Page images
PDF
EPUB

TROISIÈME PARTIE

-

CHAPITRE PREMIER

SUCCESSIONS A CAUSE DE MORT.

Parmi les titres relatifs aux successions à cause de mort qui nous sont parvenus, les plus importants sont trois testaments, celui de Dasumius, qui est du commencement du second siècle, celui du Lingon, qui est sans doute du premier, et un testament de l'an 189, récemment découvert; puis des clauses isolées de divers testaments conservées à part pour perpétuer le souvenir des libéralités qui y étaient faites; deux extraits de registres de tribunaux égyptiens relatifs à des instances en ouverture de testament de l'an 184 et d'une époque incertaine du Ie siècle; cinq procès-verbaux d'ouverture de testaments de date récente transcrits sur un papyrus de Ravenne, et enfin, dans un sens plus large, la laudatio dite de Turia et celle de Murdia. Nous reproduisons ici les deux testaments qui sont juridiquement les plus instructifs, celui de Dasumius et celui de l'an 189, le plus ancien des procès-verbaux de Ravenne, qui date de l'an 474 après J.-C., et les deux laudationes. On trouvera l'autre testament et des clauses isolées de testaments divers dans Bruns, au chapitre des Testamenta, pp. 275-279. Les chapitres des Obligationes alimentariae et des Jura sepulcrorum du même ouvrage contiennent également, pp. 309-311, et pp. 336-342, plusieurs titres relatifs à des dispositions de dernière volonté. L'extrait des registres du tribunal égyptien de l'an 184 a été publié B. G. U., I, 361, et, avec une traduction française, par M. Dareste, N. R. Hist., 1894. pp. 583-588, et celui du e siècle, B. G. U., II, 592. V. sur tous deux Dareste, Nouvelles études, 1902, pp. 188-191. V. encore par exemple les testaments égyptiens B. G. U., I, 86. P. Oxy., I, 104

105.

1. TESTAMENT DE DASUMIUS (an 108 ap. J.-C.).

Fragments d'une table de marbre trouvés en 1820 et 1830 dans le voisinage de la voie Appienne. Les fragments, qui sont au nombre de deux, donnent, à peu près d'un bout à l'autre, le milieu des lignes d'une longue inscription dans laquelle on a reconnu le testament fait sous Trajan par un nommé Dasumius, qui pourrait être l'auteur du sénatus consulte Dasumien sur les affranchissements testamentaires. Nous en reproduisons le texte d'après la restitution qui en a été donnée, après un nouvel examen de la pierre, par M. Mommsen, C. I. L., VI, 10229; M. Mommsen en a donne au même lieu un commentaire succinct, mais important, dans lequel il établit notamment que les consuls par lesquels l'acte est daté doivent être placés en l'an 108, et non, comme avaient cru les premiers éditeurs, en l'an 109. V.

2.

aussi le même, Elude sur Pline le jeune. tr. Morel, 1873, pp. 22, 23. Parmi les travaux antérieurs, le commentaire joint par Rudorf à sa restitution, Z. G. R., 12, 1844, pp. 301-302, et analysé par M. Laboulaye, R. Wolowski, 1845, 2, pp. 273-340, est, malgré quelques suppositions erronées ou gratuites, resté très utile à consulter. V. encore deux analyses sommaires du testament, l'une antérieure et l'autre postérieure à la restitution de M. Mommsen, dans Karlowa, R.R. G., 1, pp. 806-807, et Girard, R. int. de l'ens., 1889, pp. 237-240.

