quodque tu meum habes tenes possides [possideres ve1 dolove malo fecisti, quo minus possideas 2 : quanti quaeque earum rerum res erit, tantam pecuniam dari stipulatus est Aulus Agerius, spopondit Numerius Negidius'. Item é diverso Numerius Negidius interrogavit Aulum Agerium: 'Quidquid tibi hodierno die per Aquilianam stipulationem spopondi, id omne habesne acceptum?' respondit Aulus Agerius: 'Habeo acceptumque tuli'. 3. 3 'Praeterea novatione tollitur obligatio, veluti si id, quod tu Seio debeas, a Titio dari stipulatus sit. Nam interventu novae personae nova nascitur obligatio et prima tollitur translata in posteriorem, adeo ut interdum, licet posterior stipulatio inutilis sit, tamen prima novationis jure tollatur; veluti si id, quod Titio tu debebas, a pupillo sine tutoris auctoritate stipulatus fuerit, quo casus res amittitur; nam et prior debitor liberatur et posterior obligatio nulla est. Non idem juris est, si a servo quis stipulatus fuerit; nam tune prior proinde obligatus manet, ac si postea a nullo stipulatus fuisset. Sed si eadem persona sit, a qua postea stipuleris, ita demum novatio fit, si quid in posteriore stipulatione novi sit, forte si condicio aut dies aut fidejussor adjiciatur aut detrahatur. Quod autem diximus, si condicio adjiciatur, novationem fieri, sic intellegi oportet, ut ita dicamus factam novationem, si condicio extiterit: alioquin si defecerit, durat prior obligatio'. 3a. Sed cum hoc quidem inter veteres constabat tunc fieri novationem, cum novandi animo in secundam obligationem itum fuerat, per hoc autem dubium erat, quando novandi animo videretur hoc fieri et quasdam de hoc praesumptiones alii in aliis casibus introducebant: ideo nostra processit constitutio, quae apertissime definivit tunc solum fieri novationem, quotiens hoc ipsum inter contrahentes expressum fuerit, quod propter novationem prioris obligationis convenerunt, alioquin manere et pristinam obligationem et secundam ei accedere, ut maneat ex utraque causa obligatio secundum nostrae constitutionis definitiones, quas licet ex ipsius lectione apertius cognoscere. 4. Hoc amplius eae obligationes, quae consensu contrahuntur, contraria voluntate dissolvuntur. Nam si Titius et Seius inter se consenserunt, ut fundum Tusculanum emptum Seius haberet centum aureorum, deinde re nondum secuta, id | est neque pretio soluto neque fundo tradito, placuerit inter eos, ut discederetur ab emptione et venditione, invicem liberantur. Idem est et in conductione et locatione et omnibus 1. Omis avec raison au D. au D. 2. Membre de phrase également on.is 4. C., 8, 41 (42), 8. contractibus, qui ex consensu descendunt, sicut jam dictum est. LIBER QUARTUS. I. DE OBLIGATIONIBUS QUAE EX DELICTO NASCUNTUR 1. Cum expositum sit superiore libro de obligationibus ex contractu et quasi ex contractu, sequitur ut de obligationibus x maleficio dispiciamus. 2 Sed illae quidem, ut suo loco tradilimus, in quattuor genera dividuntur hae vero unius geneis sunt, nam omnes ex re nascuntur, id est ex ipso maleficio, veluti ex furto aut rapina aut damno aut injuria. 6 1.3 'Furtum est contrectatio rei fraudulosa vel ipsius rei vel etiam usus ejus possessionisve, quod lege naturali prohibium est admittere'. 2. 'Furtum autem vel a furvo id est nigro lictum est, quod clam et obscure fit et plerumque nocte, vel a fraude, vel a ferendo, id est auferendo, vel a Graeco sermone, qui popas appellant fures. Immo etiam Graeci ¿ò To pépsey papas dixerunt'. 3. 'Furtorum autem genera duo sunt, manifestum et nec manifestum. Nam conceptum et oblatum species potius actionis sunt furto cohaerentes quam genera furtorum, sicut inferius apparebit'.7 'Manifestus fur est, quem Graeci n' autopopo appellant': nec solum is qui in pso furto deprehenditur, sed etiam is qui eo loco deprehenlitur, quo fit, veluti qui in domo furtum fecit et nondum gressus januam deprehensus fuerit, et qui in oliveto olivarum ut in vineto uvarum furtum fecit, quamdiu in eo oliveto aut n vineto fur deprehensus sit: immo ulterius furtum maniestum extendendum est, quamdiu eam rem fur tenens visus vel deprehensus fuerit sive in publico sive in privato vel a lomino vel ab alio, antequam eo perveniret, quo perferre ac leponere rem destinasset. 