Ascanius curvo direxit spicula cornu: 500 Nec dextrae erranti deus afuit; actaque multo 505 497 derexit Gud. (cum fragm. Vatic. et Rom. Wr.) 498 afuit cum antiquioribus scribit Heins. (ita etiam fragm. Vatic.; vid. Burm.; eodem modo infra VIII, 147. editur afore; nec ausus sum mutare in abfuit, quamquam hoc probat Pierius, et abfore; videntur enim Latini praegressa Vocali a vitasse literarum bf concursum, ne abfero quidem et abfugio, sed aufero et aufugio, dicentes. Et dudum multis locis restitutum est a Criticis afui, afore, afuturum; vid. Cort. ad Cic. Epist. ad Div. XVI, 8, 1. Oudendorp. ad Caes. B. G. I, 36. Arntzen. ad Paneg. vet. pag. 177. Ceterum dextra Medic. Wr.) Vulgo abfuit; alii affuit. 500 inter aliquot Heins. 502 replebat Heins. e Medic. et a pr. m. Gud., item Sprot. et Reg. Vulgo, replevit. (ita Palat.; vid. V, L. ad vs. 459. Wr.) 505 Olli Heins. com melioribus. Alii, Illi. (eaque est altera Medic. lectio. Wr.) 506 armatur Sprot. abusto et adusto aberratt. apud Pier. et Burmann. 507 hi Menag. pr. gravidis Goth. sec. est multi addunt, etiam Pier, (in quibus Rom.; sed abest a fragm. Vatic. Medic. ac plerisque, ut videtur, melioribus Heinsii; vid. Q. V. XV, 8. Wr.) aestum cervus levabat et fluvio defluens et in umbrosa ripa decumbens. Wr.) 498. Turbas faciunt in erranti. Res expedita erit, si cogites inverso sensu dictum: erranti deus abfuit: ita ut aberraret. Nunc negationem addidit: Nec deus abfuit, adfuit fortuna, dextrae erranti, sic ut ea non aberraret. (potius: adfuit, ne erraret; cf. Q. V. XXVIIII, 5.; aut accipiemus errantem dextram de Ascanio fugientem et huc illuc erratico cursu se ferentem cervum oculis et arcu, sive dextra, sequente. Wr.) At Servius ad Alecto re acta venit fert; ut sit n deós. 505. pestis; recte Serv. Furia. conf. sup. 476. 477. Latel enim illa in silva ad speculandam nocendi rationem et viam; neque inde nisi v. 511 discedit. Mireris Cerdam ipsos agrestes h. pastores ad bellum movendum e silvis concurrentes interpretari malle. Torrem obustum, quis non videat esse sudem praeustam? 510 Rimanti, telum ira facit. Vocat agmina Tyrrheus, dae; 515 515. INTONUERE 508 ira fuit Pier. aliquot; dedit Bigot. cf. Burm. (Tyrrheus, vid. V. L. ad vs. 485. Wr.) 509 Quadrificam Dorvill. 510 Scindebant Medic. et Scheffer., ut ad agrestes referatur. (at n in Medic. transfossa. Wr.) 511 e aberat multis Pier. 512 Ante Heins. distinxerant vulgg. post petit. 514 incendit Rom. et aliquot Burm. (ita etiam Medic., sed a pr. m.; idem 9. Revocari hoc iubet Wakef. ad Lucret. VI, 346.; revo— carem ipse, si satis accederet a codicibus auctoritatis; vid. Heyn. Not. ad X, 895. Wr.) 515 Insonuit e Grammaticis laudat Heins. (Intremuit Arusianus p. 264. edit. Lindem. Wr.) Concutitur pr. Rottend. insonuere Rom, et alii Pier. et Heins. sonuere Ed. Mediol. et Schol. Statii cum bi conf. inf. 524, ut mox stipites Maroni Furiae buccina ex Eridis nodosos memorat. cuneos coaclos pro adacto cuneo dixit. (ut forte, referendum hoc ad securimm, quae ut modo ad manum erat, ita se ea instruit, ut esset