, testimonium adversum alterum dicere vel suffragium contra eum ferre. Quod si quis eiusmodi alicuius facinoris convictus esset, proditionis lege, quam Romulus sanxerat, obnoxius fuit, eumque interficere, ut Diti sacrum, cuilibet licebat.) Cf. Plut. Rom. 13. 2) Vetus est disceptatio, utrum tõ νόμῳ τῆς προδοσίας generalis de proditione lex sit intellegenda, qua patronus quoque obnoxius fieri potuerit, an specialis de patroni adversus clientem fraude. Illud post alios defendit Dieck (Versuche p. 15), alterum rectius Köstlin (perduellio, p. 21-7). Eandem esse legem, quam XII tabulae 8,21 exhibent, repetitam scilicet e Romuli legibus, veri simile est. Cf. Dirksen, leg. reg. 286. Mommsen, Forschungen 1,384 n. 52. 3) (Romulus cum haec constituisset, consultores instituere decrevit, quibuscum res publicas administraret, e patriciis C viros eligens. His constitutis distribuit potestates, quas unumquemque habere volebat. Ac regi quidem - |