II. Manumissio

Pr. I. de libertinis (I. 5.) 1).

Manumissio autem est de manu datio, nam quamdiu aliquis in servitate est, manui et potestati suppositus est; et manumissus liberatur a domini potestate. Quae res a jure gentium originem sumsit.

A. Formen der Manumission.

a. Dem älteren Rechte angehörige:

1. Die Manumissio vindicta.

Dig. de manumissis vind. XL. 2. Cod. VII. 1).

Anfangs ein Schein-Prozeß um die Freiheit des Sclaven, Gajus I. 17. Boeth. ad Cic. Top. (I. 2.)

Ga us L. 7. Dig. h. t.

Non est omnino necesse, pro tribunali manumittere; itaque plerumque in transitu servi manumitti solent, cum aut lavandi aut gestandi aut ludorum gratia prodierit praetor aut proconsul legatusve Caesaris.

Hermog. L. 23. eod.

Manumissio per lictores hodie domino tacente, expediri solet; et verba solemnia, licet non dicantur, ut dicta accipiuntur 2).

2. Die Mannumissio Censu.

Ulp. Tit. I. §. 8. Censu manumittebantur olim, qui lustrati censu Romae jussu dominorum inter cives romanos censum profitebantur 3). 3. Die Manumissio testamento.

Dig. de manumissis test. (XL. 4.)

de fideic. libert. (XL. 5.)

Cod. eod. (VII. 4.)

Ulp. Tit. I. §. 23. Justa libertas testamento dari potest his servis, qui testamenti faciendi et mortis tempore ex jure Quiritium testatoris fuerunt.

Id II. §. 7. Libertas et directo potest dari hoc modo: »Liber esto «; »> liber, sit«< »>liberum esse jubeo;« et per fideicommissum, utputa: Rogo fidei committo heredis mei, ut Stichum servum manumittat.

Id. I. §. 22. Qui testamento liber esse jussus est, mox, quamvis unus ex heredibus adierit hereditatem, liber fit.

Id. II. §. 8. Is qui directo liber esse jussus est, orcinus fit libertus ; is autem, cui per fideicommissum data est libertas, non testatoris, sed manumissoris fiit libertus 4).

c. 15. Cod. de fid. lib. (VII. 4.)

Ancillam sive servum, cum fideicommissaria libertas ei relicta sit, sancimus, si mora libertatis a debitore facta fuerit, sententia praesidis eripi in libertatem, et nullo facto aut voluntate ab herede exspectanda, sed

talem habere eos libertatem, quasi ab ipso testatore directis verbis fuerint libertatem consecuti, quum satis impium atque absurdum sit, heredes testatoris differre voluntatem, maxime quum ad libertatem respicat.

Der directen testament. Freilassung kommt gleich:

§. 2. Inst. Qui et quib. caus. marum. non poss. (I. 6.)

— nostra constitutio- generaliter constituit, ut ex ipsa scriptura institutionis etiam libertas ei (sc. servo) competere videatur; quum non est verisimile, eum, quem heredem sibi elegit, si praetermiserit libertatis donationem, servum remanere, voluisse, et neminem sibi heredem fore.

§. 1. Inst. Qui test. tutores dari possunt. (I. 14.)

Sed. et servus proprius testamento cum libertate recte tutor dari potest. Sed sciendum est, eum et sine libertate tutorum datum tacite libertatem directam accepissa videri, et per hoc recte tutorem esse.

Ulp. Tit. II. §. 1. Qui sub conditione testamento liber esse jussus est, statuliber appellatur 5).

Paull. L. 1. Dig. de statulib. (XI. 7.)

Statu liber est, qui statutam et destinatam in tempus vel conditionem libertatem habet. §. 1. Fiunt autem statu liberi vel conditione expressa, vel vi ipsa. Conditione expressa quid sit, manifestum est. Vi ipsa, cum creditoris fraudandi causa manumittuntur; nam dum incertum et, an creditor jure suo utatur, interim statuliberi sunt, quoniam fraus cum effectu in lege Aelia Sentia accipitur.

6. Neuere Manumissionsformen.

1. §. 1. Inst. de libertin. (I. 5.)

Multis autem modis manumissio procedit: aut enim 6) ex sacris constitutionibus in sacrosanctis ecclesiis, aut vindicta, aut inter amicos, aut per epistolam, aut per testamentum. aut per aliam quamlibet ultimam voluntatem. Sed ed aliis multis modis libertas servo competere potest, qui tam ex veteribus, quam ex nostris constitutionibus introducti sunt. 2. c. un. Cod. de latina libertate tollenda. (VII. 6.)