pro telo; vid. V. L. ad vs. 72. Wr.) 511. stabulum, pastoris tugurium, ut et alibi. (descripsit eiusmodi stabula C. V. v. Bonstetten in Voyage sur la scene des six derniers livres de l' Enéide p. 102 sqq. Wr.) 513. Fuit scilicet idem, qui nunc in agris est, mos, buccina convocandi ruricolas, repentino aliquo metu, periculo vel incursu. Idem mos in priscis civitatibus. Itaque Romae primnis aetatibus Comitia ita convocari solebant : Per cornicinem centuriata ap. Gell. XV, 27. Subnata autein horrendo clamore Iliad. λ, 5— 11. In 514 ad 518 imitatorem facile agnoscas vel ex exquisitiore ornatus studio. Expressus (nam inter multa a Cerda et aliis congesta hoc unum tenendum) Apollonii locus, primum quidem III, 1217 Hecates canum latratu: Пelosa d'ErQeμɛ лávτa; et multo magis draconis sibilo IV, 127. 139 ἀμφὶ δὲ μακραί Ηϊόνες που ταμοῖο καὶ ἄσπετον ἴαχεν ἄλσος· Ἔκλυον, οἳ καὶ πολλὸν ἑκὰς etc. Δείματι δ ̓ ἐξέγροντο λεχωίδες, ἀμφὶ δὲ παισὶ Νηπιάχοις, οἵ τέ σφιν ὑπ' ἀγκαλίδεσ σιν ἴαυον, Ῥοίζω παλλομένοις χεῖρας βάλον ἀσχαλόωσαι; unde noster: Et trepidae matres pressere ad pectora natos; non tam ornate, sed meliore iudicio; nam a Furia inflatam buccinam tam Audiit et Triviae longe lacus, audiit amnis 516. LACUS; 520 nis Goth. (An convenit tonandi verbum eiusmodi sono? certe ipsa cornua, Valer. Fl. VII, 611., tubae, Lucan. J, 578., etiam classica, Aen. VII, 637., non tonant aut intonant, sed sonant vel insonant. Et quum cognatae originis esse haec verba, tonare et sonare, appareat, discrimen eorum ipsarum literarum t et s differentia indicat, quarum haec apta est ad sonum tractum, illa ad sonum abruptum exprimendum; quare quoque loco videndum, utra notio conveniat; vid. V. L. ad VIII, 239. Itaque nihil impedit, quominus idem organum nunc sonare, nunc tonare dicatur, ut apud Petron. c. 78. legitur: „, Consonuere cornicines funebri strepitu: unus praecipue servus tam valde intonuit," cet. insonuere nostro loco praeter alios apud Heins. praebent Gud. et Mentel. pr., tum ipse Medic., ab illo non commemoratus, cum Romano; quorum codicum testimonio fretus revocavi hanc lectionem. intonuere 5. 7. 12. et Palat. Wr.) 516 In multis audit scribitur, et hinc inseritur in nonnullis et ante amnis. Menag. pr. audiit omnis, quod placet Burmanno. (Pro semicolo comma posui; vid. Not. Wr.) 518 At Menag. pr. ad ubera Oudart., quod alibi occurrit. 519 Quin vero pr. Moret. a m. pr. 520 Scribitur fere concorrunt, ex pronuntiatione. occurrunt aliquot Pier. horrendum sonitum edidisse, probabilius est dictum, quam draconis sibilum tam longe esse auditum. Virgilii imitatorem habes Statium I Theb. 118 de anguium Tisiphones sibilo: Audiit et medius caeli Parnassus etc., ubi omnia multo magis portentosa videbis. 