Page images
PDF
EPUB

sed si possessori fuerit iusiurandum delatum iuraveritque rem petitoris non esse, quamdiu quidem possidet, adversus eum qui detulit iusiurandum, si petat, exceptione iusiurandi utetur; si cum possideret, deferente petitore rem suam iuravit, consequenter dicemus, amissa quoque possessione si is qui detulit iusiurandum, nactus sit possessionem, actionem in factum ei dandam. Ulp. 1. 9 § 1. 7. 1. 11 pr. § 1 de iurej.

§ 28. (§ 18.) B. Exceptiones und Replicationes *). [Müll. § 33. B. J. § 131. P. § 170. 171. Schi. § 117-119. Ku. § 479.] I. Exceptio (Cinrede) im Gegensate von einfacher Abläugnung des Klagegrundes (Negation der klägerischen intentio), d. i. Behauptung, daß das vom Kläger geltend gemachte R. überhaupt nie bestanden habe oder bereits erloschen (d. h. durch den Eintritt einer dasselbe nach dem geltenden R. - ius civile positiv zerstörenden Thatsache wieder aufgehoben worden) sei, -a. ist dasjenige Verteidigungsmittel des Beklagten, welches in der Berufung auf einen Umstand entweder ein dem klägerischen R. beschränkend gegenüberstehendes R. oder eine Thatsache (Bsp. § 90. I. B.) besteht, der nach prätorischem oder civilem R. (§ 120. II. § 129. III. B. § 145.) trog der an und für sich (ipso iure) rechtsbegründeten intentio, also ohne den Anspruch des Klägers direkt aufzuheben, doch — häufig aus Gründen der aequitas den Beklagten von der Condemnation zu entbinden vermag. Exceptio im materiellen S. bezeichnet das jemandem zustehende R. auf jene Berufung, die Möglichkeit, der actio eine exceptio entgegenzustellen. — b. Grund und Inhalt der exceptio kann ein sehr verschiedener sein; eine ganz allgemeine Natur hat die mit den meisten speziellen Einreden konkurrirende und subsidiäre exc. doli (generalis), welche überall begründet ist, wo der Kläger schon durch die Anstellung der Klage ein materielles Unrecht vom Standpunkte der aequitas aus be

trachtet begeht.

---

[ocr errors]

a. 1. Nihil interest, ipso iure quis actionem non habeat, an per exceptionem infirmetur. Paul. 1. 112 D. de R. J. 50, 17.

2. Comparatae sunt autem exceptiones defendendorum eorum gratia, cum quibus agitur. Saepe enim accidit, ut quis iure civili teneatur, sed iniquum sit eum iudicio condemnari: veluti si stipulatus sim a te pecuniam tamquam credendi causa numeraturus, nec numeraverim; nam eam pecuniam a te peti posse certum est, ‘dare' enim te 'oportet', cum ex stipulatu teneris: sed quia iniquum est te eo nomine

*) Vgl. § 199.

b.

condemnari, placet, per exceptionem doli mali te defendi debere. Item si pactus fuero tecum, ne id quod mihi debeas a te petam, nihilo minus id [ipso iure] a te petere possum DARE MIHI OPORTERE, quia obligatio pacto convento non tollitur; sed placet, debere me petentem per exceptionem pacti conventi repelli. §. In his quoque actionibus, quae non in personam sunt, exceptiones locum habent, veluti si metu me coegeris aut dolo induxeris, ut tibi rem aliquam mancipio dem: nam si eam rem a me petas, datur mihi exceptio, per quam si metus causa te fecisse aut dolo malo arguero, repelleris. Gaj. IV. § 116. 117.

3. Exceptio est condicio, quae modo eximit reum damnatione, modo minuit damnationem. Paul. 1. 22 pr. D. h. t. (de except. 44, 1.)

1. Ideo autem hanc exceptionem (doli) praetor proposuit, ne cui dolus suus per occasionem iuris civilis contra naturalem aequitatem prosit. Paul. l. 1 § 1 D. de doli exc. 44, 4. 2. dolo facere eum qui contra pactum petat, negari non potest. Ulp. 1. 2 § 4 eod.

3. Et generaliter sciendum est, ex omnibus in factum exceptionibus doli oriri exceptionem, quia dolo facit, quicumque id, quod quaqua exceptione elidi potest, petit: nam et si inter initia nihil dolo malo fecit, attamen nunc petendo facit dolose, nisi si talis ignorantia sit in eo, ut dolo careat. 1. 2 § 5 D. eod.