'Sed si pertulit quo destinavit, tametsi deprehendatur cum re furtiva, non est manifestus fur'. "Nec manifestum furtum quid sit, ex his quae diximus intelegitur; nam quod manifestum non est, id scilicet nec maniestum est. 4. Conceptum furtum dicitur, cum apud aliquem estibus praesentibus furtiva res quaesita et inventa sit, nam in eum propria actio constituta est, quamvis fur non sit, quae appellatur concepti. Oblatum furtum dicitur, cum res furtiva 1. Cf. Gaius, 3, 182-208. D., 47, 2. C., 6, 2.— 2. Cf. Gaius, L. 3 rer. ott. (D., 44, 7, 4)? 3. D., 47, 2, 1, 3 (Paul, L. 39 ad ed.). 4. D., 7, 2, 1, pr. (Paul. L. 39 ad ed.). -- 5. (a ferendo). 6. Gaius, 3, 183 cf. D., 47, 2, 2. Gaius, L. 13 ad ed.). 7. D., 47, 2, 3, pr. (Ulp., L. 41 8. D., 47, 2, 5, 1 (Ulp., L. 41 ad Sab.). d Sab.). 9. Gaius, 3, 185 ab aliquo tibi oblata sit eaque apud te concepta sit, utiques ea mente tibi data fuerit, ut apud te potius quam apud eum qui dederit conciperetur; nam tibi, apud quem concepta sit. propria adversus eum qui optulit, quamvis fur non sit, constituta est actio, quae appellatur oblati. Est etiam prohibit furti actio adversus eum, qui furtum quaerere testibus praesentibus volentem prohibuerit'. Praeterea poena constituitur edicto praetoris per actionem furti non exhibiti adversus eum, qui furtivam rem apud se quaesitam et inventam non exhibuit. Sed hae actiones, id est concepti et oblati et furti prohibiti nec non furti non exhibiti, in desuetudinem abierunt. Com enim requisitio rei furtivae hodie secundum veterem observa. tionem non fit: merito ex consequentia etiam praefatae actiones ab usu communi recesserunt, cum manifestissimum est. quod omnes, qui scientes rem furtivam susceperint et celave rint,furti nec manifesti obnoxii sunt. 5. Poena manifesti furti quadrupli est tam ex servi persona quam ex liberi, nec manifesti dupli. 6. Furtum autem fit non solum cum quis intercipieni causa rem alienam amovet, sed generaliter cum quis alienam rem invito domino contrectat. Itaque sive creditor pignore sive is, apud quem res deposita est, ea re utatur sive is, qui rem utendam accepit, in alium usum eam transferat, quam cujus gratia ei data est, furtum committit, veluti si quis ar gentum utendum acceperit quasi amicos ad cenam invitaturus et id peregre secum tulerit, aut si quis equum gestandi causa commodatum sibi longius aliquo duxerit,quod veteres scripserunt de eo, qui in aciem equum perduxisset. 7. Placuit tamer eos, qui rebus commodatis aliter uterentur, quam utendas acceperint, ita furtum committere, si se intellegant id invit domino facere eumque si intellexisset non permissurum, ac si permissurum credant,extra crimen videri: optima sane distinctione, quia furtum sine affectu furandi non committitur. 8. Sed et si credat aliquis invito domino se rem commodatam sib. contrectare, domino autem volente id fiat,dicitur furtum non fieri. Unde illud quaesitum est, cum Titius servum Maevii so' licitaverit, ut quasdam res domino subriperet et ad eum perferret, et servus id ad Maevium pertulerit, Maevius, dum vut Titium in ipso delicto deprehendere, permisit servo quasdam res ad eum perferre, utrum furti an servi corrupti judicio te neatur Titius, an neutro'. Et cum nobis super hac dubitatione suggestum est et antiquorum prudentium super hoc alter1. Cf. Gains, 3. 189. 190. 2. Gaius, 3, 195-198. cationes perspeximus, quibusdam neque furti neque servi corrupti actionem praestantibus, quibusdam furti tantummodo : nos hujusmodi calliditati obviam euntes per nostram decisionem 1 sanximus non solum furti actionem, sed etiam servi corrupti contra eum dari; licet enim is servus deterior a sollicitatore minime factus est et ideo non concurrant regulae, quae servi corrupti actionem introducerent, tamen consilium corruptoris ad perniciem probitatis servi introductum est, ut sit ei poenalis actio imposita, tamquam re ipsa fuisset servus corruptus, ne ex hujusmodi impunitate et in alium servum, qui possit corrumpi, tale facinus a quibusdam perpetretur. 9. 2 'Interdum etiam liberorum hominum furtum fit, veluti si quis liberorum nostrorum, qui in potestate nostra sit, subreptus fuerit. 