Hoc igitur ius nostrum constat aut ex scripto aut sine scripto, ut apud Graecos τῶν νόμων οἱ μὲν ἔγγραφοι, οἱ δὲ ἄγραφοι. [Scriptum ius est lex, plebi scita, senatus consulta, prin5 cipum placita, magistratuum edicta, responsa prudentium. Lex est, quod populus Romanus senatorio magistratu interrogante, veluti consule, iubet atque constituit. Plebi scitum est, quod plebs plebeio magistratu interrogante, veluti tribuno, iubet atque constituit. plebs autem a po10 pulo eo differt, quo species a genere: nam appellatione populi universi cives significantur, connumeratis etiam patriciis et senatoribus; plebis autem appellatione sine patriciis et senatoribus ceteri cives significantur. sed et plebi scita lege Hortensia lata non minus valere quam 15 leges coeperunt. Senatus consultum est, quod senatus iubet atque constituit; nam cum auctus est populus Romanus in eum modum, ut difficile sit in unum eum convocari legis sanciendae causa, aequum visum est, senatum vice populi consuli . . sed et] quod principi placuit, 20 legis habet vigorem, utpote cum lege regia, quae de imperio eius lata est, populus ei et in eum omne suum imperium et potestatem conferat. quodcumque igitur imperator per epistulam statuit vel cognoscens decrevit vel edicto praecepit, legem esse constat: haec sunt, quas volgo 25 constitutiones appellamus. plane ex his quaedam sunt 1-3 Dig. I, 1, 6 § 1. Cf. Inst. I, 2, 3 init. 4. 5 Inst. I, 2, 3 extr. 6-15 Ibid. § 4. 15-19 Ibid. § 5. 19 sqq. Dig. I, 4, 1. Cf. Inst. I, 2, 6. Vid. p. 54 sqq. 1 sine] ex non vel non ex Inst. 6 senatore magistratu rogante 4 Scriptum autem ius 7.9 iubet atque constituit re 16 sq. auctus esset... stitui; compilatores scripserunt constituebat 22 contu lit vulg. concessit Inst. 23 epistulam et subscriptionem Dig. Verba et subscr. in Inst. non exstant. Vid. supra p. 56. 23 constituit Inst. 23 decrevit vel de plano interlocutus est Dig. Verba vel... est in Inst. omissa a compil. adiecta videntur. 24 hae vulg. cum Inst. 24 sq. constitutiones vulgo Hal. quae constit. appellantur Inst. personales nec ad exemplum trahuntur: nam quae princeps alicui ob merita indulsit vel si quam poenam irrogavit vel si cui sine exemplo subvenit, personam non egreditur. [Praetorum quoque edicta non modicam iuris obtinent auctoritatem. haec etiam ius honorarium solemus 5 appellare, quod qui honorem gerunt, id est magistratus, auctoritatem huic iuri dederunt. proponunt et aediles curules edictum de quibusdam causis, quod edictum iuris honorarii portio est. Responsa prudentium sunt sententiae et opiniones eorum, quibus permissum est iura con-10 dere; nam antiquitus institutum erat, ut essent qui iura publice interpretarentur, quibus a Caesare ius respondendi datum est, qui iuris consulti appellantur. quorum omnium sententiae et opiniones eam auctoritatem tenent, ut iudici recedere a responso eorum non liceat, ut est constitutum. 15 Ex non scripto ius venit, quod usus comprobavit ; nam diuturni mores consensu utentium comprobati legem imitantur.] Hostes sunt, quibus bellum publice populus Romanus decrevit vel ipsi populo Romano: ceteri latrunculi vel 20 praedones appellantur. et ideo qui a latronibus captus est, servus latronum non est, nec postliminium illi necessarium est; ab hostibus autem captus, utputa a Germanis 9-15 Ibid. § 8. 16-18 Ibid. § 9. Vid. 19 sqq. Dig. XLIX, 15, 24. Vid. p. 57 sq. 4-9 Inst. I, 2,7. p. 54 sqq. 1 quae nec Hal. cum Inst. post trahuntur Inst. habent quoniam non hoc princeps vult. Vid. supra p. 56. quae] quod Hal. cum Inst. 2 quam] cui Inst. 3 sq. post egreditur in Inst. sequuntur verba aliae autem, cum generales sunt, omnes procul dubio tenent. et Parthis, et servus est hostium et postliminio statum pristinum recuperat. * * * [In servorum condicione nulla differentia est, in liberis multae differentiae sunt: aut enim ingenui sunt aut 5 libertini. Ingenuus est, qui statim ut natus est, liber est, sive ex duobus ingenuis matrimonio editus, sive ex libertinis, sive ex altero libertino, altero ingenuo. sed et si quis ex matre libera nascatur, patre servo, ingenuus nihilomi10 nus nascitur, quemadmodum qui ex matre libera et incerto patre natus est, quoniam vulgo conceptus est. Libertini sunt, qui ex iusta servitute manumissi sunt. manumissio autem est datio libertatis:] nam quamdiu quis in servitute est, manui et potestati suppositus est; manu15 missus liberatur potestate. quae res a iure gentium originem sumpsit, utpote cum iure naturali omnes liberi nascerentur nec esset nota manumissio, cum servitus esset incognita; sed