Testamentum L. Dasumi Tusci (?) |

Quod post vitae cursum confectum praestantissimum est, rem cum nomine filio relinquere, | quoniam mihi natura negavit, amicus rarissimus P. Tullius Varro quem genuit filium | natu primum, si eum pater nomen meum laturum pollicitus erit, 5. ... || ... mearum fortunarum ex uncia heres esto 1... | cernitoque in diebus C proximis quibus scierit poteritque... Item | Dasumia.. filia mea pientissima mihi heres esto ex.. cernitoque eadem condicione. Item | .... filia Serviani ex.. mihi heres esto cernitoque eadem condicione. | Item.... us meus mihi heres 10. esto ex.. cernitoque eadem condicione. || Item...et...mihi heredes f sunto ex.. cernuntoque eadem condicione. Denique.. ! eadem condicione ex.. mihi heres esto.

15.

Si Dasumia filia non creverit,.. ex.. mihi heres esto. item | .... ex.. mihi heres esto iique cernunto in diebus C proximis quibus scierint poteruntque. | Si nec eorum quisquam creverit, tunc Syche nutrix (?).. mihi heres esto... |

Amicis infra scriptis quisquis mihi heres erit || dare dumnas esto singulis auri p(ondo) libras: Julio, ....... no, Volusio Juliano,....|.... Plinio (?) Secundo, Cornelio Tacito (?),.... | .... Auspicato; singulis argenti p(ondo).... |

. Minicio Justo, Fabul... (liste de légataires continuant jusqu'à la ligne 26). 27. ... Pro(?)culo jurisconsulto, Ateio M... | ... no, Cornelio Seni, Julis Threpto et... | ...oro adfini meo denarios CXXV co.. || 30. ... fideique ejus eorumque comitto ut... | ... sub inscriptione nominis mei consecrent ; Cordubae item....... | ... sub inscription“ nominis mei consecrent... | ... Volo opera supra scripta fiant ejus eorumque arbitratu........ | fideique ejus eorumque com35. mitto ut perficiantur... || ita ut supra scriptum est.

...

Dasumiae Syche nutrici do lego... | ... Venugum Arrum piscatores... ... item.. quae elegerit praeterquam denarios

1. L'institution du fils de P. Tullius Varron sous la condition qu'il prendrait le nom de L. Dasumius Tuscus paraît avoir été suivie d'effet d'après les inscriptions C. I. L., XI, 3364-3366, qui semblent le désigner sous le nom de L. Dasumius P. f. Stell. Tullius Tuscus. V. la genea logie dressée par Bormann sous C. I. L., XI, 3336.

C.

...

... item argenti escari et potori ex meo quod elegerit...
item chartam sive philuram calculatoriam... ||

et Sabinum notarium et My... | ... rationibus red- 40. ditis cum contubernalibus suis liberos esse volo. Item... m cocum et Crammicum c... | ... et Diadumenum notarium ...|... item..... onem sumptuarium rationibus redditis cum contubernali sua || ita ut eam in matrimonio habeat fidele.Jubeo 45. ...in arculis pusillis componi. Tu...

...

...

Colono liberto) denarios clɔ; Dasumiae Syche libertae denarios... | lib(erto) denarios clɔ; Heliopaedi li(berto) denarios clɔ; Ca....... | ... singulis denarios clɔ; Eurotae lib(erto) denarios... || . volo dari.

...

Eros vestiarius ratione ut oportet reddita... | ... paedagogus ratione reddita, Phoebus... liberi sunto. | Si quem ex his alio scripto liberum esse vetuero, is liber ne esto... |

50.

...Quodcumque vicensimae nomine, ex lege publica debebitur... | ... propter eos omnes quos liberos esse jussi, eo soluto iis qui solverunt heredes meos || reddere volo fideique item 55. eorum committo.

Quisquis mihi heres erit dato...et... ... denarios.. ita ut ii dent tribuant concedant sine ulla controversia.. liberto fundum... | ... preti denariorum.. et hoc amplius denarios v et hoc amplius...; item ut supra nominati..... | ... ancillae cum primum manumissa fuerit, dent tribuant concedant... | ... arculam. Thallum ornatorem... || ... item ut supra nominati 60. dent tribuant concedant sine ulla controversia... | ...Thaumasto Anatellonti libertis in singulos annos quandiu quis eorum | vivet, initio cujusque anni vestiari nomine singulis denarios ... | item Terpno Achilli Heliopaedi libertis initio cujusque anni vestiari | nomine singulis in singulos annos quandiu quis eorum vivet denarios..; item ... || ... libertis quandiu quis 65. eorum vivet initio cujusque anni vestiari nomine denarios.., idque ita ii danto curantove dare.