4. Dolo facit, qui petit quod redditurus est. Paul. 1. 8 pr. eod.

II. Die exceptiones werden eingeteilt: a. Nach ihrer Wirksamfeit, in peremptoriae (perpetuae) und dilatoriae (temporales): erstere sind diejenigen, welche der Klage für immer entgegenstehen, also das Klage-R. völlig unwirksam machen (zerstörende); leztere diejenigen, welche der Klage nur einstweilen entgegenstehen, also die Geltendmachung des klägerischen Anspruches aufschieben (aufschiebende Einreden); die Wirkung beider Exceptionen ist jedoch im Falle erfolgter Entgegenseßung dieselbe. b. Nach ihrer subjektiven Beziehung, in exc. in rem und in personam (passiv dingliche und persönliche), je nachdem sie jedermann oder nur einer bestimmten Person, als Kläger, entgegengestellt werden können; und in exc. rei und personae cohaerentes (aktiv dingliche und persönliche), je nachdem sie jedermann oder nur einer bestimmten Person, als Beklagtem, zustehen.

a. 1. Perpetuae atque peremptoriae sunt, quae semper locum habent nec evitari possunt, qualis est doli mali, et rei iudicatae, et si quid contra leges senatusve consultum factum esse dicetur, item pacti conventi perpetui i. e. ne omnino pecunia petatur. Temporales atque dilatoriae sunt, quae non semper locum habent sed evitari possunt,

qualis est pacti conventi temporalis i. e. ne forte intra quinquennium ageretur. Gaj. 1. 3 D. h. t.

2. dilatoria est exceptio, quae differt actionem. Ulp. 1. 2 § 4 eod.

3. Observandum est autem ei, cui dilatoria obiicitur exceptio, ut differat actionem; alioquin si obiecta exceptione egerit, rem perdit: nec enim post illud tempus, quo integra re eam evitare poterat, adhuc ei potestas agendi superest, re in iudicium deducta et per exceptionem perempta. Gaj. IV. § 123.

b 1. Et quidem illud adnotandum est, quod specialiter exprimendum est, de cuius dolo quis queratur, non in rem: SI IN EA RE NIHIL DOLO MALO FACTVM EST, sed sic: SI IN EA RE NIHIL DOLO MALO ACTORIS FACTVM EST. Docere igitur debet is qui obiicit exceptionem, dolo malo actoris factum, nec sufficiet ei ostendere in re esse dolum. §. Plane ex persona eius, qui exceptionem obiicit, in rem opponitur exceptio: neque enim quaeritur, adversus quem commissus sit dolus, sed an in ea re dolo malo factum sit a parte actoris. Ulp. 1. 2 § 1. 2 D. de doli exc. 44, 4.

2. Exceptio doli personam complectitur eius, qui dolo fecit enimvero metus causa exceptio in rem scripta est: SI IN EA RE NIHIL METVS CAVSA FACTVM EST, ut non inspiciamus, an is qui agit metus causa fecit aliquid, sed an omnino metus causa factum est in hac re a quocumque, non tantum ab eo qui agit. Id. 1. 4 § 33 eod.

[ocr errors]

3. Exceptiones, quae personae cuiusque cohaerent, non transeunt ad alios. §. Rei autem cohaerentes exceptiones etiam fideiussoribus competunt, ut rei iudicatae, doli mali, iurisiurandi, quod metus causa factum est. Igitur et si reus pactus sit in rem, omnimodo competit exceptio fideiussori. Paul. 1. 7 pr. § 1 D. h. t.

III. In gleicher Weise wie die actio durch exceptio, kann die exceptio durch eine replicatio ('quasi exceptionis exceptio'), diese wiederum durch duplicatio u. s. f. entkräftet werden. (Bsp. § 90. III. d. § 102. III. c. § 129. III. B. a. 1.)

a. Replicationes nihil aliud sunt, quam exceptiones, et a parte actoris veniunt; quae quidem ideo necessariae sunt, ut exceptiones excludant. Ulp. 1. 2 § 1 D. h. t.

b. Interdum evenit, ut exceptio quae prima facie iusta videatur, inique noceat actori; quod cum accidit alia adiectione opus est adiuvandi actoris gratia: quae adiectio replication vocatur, quia per eam replicatur atque resolvitur vis exceptionis. §. Interdum autem evenit, ut rursus replicatio, quae prima facie iusta sit, inique reo noceat; quod cum accidit, adiectione opus est adiuvandi rei gratia, quae duplicatio vocatur. §. Et si rursus ea prima facie iusta Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

6

videatur, sed propter aliquam causam inique actori noceat, rursus adiectione opus est, qua actor adiuvetur, quae dicitur triplicatio. §. Quarum omnium adiectionum usum interdum etiam ulterius quam diximus varietas negotiorum introduxit. Gaj. IV. § 126-129. (= pr. § 1-3 I. de replicat. 4, 14.)

§ 29. (§ 19.) C. Interdicta *).