posteaquam iure gentium servitus invasit, secutum est beneficium manumissionis; et cum 20 turali nomine homines appellaremur, iure gentium tria genera esse coeperunt: liberi et his contrarium servi et tertium genus liberti, id est hi qui desierant esse servi. na 12.13 Inst. I, 5 pr. 13 sqq. Dig. I, 1, 4. Cf. Inst. I, 5 pr. Vid. p. 58 sq. 51 sq. 2 recuperat pristinum Hal. est vel est is const. tur editus est patre vero nascitur 4 differentiae sunt om. 6 is 7 constante matrimonio vel matr. duobus libertinis vel lib. duob. 9 nasci11 nascitur 13 Manumissiones quoque iuris gentium sunt. est autem manumissio de manu missio, id est datio libertatis Dig. Vid. supra p. 52. Est autem m. m. de manu datio Hal. 14 et manumissus Hal. cum Inst. homines. Cf. supra p.82 v.10 sq. minum genera Hal. cum Inst. cum Inst. 16 post omnes fortasse addendum 20 appellarentur Hal. 21 hoiis Hal. 22 libertini qui Hal. nam civium Romanorum quidam sunt patres familiarum, quaedam matres familiarum, quidam filii familiarum, quaedam filiae familiarum. patres familiarum sunt, qui sunt suae potestatis, sive puberes sive impuberes, simili modo matres familiarum; filii familiarum et filiae, quae sunt in 5 aliena potestate: nam qui ex me et uxore mea nascitur, in mea potestate est; item qui ex filio meo et uxore eius nascitur, id est nepos meus et neptis, aeque in mea sunt potestate, et pronepos et proneptis et deinceps ceteri. facere posse maritus etiam id videtur, quod a mu-10 liere consequi potest, scilicet si iam ei aliquid absit, quod pro muliere aliquid expendit vel mandato eius praestitit. ceterum si nondum ei abest, utputa sub condicione est obligatus, nondum videtur facere posse. Tribus modis uxor habebatur: usu, farreo, coemptione; 15 sed farreatio solis pontificibus conveniebat. quae autem in manum per coemptionem convenerant, eae matres familias vocabantur, quae vero usu vel farreo, minime. Coemptio vero certis sollemnitatibus peragebatur, et sese in coemendo invicem interrogabant, vir ita, an sibi 20 mulier mater familias esse vellet; illa respondebat velle. item mulier interrogabat, an vir sibi pater familias esse 1—9 Dig. I, 6, 4. Cf. Inst. I, 9, 3. Vid. p. 59. 10-14 Dig. XXIV, 3, 28. 15 sqq. Boethius in Cic. Top. II p. 299 Bait. Vid. p. 60 sq. 1 s sq. qu. s. patres f., alii filii f., qu. m. f., qu. f. f. Dig. Verba alii filii familiarum a secunda manu addita sunt. quidam filii f. Hal. 3 sq. suae potestatis sunt Hal. 5 et matres Hal. filii vero et filiae familiarum qui Hal. 6 sq. nascuntur, in p. mea sunt Hal. 8 nascitur om. Hal. 9 Inst. addunt Qui tamen ex filia tua nascitur, in tua potestate non est, sed in patris eius. Cf. supra p. 16 sq. 12 aliquid] vel Hal. mandatu Hal. 13 sq. utputa si sub cond. oblig. est Hal. 15. 18 farreo Eins. Sangall. duo. farre vel farreatione edd. aliq. vett. 16 farreatio Eins. Sangall. alt. confarreatio edd. praeter Va. vellet; ille respondebat velle. Itaque mulier viri conveniebat in manum, et vocabantur hae nuptiae per coemptionem, et erat mulier mater familias, viro loco filiae. * * LIBER SECVNDVS totum autem ius constitit aut in adquirendo 5 aut in conservando aut in minuendo: aut enim hoc agitur, quemadmodum quid cuiusque fiat, aut quemadmodum quis rem vel ius suum conservet, aut quomodo alienet aut amittat. Rusticorum praediorum iura sunt haec iter, actus, 10 via, aquaeductus. iter est ius eundi ambulandi homini, non etiam iumentum agendi. actus est ius agendi vel iumentum vel vehiculum: itaque qui iter habet, actum non habet; qui actum habet, et iter habet, etiam sine iumento. via est ius eundi et agendi et ambulandi: nam 15 et iter et actum in se via continet. aquaeductus est ius [Praediorum urba aquam ducendi per fundum alienum. norum sunt servitutes, quae aedificiis inhaerent, ideo urbanorum praediorum dictae, quoniam aedificia omnia ur 4-8 Dig. I, 3, 41. Vid. p. 61 sqq. II, 3 pr. 9-16 Dig. VIII, 3, 1. Cf. Inst. 16 sqq. Inst. II, 3, 1. Cf. Dig. VIII, 4, 1 pr. Vid. p. 65 sqq. 7 rem suam Hal. 9 Rusticorum 12 ita Hal. 4 consistit Hal. praed. iura sunt haec transsumpsi ex Inst. servitutes rust. praed. sunt hae Dig. Vid. supra p. 65. 10 hominis Hal. et vulg. cum Inst. 11 post agendi add. vulg. cum Inst. vel vehiculum 13 et om. vulg. post iter habet add. vulg. cum Inst. eoque uti po14 eundi] vehendi Gothofredus in nota 16 aquae ducendae Hal. et vulg. G. cum Inst. 16 sq. Aedificia urbana quidem praedia appellamus. ceterum etsi in villa aedificia sint, aeque servitutes urbanorum praediorum constitui possunt Dig. 17 hae quae ideo test |