...

Infra scriptis condicionibus do lego Septumae Secundini { materterae meae pateram auream meam maximam....... | ....... est et Diadumenum cubicularium... | ... et Stephanum dropacatorem... || ... orem et Faustum sutorem et ... | ... 70. paria mularum quae elegerit cum carrucis. Do lego Septumae | materterae meae pientissimae hoc amplius Epaphroditum... | ...tum medicum, Philocyrium....... | ... item signa mea aurea et argentea omnia et imagines argenteas meas omnes... || ... 75. Rogo autem,Septuma,pietatem tuam, ut cures in publico proponi signa deorum imperatorumque, quae ubique habeo, in am

pliorem nominis nostri honorem. | Rogo item ut... dispensatorem rationibus redditis... | ... et... em et Eutychen cubicul(arium) majorem (?) manumittas. | ...Hoc amplius do lego mater80. terae Septumae Secundini... [] ... Menecraten Paederotem. Menecraten et Paederotem rogo ne manumittas, | sed in eodem opere illos habeas donec vivent, quo habui ego,... ... quonian. nullo merito meo tam valde offenderunt... | gestione improba et iniqua.Septumae materterae meae hoc amplius do lego 85. ... ... us meis habuit fideique ejus n...|| ... committo. Hoc amplius Septumae materterae meae do lego... ... cursorem, Encolpium actorem... | ... denique sestertium sexagies quod beneficio...

...

Memoriae meae colendae causa intra biennium quam mortuus ero, quisquis mihi, heres heredesve erit eruntve, | eorum fidei committo, uti praedium,in quod per eos,quorum curae mandari 90. ut secundum || verba testamenti hujus reliquias meas conderent... | ... reliquiae meae inlatae fuerint cuicumque sive antea site testamento hoc libertatem | dedi sive codicillis dedero, praeterquam Hymno pessime de me merito,... | .... iis cum adjacentibus silvis instructum mancipio dent ita, ut ne de nomine eorum exeat, neve... | ... vendant, pignore dent, cedant, condonent; 95. ejus autem qui ex his decesserit portionem || reliquis volo adcrescere, donec in rerum natura esset unus eorum. Quodsi liberti libertaeque in rerum... | natura omnes esse de sierint, tunc ad libertorum meorum posteros, donec in rerum natura sit | unus eorum, idem volo pertinere ; quod si esse desierit,ullimus eorum

...

...

Cum autem in tam multas partes id praedium distribuerim... ... nec pariter omnes universa possidere relicta 100. sibi possint, ex iis... || ... curatores praedii ejus Achillen, Heliopaeden, Cymaeum (?) constituo, omnium autem, quibus in id... jus est, suffragio curatorem substitui curatori qui decesserit jubeo, et ab eorum uno, quem ipsi | curatores elegerint, alimenta omnia computari et reditus distribui volo. Sic enim effectum iri existimo, ut ab uno omnia percipiant omnes...

... Fidei omnium heredum meorum committo, tuae au105. tem maxime, carissima filia,... || ... ne patiaris post me quemquam illo loco sepeliri neque eorum quos ipse manumisi... | ... neque in posterum libertorum tuorum.

Porro monimentum meum colere volo ex libertis... | ... meis praecipue Thaumastum et Anatellontem, aditum autem et ambitum... | ... eo volo habere omnes, quos sive ante testamentum sive testamento posteave manumisi,praeter | te, Hymne,

« PreviousContinue »