§. 1. Sancimus, si quis per epistolam servum suum in libertatem perducere maluerit, licere ei hoc facere quinque testibus adhibitis, qui post ejus litteras, sive in subscriptione positas, sive per totum textum effusas, suas litteras supponentes, fidem perpetuam possint chartulae praebere. Et si hoc fecerit, sive per se scribendo, sive per tabularium, libertas servo competat quasi ex imitatione codicilli delata, ita tamen, ut ipso patrono vivente et libertatem et civitatem romanam habeat.

3. §. 2. Sed et si quis inter amicos libertatem dare servo suo maluerit, licebit ei similiter quinque testibus adhibitis suam explanare

voluntatem, et quod liberum eum esse voluerit, dicere; et hoc sive inter acta fuerit testificatus, sive testium voces attestationem sunt amplexae, et litteras tam publicarum personarum, quam testium habeant, simili modo servi ad civitatem romanam perducantur, quasi ex codicillis similiter libertatem adipiscentes.

4. §. 3. Sed et qui domini funus pileati antecedunt, vel in ipso lectulo stantes cadaver ventilare videntur, si hoc ex voluntate fiat vel testatoris vel heredis, fiant illico cives romani. Et ne quis vana liberalitate jactare se concedatur, ut populus quidem eum quasi humanum respiciat multos pileatos in funus procedentes aspiciens, omnibus autem deceptis maneant illi in pristina servitute, publico testimonio defraudati; fiant itaque et hi cives romani, jure tamen patronatus patronis integro reservato.

5. §. 7. Sed et si sub conditione quidem libertatem servo suo reliquerit, et adhuc pendente conditione extraneus heres libertatem ei imposuerit, non ut antea latinus, sed civis fiat romanus.

6. §. 8. Putabat antiquitas, si in liberali judicio superatus fuerat servus a domino, deinde servi pretium ab aliquo ei solutum est, in latinitate eum remorari. Et in praesenti igitur casu libertas romana ei accedat, jure patronatus minime ei subnixo, quia ipse quodammodo sibi libertus invenitur.

7. §. 9. Sed et si quis homini libero suam ancillam in matrimonium collocaverit, et dotem pro ea conscripserit, quod solitum est in liberis personis solum procedere, ancilla non latina, sed civis efficiatur romana. etc.

8. §. 11. Ille autem novissimus antiquae latinitatis modus in civitatem romanam translatus eligendus est, si quis instrumenta, ex quibus servus ostendebatur, vel dederit servo, vel corruperit. Sed ne furandi occasio servis forsitan detur, et sua malignitate in libertatem perveniant, talis modus certa et indubitata probatione manifestetur, ut testibus praesentibus non minus quinque dominus instrumenta vel det famulo suo, vel deleat, aut alio modo currumpat. Et ex eo igitur modo civitatem romanam ei competere censemus, salvo jure patronatus, tam in hac specie, quam in ceteris, nisi uci specialiter hoc patronis denegavimus.

9. §. 12. Inst. de adoptb. (I. 11.)

Apud Catonem bene scriptum refert antiquitas, servos, si a domino adoptati sint, ex hoc ipso posse liberari. Unde et nos eruditi, in nostra constitutione 7) etiam eum servum, quem dominus actis intervenientibus 8) filium suum nominaverit, liberum esse constituimus, licet hoc ad jus filii accipiendum ei non sufficiat. 10. Paul. L. 14. §. 1. Dig. de manumiss. (XL. 1.)

Imperator, cum servum manumittit, non vindictam imponit, sed cum voluit, fit liber is, qui manumittitur, ex lege Augusti.

11. c. 2. Cod. de his qui in eccl. mm. (I. 13.)

Clericis autem amplius concedimus, ut cum suis famulis tribuunt libertatem,plenum fructum libertatis concessisse dicantur - quibuslibet verbis dari praeceperint, ita, ut ex die publicatae voluntatis, sine aliquo juris teste vel interprete, competat directa libertas.

B. Bedingungen der vollen Wirkung der Manumission und Folgen ihrer Außerachtlassung im älteren und just. Recht.

a) a. §. 3. Inst. qui ex quib. caus. mm. non poss. (I. 6.)

In fraudem autem creditorum manumittere videtur, qui vel jam eo tempore, quo manumittit, solvendo non est, vel qui datis libertatibus desiturus est solvendo esse. Praevaluisse tamen videtur nisi animum quoque fraudandi manumissor habuerit, non impediri libertatem, quamvis bona ejus creditoribus non sufficiant; saepe enim de facultatibus suis amplius, quam in his est, sperant homines. Itaque tunc intelligimus impediri libertatem, cum utroque modo fraudantur creditores, id est, et consilio manumittentis, et ipsa re, eo quod ejus bona non sunt suffectura creditoribus.