10. Aliquando autem etiam suae rei quisque furtum committit, veluti si debitor rem, quam creditori pignoris causa dedit, subtraxerit. 11. Interdum furti tenetur, qui ipse furtum non fecerit, qualis est, cujus ope et consilio furtum factum est. In quo numero est, qui tibi nummos excussit, ut alius eos raperet, aut obstitit tibi, ut alius rem tuam exciperet, vel oves aut boves tuas fugaverit, ut alius eas exciperet et hoc veteres scripserunt de eo, qui panno rubro fugavit armentum. Sed si quid eorum per lasciviam et non data opera, ut furtum admitteretur, factum est, in factum actio dari debeat'. At ubi ope Maevii Titius furtum fecerit, ambo furti tenentur. Ope consilio ejus quoque furtum admitti videtur, qui scalas forte fenestris supponit aut ipsas fenestras vel ostium effringit, ut alius furtum faceret, quive ferramenta ad effringendum aut scalas ut fenestris supponerentur commodaverit, sciens cujus gratia commodaverit. Certe qui nullam operam ad furtum faciendum adhibuit, sed tantum consilium dedit atque hortatus est ad furtum faciendum, non tenetur furti. 12. Hi, qui in parentium vel dominorum potestate sunt,si rem eis subripiant, furtum quidem illis faciunt et res in furtivam causam cadit nec ob id ab ullo usucapi potest, antequam in domini potestatem revertatur, sed furti actio non nascitur, quia nec ex alia ulla causa potest inter eos actio nasci; si vero ope consilio alterius furtum factum fuerit, quia utique furtum committitur, convenienter ille furti tenetur, quia verum est ope consilio ejus furtum factum esse. 13. 'Furti autem actio ei competit, cujus interest rem salvam esse, licet dominus non sit : itaque nec domino aliter 1. C., 6, 2,20. 2. Gaius. 3, 199.200.202. 3. Gaius, 3, 203-205. competit, quam si ejus intersit rem non perire. 14. Unde constat creditorem de pignore subrepto furti agere posse', etiamsi idoneum debitorem habeat, quia expedit ei pignori potius incumbere quam in personam agere: 'adeo quidem ut, quamvis ipse debitor eam rem subripuerit, nihilo minus creditori competit actio furti. 15. Item si fullo polienda curandave aut sarcinator sarcienda vestimenta mercede certa acceperit eaque furto amiserit, ipse furti habet actionem, non dominus, quia domini nihil interest eam rem non perire, cum judicio locati a fullone aut sarcinatore rem suam persequi potest. Sed et bonae fidei emptori subrepta re quam emerit, quamvis dominus non sit, omnimodo competit furti actio, quemadmodum et creditori. Fulloni vero et sarcinatori non aliter furti competere placuit, quam si solvendo sint, hoc est si domino rei aestimationem solvere possint; "'nam si solvendo non sunt, tunc quia ab eis suum dominus consequi non possit, ipsi domino furti actio competit, quia hoc casu ipsius interest rem salvam esse'. Idem est et si in parte solvendo sint fullo aut sarcinator. 16. 2 'Quae de fullone et sarcinatore diximus, eadem et ad eum cui commodata res est transferenda veteres existimabant; nam ut ille fullo mercedem accipiendo custodiam praestat, ita is quoque, qui commodum utendi percipit, similiter necesse habet custodiam praestare'. Sed nostra providentia etiam hoc in decisionibus nostris emen davit, ut in domini sit voluntate, sive commodati actionem adversus eum qui rem commodatam accepit movere desiderat, sive furti adversus eum qui rem subripuit, et alterutra earum electa dominum non posse ex poenitentia ad alteram venire actionem. Sed si quidem furem elegerit, illum qui rem utendam accepit penitus liberari. Sin autem commodator veniat adversus eum qui rem utendam accepit, ipsi quidem nullo modo competere posse adversus furem furti actionem, eum autem, qui pro re commodata convenitur, posse adversus furem furti habere actionem, ita tamen, si dominus sciens rem esse subreptam adversus eum cui res commodata fuit pervenit: sin autem nescius et dubitans rem non esse apud eum commodati actionem instituit, postea autem re comperta voluit remittere quidem commodati actionem, ad furti autem pervenire, tunc licentia ei concedatur et adversus furem venire nullo obstaculo ei opponendo, quoniam incertus constitutus movit adversus eum qui rem utendam accepit commodati actionem (nisi domino ab eo satisfactum est; tunc etenim omni 3 1. Gaius, 3, 205. 2. Gaius, 3, 06.3. C., 6, 2. 22, 1. 2. |