[Müll. § 34. 35. B. J. § 131. P. § 169. Schi. § 122. 123. Ku. I. § 203-12.] I. Für gewisse Fälle insbesondere behufs Schußes des Besizes oder eines sonstigen faktischen Zustandes, sowie der öffentlichen Ordnung und der Verkehrsanlagen gegen eigenmächtige Störungen

waren im Edikt in stehenden Formularen an bestimmte Voraussehungen geknüpfte prätorische Befehle (interdicta i. w. S.) — bald Gebote (decreta) bald Verbote (interd. i. c. S.) — aufgestellt, welche der Magistrat im einzelnen Falle kraft seines imperium an den angeblich Zuwiderhandelnden (oder auch an beide Parteien) auf Antrag des sich beeinträchtigt Glaubenden ohne weitere Untersuchung des Sachverhaltes in Gegenwart der Parteien erließ. Die Nichtbefolgung des ergangenen prätorischen Befehles (interd. redditum) führte zu einem weiteren gerichtlichen Verfahren, in welchem das Vorhandensein der thatsächlichen Voraussetzungen jenes Befehles im konkreten Falle und damit eines wirklichen Ungehorsams gegen denselben (‘adversus edictum praetoris') richterlich festgestellt und der Streitfall entschieden wurde. Im späteren R. ist das Nachsuchen und Erlassen des Interdikts weggefallen, so daß nun aus dem Interdiktsgrunde direkt geklagt werden kann.

a. Certis igitur ex causis praetor aut proconsul principaliter auctoritatem suam finiendis controversiis interponit, quod tum maxime facit, cum de possessione aut quasi possessione inter aliquos contenditur; et in summa aut iubet aliquid fieri aut fieri prohibet; formulae autem et verborum conceptiones, quibus in ea re utitur, interdicta decretave vocantur. §. Vocantur autem decreta, cum fieri aliquid iubet, veluti cum praecipit, ut aliquid exhibeatur aut restituatur; interdicta vero, cum prohibet fieri, veluti cum praecipit, ne sine vitio possidenti vis fiat, neve in loco sacro aliquid fiat: unde omnia interdicta aut restitutoria aut exhibitoria aut prohibitoria vocantur. Gaj. IV. § 139. 140. b. De ordine et veteri exitu interdictorum supervacuum est hodie dicere: nam quotiens extra ordinem ius dicitur, qualia sunt hodie omnia iudicia, non est necesse reddi interdictum, sed perinde iudicatur sine interdictis, atque si *) Vgl. § 202.

utilis actio ex causa interdicti reddita fuisset. § 8 I. de interd. 4, 15.

II. Die interdicta werden (abgesehen von der Einteilung in restit., exhib., prohib.) eingeteilt: a. in petitorische (quae proprietatis causam continent) und possessorische (quae possessionis caus. cont.); b. in simplicia und duplicia. . § 91. § 98. II.

a. Sequens in eo est divisio, quod vel adipiscendae possessionis causa comparata sunt vel retinendae vel recuperandae. Gaj. IV. § 143.

b. Tertia divisio interdictorum in hoc est, quod aut simplicia sunt aut duplicia. §. Simplicia sunt, velut in quibus alter actor alter reus est, qualia sunt omnia resitutoria aut exhibitoria: namque actor est, qui desiderat aut exhiberi aut restitui, reus est, a quo desideratur, ut exhibeat aut restituat. §. Prohibitoriorum autem interdictorum alia duplicia alia simplicia sunt. §. Duplicia sunt velut VTI POSSIDETIS interdictum et VTRVBI: ideo autem duplicia vocantur, quod par utriusque litigatoris in his condicio est, nec quisquam praecipue reus vel actor intelligitur, sed unusquisque tam rei quam actoris partes sustinet. Gaj. IV. § 156158. 160.

[ocr errors]

§ 30. (§ 20.) III. Der außerordentliche Rechtsschuß durch in integrum restitutio.

[Müll. § 48. B. J. § 132. P. § 177. 209. Schi. § 124-131. Ku. I. § 480— 483. II. 407.]

I. Während die ordentlichen R-mittel bestehende Rechte gegen Verlegungen schüßen und die denselben widersprechenden faktischen Zustände aufheben, hat das außerordentliche R-mittel der in integr. rest. (Wiedereinsehung in den vorigen Stand) die Bestimmung, R-nachteile, welche durch die R-bestimmungen selbst für jemand herbeigeführt sind, zu beseitigen: also einen gegebenen R-zustand zu verändern, d. i. ein nach der Strenge des positiven R. begründetes R. aufzuheben und das verlorene an dessen Stelle wiederherzustellen. Jhr innerer Grund und ihr Zweck ist: Ausgleichung des strengen und formellen, gleichmäßig durchgreifenden R., das im individuellen Falle leicht ein materielles Unrecht in sich birgt, mit der aequitas; fie soll die auf R-wege (z. B. durch Willenserklärung oder sonst einen juristischen Vorgang) entstandene, nichtsdestoweniger aber wirkliche, weil dem vernünftigen Wesen und Zwecke der R-ordnung widersprechende, obschon nicht formelle, so doch materielle R-verlegung gemäß der Idee der Gerechtigkeit wiederaufheben. Die Hülfe, welche somit die i. i. r. gegen die Konsequenz des R., da wo leztere zu einer iniquitas führen würde, gewährt, wird in der Weise bewerk

« PreviousContinue »