B. (arg.) Paul. L. 11. Dig. si quid in fraud. patr. (XXXVIII. 5.)

Non videtur patronus fraudari eo, in quo consentit; sic et quòd volente patrono libertus donaverit, non poterit Faviana revocari.

7. wenn durch die Freilassung gültige Vertrags- oder Testamentsbestimmungen verleßt würden. Dig. XL. 9. qui et a quib. mmissi liberi non fiunt. b) Gajus Inst. I. §. 17.

Nam in cujus persona tria haec concurrunt, ut major sit annorum triginta), et ex jure Quiritium domini **), et justa ac legitima manumissione liberetur, (id est, vindicta, aut censu, aut estamento,) is civis Romanus fit, sin vero aliquideorum decrit, Latinus erit. §.18. Quod autem de aetate servi requiritur, lege Aelia Sentia introductum est; nam ea lex minores triginta annorum servos non aliter voluit manumissos cives romanos fieri, quam si vindicta, apud consilium justa causa manumissionis approbata, liberati fuerint. §. 19. Justa autem causa manumissionis est; veluti si quis filium filiamve, aut fratrem sororemve naturalem, aut alumnum aut paedagogum aut servum procuratoris habendi gratia, aut ancillam matrimonii causa, apud consilium manumittat. §. 20. Consilium autem adhibebatur in urbe Roma quidem quinque senatorum et quinque equitum romanorum puberum; in provinciis autem viginti recuperatorum civium romanorum. §. 21. Praeterea minor triginta annorum servus manumissione potest civis romanus fieri si ab eo domino, qui solvendo non erat, testamento eum liberum et heredem relictum.

§. 4. Inst. qui et quib. caus. manum non poss. (I. 6.)

Lege Aelia Sentia domino minori viginti annis non aliter manumittere permittitur, quam si vindicta apud consilium justa causa manumissionis approbata, fuerint manumissi. §. 5. Justae autem manumissionis causae hae sunt; veluti si quis patrem aut matrem, filium filiamve, aut fratres sororesve naturales, aut paedagogum, aut nutricem, aut educatorem aut alumnum alumnamve aut collectaneum manumittat; aut servum procuratoris habendi gratia; aut ancillam matrimonii habendi causa, dum tamen intra sex menses in uxorem ducatur, nisi justa causa impediat, et servus, qui manumittitur procuratoris habendi gratia non minor decem et septem annis manumittatur. §. 7.-non aliter minori viginti annis libertatem in testamento dare servo suo concedimus, nisi decimum septimum annum impleverit et decimum octavum attigeritttt).

Ulp. Tit. I. §. 16.

Qui tantum in bonis, non etiam ex jure Quiritium servum habet, manumittendo Latinum facit..

Die Lex Junia Norbana (a. u. c. 772?) verlieh den Freigelassenen, von denen es in den vorstehenden Citaten heißt, daß sie wegen mangelhafter Mm. nicht cives romani werden, jene Rechte, welche die Latini coloniarii hatten; daher solche Freigelassene Latini Juniani genannt werden 9). Sie hatten nur jus comercii, doch konnte ihnen leztwillig nur per fideicommissum etwas zugewendet werden, und das Recht selbst lettwillig zu verfügen stand ihnen nicht zu 19). Auch hatten sie weder das jus connubii, noch politische Rechte 11)*†).

c) Gajus I. 13. Lege Aelia Sentia cavetur, ut qui servi a dominis poenae nomine vincti sint, quibusve stigmata inscripta sint, deve quibus ob noxam quaestio tormentis habita sit, et in ea noxa fuisse convicti sint, quique ut ferro aut cum bestiis depugnarent, traditi sint, inve ludum custodiamve conjecti fuerint et postea vel ab eodem domino, vel ab alio manumissi ejusdem conditionis liberi fiant, cujus conditionis sunt peregrini dediticii.

Id. I. §. 25. Hi vero, qui dediticiorum numero sunt, nullo modo ex testamento capere possunt, non magis, quam qui liber peregrinusque est; nec ipsi testamentum facere possunt, secundum (quod plerisque placuit 12). §. 26. Pessima itaque libertas eorum est, qui deditiorum numero sunt, nec nulla lege aut seto aut constitutione principali aditus illis ad civitatem romanam datur. §. 27. Quin et in urbe Roma vel intra centesimum urbis Romae miliarium morari prohibentur *t*).

III. Eintritt der Freiheit ipso jure.

Dig. Qui sine manum ad libertatem perveniunt. (XL. 8.)

Cod. Pro quibus causis servi pro praemio libert. accipiunt. (VII. 13.)