515. profundae cum dilectu. In intimis magnae silvae recessibus audiebatur vox. 516. Triviae lacus est Lacus Aricinus cum Nemore et Templo Dianae nobilissimo; cf. inf. v. 761. Nunc Lago di Nemi, non longe ab vico Gensano. Paullo remotior ab his locis versus septentrionem est Nar, qui inter Sabinos et Umbros ad Tiberim descendit, sulfureis aquis satis notus, de quo iam Ennii versus iam Ennii versus VI Annal. Sulfureas posuit spiramina Naris ad undas V. Cluver. p. 705, quarum natura candorem facit. (Audiit et audiit, vid. V. L. ad Ecl. IV, 6. Wr.) In proximo Lacus Velinus, amne Velino inter montium iuga super Reate stagnante: in Narem ille quoque aliquando a M. Curio, exciso monte, emissus. Cic. IV ad Att. 15. Cf. Plin. III, 12 s. 17. Egere de hoc, qui loca adiere, etiam Erdmannsdorff. v. eius vitam Rode auctore p. 108. (- 518. Imitatus est Valer. Fl. II, 202 sq.:,,pariterque toris exhorruit omnis Mater, et adstricto riguerunt ubere nati.“ Wr.) 520. Ennii Ann. III versus apud Macrob. VII, 3 Postquam Indomiti agricolae; nec non et Troïa pubes 525 521 Troica Witt. 522 Dubitat Burm., an legendum sit, campis e. a. Cur tamen in castris apertis haereas, cum domus aperta, foribus apertis, bene dicatur? 523 Derexere Medic. surrexere pr. Hamb. pro var. lect. nec iam Parrhas. in certam. Oudart. agrestis Medic. (sed s transfixa. Wr.) 524 Stypitibus passim scribitur apud Parrhas. conf. Burm. sudibusque duo eiusdem. 525 decertant Bigot. a m. sec. v. III Ge. 20. utraque sec. Moret. 526 tristis s. Parrhas. armaque 527 Sole Zulich. repercussa pro var. lect. Moret. tert. ex intpt. et lumen aliquot Pier., tum sub lumine pars Pier. et Heins. c. Erf. (et 7. 9. 12. 14. Wr.) sub lumina duo Burm. sub lumine duo alii; Gothani vulgatam tuentur. (ut et 2. 3. 8. Wr.) 528 In fine ponto Rom. et Medic., quorum in eadem lectione conspirantium haud levis auctoritas est, et pro var. lect. Gud., item ros. defessi sunt stantes spargere sese Hastis: ansatis concurrunt undique telis. 521. Indomiti agricolae. Ornans epitheton; simpliciter accipio duros, aspeSunt enim ἄτρυτοι: quod primo loco est, qui atteri nequeunt aut frangi ac fatigari laboribus et aerumnis: altero άrovTos etiam invictum, hinc validum, magnum, ingentem, simpliciter denotat. nec non et Troia pubes Castrorum portis reseratis mittunt auxilium Troiani. Vulgari oratione copiae effundunt se, effunduntur, ixxéovtal. Mox v. 525. 526. seges, pro, agro: isque adeo pro acie: eleganter autem acies statim per segetem effertur et reliqua ad eam attemperantur; qui comparandi modus exquisitae est venustatis. Locus similis inf. videndus lib. XI, 601. 602. Primae autem li neae sunt Iliad. v, 338, ubi horret pugna hastis ἔφριξεν δὲ μάτ un èɣxɛíŋoi μaxons. At ap. Apollon. III, 1355 horret armis ager φρίξεν δὲ πέρι στιβαροῖς σακέdè εσσι "Αρηος τέμενος. Itaque et h. 1. proprie diceres horrere enses eductos et elatos ad ictum, ut horrent omnia aspera et acuminata; tum horret ensibus terra, ager, acies. (ferro ancipiti, an bipennibus? ut Servius interpretatur. Ego sic acceperim: aequatis iam armis decernunt, quo fit, ut certamen existat anceps. Wr.) 526. Sole lacessita venuste pro percussa radiis. Debetur hoc Lucretii exemplo lib. IV, 218 Corpora quae feriant oculos visumque lacessant: unde patet, ut ex aliis locis, ubi visum, aures lacessere occurrit, lacessere esse simpliciter ferire, percutere ; Paullatim sese tollit mare, et altius undas 530 Macrob. V Sat. 13, ut taceam codd. e vulgo, binos Goth.; in altero quidem puncto est. Probat Heinsius, ut primo ponto sit: a littore, et respondeat Homerico v aiyah, in loco, quem poeta ante oculos habuit Iliad. 8, 422. Sed tempestate oriente fluctus ex alto versus littus aguntur, non a littore primum moveri incipiunt, ut iam Burmannus monuit. Tum vero in Homerico loco non ἐν αἰγιαλῷ responderet Virgiliano primo ponto; sed Πόντῳ pèr và ngôôra z., et hoc quidem sensu, ut sit pro, primum in ponto, in alto. Versus hi sunt: Ὡς δ ̓ ὅτ ̓ ἐν αἰγιαλῷ πολυηχέϊ κῦμα θαλάσσης Ορνυτ ̓ ἐπασσύτερον, Ζεφύρου υποκινήσαντος, Πόντῳ μὲν τὰ πρῶτα κορύσσεται, αὐτὰρ ἔπειτα Χέρσῳ ῥηγνύμενον μεγάλα βρέμει. Burmannus malit: summo-ponto, ut imo fundo opponatur. Sed manifesta satis res est, ponto ex altero loco Ge. III, 237 huc esse translatum, ubi in medio ponto. (Matuae corruptioni occasionem praebuerunt hi loci inter se, prorsus ut Aen. VIII, 451. et Ge. IV, 173. Et saepe vidimus similium locorum recordationem in fraudem induxisse librarios; vid. V, 89. 235. 380. 520. 592. 775. 811. 829. 843. 860. VI, 355. 475. 488. 547. 890. VII, 399. 436. adde V. L. ad Georg. IV, 4. Aen. I, 776. IV, 471. infra vs. 543. Nec Mediceus cod. liber a talibus vitiis; quo in genere illud est maxime memorabile, quod, quum X, 144. Aggere moerorum legatur, illud ipsum Aggere translatum est in XI, 382., quamquam ibi Nominativum sententia postulat. Jahnius quidem ponto revocavit, primo autem adverbium esse valt, et comma ponit post primo; quae interpunctio non tollit, sed auget dincultatem, si qua est. Ceterum primo, quoties cum ablativo aliquo iuugere licet, pro adiectivo habendum videtur apud Virgilium; vid. Q. V. XXVIII, 3, f. et 6. Wr.) Variare autem poetam verbo uno vel altero, eiusmodi versus, quos iterum ponit, ab ipso Heinsio aliquoties monitum est. Uti itaque altero loco fluctuum primos ortus in alto (in medio ponto), sic nunc fluctuam ortus a prima aurae impulsione, primo vento, memorat, 530 uno Franc. ima et Dorvill. 532 Gnatorum Tyrrhei libri Pier. (vid. V. L. ad vs. 485. Si autem Ecl. VI, 42. Promethei, ibid. vs. 78. Terei, Aen. VIII, 383. Nerei editur, Tyrrheus autem nomen est huius hominis, non Tyrrhl, sed Tyrrhei scribendum erat; vid. V. L. ad Aen. I, 30. Wr.) Ex iisdem et suis Heinsius Almo scripsit pro Almon; (quod est in Palat, et 8. 11. Wr.) nullum enim nomen Latinum on litteris finiri, ait Sosipater. Quod equidem inter Grammaticorum argutias referam. Almon est communior forma; Almo rarior. Sic Agamemno, Tarcho et alia pro vulgari cf. inf. ad lib. X, 10. Refertur etiam paullo ante atra seges ad oculorum iudicium, si longum hominum ordinem in campo prospicias. 528. 530. Saepius ornata a poetis comparatio; primum quidem ab Homero Iliad. 8, 422 seqq. Eandem elaboratius extulerat Maro Georg. III, 237 sq. 532. 533. vulnus pro sagitta, Serv., ut II, 529, et inclusit, pro vulgari, interclusit, iter vocis udae, traducto epitheto a gutture, per quod vox emittitur; proprie iter udum. Quomodo |